Cmentarz Centralny w Szczecinie

Cmentarz Centralny w Szczecinie to największa nekropolia w Polsce, a zarazem trzeci co do wielkości cmentarz w Europie i jeden z największych na świecie. Powstał w latach 1899–1900 według projektu Wilhelma Meyera-Schwartaua, a jego ostateczny kształt nadał Georg Hannig. Dziś zajmuje powierzchnię 172 hektarów i jest nie tylko miejscem pamięci, lecz także wyjątkowym zabytkiem sztuki ogrodowej i architektury cmentarnej.

Historia powstania nekropolii

Pod koniec XIX wieku, gdy szczecińskie cmentarze przykościelne zostały przepełnione, podjęto decyzję o stworzeniu nowego, dużego cmentarza poza centrum miasta. Dzięki likwidacji statusu twierdzy, możliwe było zagospodarowanie terenów rolniczych między dzisiejszymi ulicami Mieszka I i Ku Słońcu. Uroczyste otwarcie Cmentarza Centralnego odbyło się 6 grudnia 1901 roku.

W pierwszych latach istnienia powstała monumentalna brama główna, budynki administracyjne oraz kaplica cmentarna. Do 1918 roku pochowano tu już 57 tysięcy osób, a wraz z rozwojem miasta cmentarz sukcesywnie powiększano o nowe kwartały. W 1925 roku powstało tu jedno z pierwszych w Polsce krematoriów.

Podczas II wojny światowej cmentarz znacznie się rozrósł, a liczba pochówków przekroczyła 117 tysięcy. Po wojnie nekropolia została przekształcona w cmentarz komunalny i służy mieszkańcom miasta do dziś.

Architektura i założenie parkowe

Cmentarz Centralny w Szczecinie od początku był projektowany jako park-cmentarz, inspirowany hamburską nekropolią Ohlsdorf. Twórcy chcieli stworzyć przestrzeń łączącą funkcje sakralne i rekreacyjne – z alejami, oczkami wodnymi, mostkami i punktami widokowymi. To unikalne połączenie sztuki ogrodowej i architektury sprawia, że miejsce to nazywane jest zielonym sercem Szczecina.

Głównym punktem orientacyjnym jest neoromańska brama główna z lat 1901–1903. W jej pobliżu znajduje się monumentalna kaplica z kopułą, która stanowi centralny punkt całego założenia. Wokół niej rozmieszczono szerokie aleje, kwatery wojenne oraz liczne pomniki upamiętniające wydarzenia i postacie z historii Polski.

Kwatera wojenna i pomniki

Na głównej osi cmentarza znajduje się kwatera wojenna, w której spoczywa 3379 żołnierzy – polskich i radzieckich – poległych w czasie II wojny światowej. Nad nią góruje Pomnik Braterstwa Broni, symbol polsko-radzieckiego sojuszu z okresu powojennego.

Wśród licznych monumentów wyróżniają się m.in.:

• Krzyż Katyński – poświęcony oficerom zamordowanym w Katyniu,
• Pomnik Sybiraków – upamiętniający zesłańców na Sybir,
• Pomnik Ofiar Grudnia 1970 – w miejscu pochówku ofiar szczecińskich protestów,
• Pomnik Pionierów Szczecina – dedykowany pierwszym polskim osadnikom po 1945 roku,
• Pomnik Ofiar Katastrofy Promu „Jan Heweliusz” – przypominający o tragedii z 1993 roku.

Trakt historyczny i lapidarium

W 2010 roku na terenie cmentarza wytyczono trakt historyczny z 21 stacjami, które przedstawiają historię miejsca, postacie związane z jego dziejami i zabytkowe nagrobki. Jednym z najciekawszych punktów jest lapidarium – przestrzeń, w której zgromadzono odrestaurowane nagrobki dawnych mieszkańców Szczecina, w tym nadburmistrza Hermanna Hakena oraz projektanta cmentarza Wilhelma Meyera-Schwartaua.

Cmentarz Centralny dziś

Dziś Cmentarz Centralny w Szczecinie pełni nie tylko funkcję miejsca pochówku, ale także ważnej atrakcji turystycznej i edukacyjnej. Odwiedzany przez tysiące osób rocznie, stanowi pomnik historii, architektury i przyrody. Wiosną i jesienią jego alejami odbywają się spacery tematyczne, a jesienią – koncerty pamięci.

To wyjątkowe miejsce, w którym historia miasta spotyka się z ciszą i spokojem natury, czyniąc z Cmentarza Centralnego w Szczecinie jedną z najpiękniejszych nekropolii w Europie.