Dom modlitwy "Brama Cukermana" w Będzinie
B/142/09
Prywatny Dom Modlitwy w Bramie Cukermana powstał w latach 20./30. XX w. i związany jest z kilkusetletnią historią będzińskich Żydów. Opiekę nad nim sprawuje działająca od 2009 r. Fundacja Brama Cukermana, która udostępnia obiekt do zwiedzania.
„Pożydowski Dom Modlitwy znajdujący w kamienicy tzw. Bramie Cukermana jest związany z historią będzińskich Żydów, których gmina przed II wojną światową liczyła 27 396 mieszkańców, co stanowiło ponad 50% wszystkich będzinian. Będzin był bowiem największym ówczesnym ośrodkiem żydowskim na terenie Zagłębia Dąbrowskiego.
Istniejąca na Wzgórzu synagoga była za mała dla tak dużej społeczności żydowskiej, dlatego też tworzono prywatne domy modlitwy, które niejednokrotnie pełniły również funkcje szkół religijnych, tzw. Chederów. Jednym z nich jest właśnie ten istniejący w Bramie Cukermana. Został on stworzony pod k. lat 20. lub na pocz. lat 30. XX w. z fundacji właściciela kamienicy Nuchima Cukermana. Należał on do zasłużonych członków będzińskiej społeczności żydowskiej. Pod koniec XIX wieku wybudował kamienicę przy ówczesnej ulicy Sławkowskiej 24 (obecnie ul. Kołłątaja). W okresie międzywojennym rozbudowywał on kamienicę nadając jej dzisiejszy wygląd. W nowopowstałej części z biegiem czasu znalazł się Dom Modlitwy, chociaż lokal ten początkowo spełniał inną funkcję. Świadczą o tym ślady dekoracji ściennej wcześniejszej od właściwego zdobienia.
Dom Modlitwy służył jako przestrzeń sakralna zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet, dla których na wyższej kondygnacji powstał tzw. babiniec (będący najprawdopodobniej balkonem z osobnym wejściem). Malarstwo ścienne w Domu Modlitwy Cukermanów jest charakterystyczne dla zdobień wnętrz w synagogach. Powstało najprawdopodobniej w poł. lat 30. XX w.
II wojna światowa i okupacja niemiecka doprowadziły do niemal całkowitej zagłady Żydów będzińskich, a ich majątki zostały zniszczone lub przejęte i adaptowane na cele gospodarcze i mieszkalne. Podobny los spotkał Bramę Cukermana, której wnętrze zostało podzielone ścianami działowymi i przez kolejnych 60 lat pełniło funkcję mieszkania.
W 1948 r. kamienicę kupili Genowefa Balińska, Wiktoria Balińska i Sebastian Klikowicz od spadkobierców Nuchima Cukermana: Bronisława Cukermana i Mani vel Marii Rozenblum. Obecnie współwłaścicielem i administratorem części kamienicy, w której znajduje się Dom Modlitwy jest Pan Bogusław Baliński.
W 2007 r. dzięki zaangażowaniu uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Będzinie przywrócono pierwotny wygląd ścianom budynku, odsłaniając znajdujące się na nich malarstwo. W 2009 r. zrealizowano natomiast dzięki środkom pozyskanym od Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków prace renowacyjne polichromii.
Od marca 2009 r. Fundacja opiekująca się Bramą Cukermana – Fundacja Brama Cukermana – wraz ze Starostwem Powiatowym organizuje tzw. Kolekcję Edukacji. Są to spotkania dla szkół dedykowane historii zabytku oraz będzińskich Żydów odbywające się w Bramie. Istnieje także możliwość organizacji wycieczki stworzonym przez Fundację szlakiem Hurtowni Manufaktury, który wiedzie przez miejsca związane z będzińską Gminą Żydowską."
Źródło: peuk.fiiz.pl
W kamienicy Brama Cukermana mieściły się różne zakłady i instytucje, w tym:
- miejska szkoła izraelska dla chłopców, której przełożonym i nauczycielem był: H. Goldszmidt;
- praktyka felczera J. Hartmana;
- Towarzystwo Hodowli i Pielęgnowania Roślinności prowadzone przez sędziego śledczego I rewiru w Będzinie – Mikołaja Starnawskija;
- skład apteczny (drogeria) – Misiórski J.B.;
- drukarnia Zajdnera Majera;
- sklep z wyrobami jubilerskimi Olszewskiej Rywki;
- skład z żelazem i wyrobami żelaznymi Braci Rucińskich: Czesława, Józefa i Konstantego;
- Żydowskie Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Aahawath Shesed”;
- Towarzystwo Techniczno-Handlowe ESPER – Sp. z. o.o.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Brama Cukermana jest otwarta w każdą sobotę w godz. od 10:00 do 19:00. Istnieje również możliwość wzięcia udziału w spotkaniach, tzw. Kolekcji Edukacji oraz organizacji wycieczki szlakiem Hurtowni Manufaktury, po wcześniejszym umówieniu się (dla szkół).
