Kościół pw. św. Bartłomieja w Żurawiu
265/60 z 07.03.1960; 38/76/A z 10.03.1978
Kościół pw. św. Bartłomieja w Żurawiu jest świątynią parafialną rzymskokatolickiej parafii pod tym samym wezwaniem, która należy do dekanatu olsztyńskiego należącego do archidiecezji częstochowskiej.
XV-wieczny kościół, wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany, jest murowany z kamienia i potynkowany. Jego prezbiterium, zamknięte prostą ścianą, skierowane zostało w kierunku wschodnim (świątynia orientowana). Posiada jedną nawę, szerszą od prezbiterium, z dwiema kaplicami po bokach, o rzutach zbliżonych do kwadratu i z dwukondygnacyjną wieżą od zachodu. Przy prezbiterium od południa znajduje się prostokątna zakrystia, nad nią zaś empora, dostępna kręconymi drewnianymi schodami, otwarta do kościoła wysoką, półkoliście zamkniętą arkadą. W prezbiterium podziwiać można sklepienie kolebkowe, wydzielone niepełnym belkowaniem przechodzącym na ściany nawy, nakrytej pozornym sklepieniem o łuku segmentowym. Tęcza o łuku półkolistym podwyższonym zdobiona jest krucyfiksem barokowym. Na zewnątrz kościoła elewacje podzielone są lizenami, w zwieńczeniu ścian znajduje się profilowany gzyms. Okna zamknięto odcinkowo. Kościół pokrywają dachy dwuspadowe, kaplice trójspadowe, pobite blachą, hełm wieży z podwójnym przezroczem.
Wewnątrz kościoła na szczególną uwagę zasługują:
główny ołtarz w stylu manierystycznym, pochodzący z początku XVII w. i gruntowanie przebudowany w XIX w., w którego zwieńczeniu znajduje się obraz patrona – św. Bartłomieja;
ołtarze boczne o cechach barokowych i neogotyckich, z XIX w., w których podziwiać można późnobarokowe posążki czterech Ewangelistów;
ołtarz barokowy w kaplicy bocznej datowany na koniec XVII w., o bogatej dekoracji ornamentem chrząstkowo-małżowinowym, przeniesiony z kaplicy cmentarnej pw. św. Barbary;
neobarokowa ambona pochodząca z końca XIX w.;
barokowa przyścienna chrzcielnica wykonana z czarnego marmuru z XVIII w.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Parafia pw. św. Bartłomieja została erygowana prawdopodobnie w połowie XIV w. poprzez jej wydzielenie z parafii w Mstowie lub w Podlesiu. Pierwszy raz wzmiankowana jest w 1411 i 1433 r. Opisywał ją Jan Długosz w swoim Liber Beneficiorum. Obejmowała wówczas wsie szlacheckie: Żuraw, Lipnik, Wola Mokrzeska, Kobyłczyce, Lusławice, Mokrzesz i Zagórze, których właściciele byli kolatorami kościoła.
Żurawska świątynia została zbudowana w stylu gotyckim około 1440 r., prawdopodobnie z fundacji ówczesnego właściciela Żurawia – Jana Zaręby. W II połowie XVI w. Żuraw przeszedł pod panowanie rodziny Bonerów, która była zwolennikiem Fausta i Socyna, w związku z tym kościół od 1560 r. znajdował się w rękach socynianów. Wówczas to nabożeństwa odprawiane były w kościółku cmentarnym pw. św. Barbary. Świątynia została zwrócona katolikom na początku XVII w.
Około 1769 r. przeprowadzono gruntowny remont wnętrza świątyni, dodając mu nowe wyposażenie. Natomiast z uwagi na wzrastającą liczbę wiernych, w latach 1885–1887 kościół został poddany rozbudowie. Przedłużono wówczas jego nawę główną i dobudowano wieżę. 21 maja 1898 r. miała miejsce uroczysta konsekracja świątyni, której dokonał biskup włocławski Aleksander Bereniewicz. W czasie działań I wojny światowej, zniszczeniu uległ dach kościoła, który jednak odbudowano. W okresie międzywojennym, w 1937 r. staraniem ks. Mieczysława Wagnera przebudowano plebanię. Po II wojnie światowej wnętrze świątyni wzbogaciła nowa polichromia wykonana przez Bernarda Grzeszczaka z Poznania. W 1951 r. dobudowana została kaplica św. Antoniego Padewskiego i kruchta, a dwa lata później kaplica Matki Bożej. W wyniku tej przebudowy, świątynia otrzymała nawę poprzeczną i kształt krzyża. W kolejnych latach prowadzono dalsze prac remontowe, również w zabytkowym kościółku cmentarnym pw. św. Barbary.
Źródło: peuk.fiiz.pl
