Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach

Wielkopolski Park Etnograficzny w Dziekanowicach – skansen wsi wielkopolskiej w Dziekanowicach (oddział Muzeum Pierwszych Piastów) położony nad brzegiem jeziora Lednica i gromadzący, zabezpieczający i eksponujący przedmioty i obiekty architektoniczne z obszaru Wielkopolski.

W skansenie prezentowane są domy, budynki inwentarskie, stodoły wraz z wyposażeniem. Poszczególne budynki zorganizowane są w zagrody i zorientowane w taki sposób by całość tworzyła naturalnej wielkości wieś. Kompozycję uzupełniają drewniany kościół, kaplica, barokowy dwór z folwarkiem, karczma, wiatraki, młyn wodny. Najmłodszy budynek pochodzi z 1935 roku a najstarsze elementy datowane są na rok 1602.

W zespole dworskim oraz w części budynków znajduje się ekspozycja muzealna prezentująca przedmioty codziennego użytku ilustrujące rolnicze i rzemieślnicze życie.

Obiekty Wielkopolskiego Parku Etnograficznego:

• Chałupa z Dziekanowic
• Chałupa z Gaju (Śr. Wielkopolska). Dom dwutraktowy z sienią  pośrodku. dwiema izbami i dwiema komorami zbudowany został w 2 poł. XIX w. Fundatorem domu był Ignacy Małolepszy. Ściany drewniane wzniesione w konstrukcji sumikowo-łątkowej nakrywa dwuspadowy dach o poszyciu słomianym. W sieni zwraca uwagę rozbudowany system grzewczy w postaci dwóch kominów połączonych nad  stropem wędzarnią oraz posadzka ułożona z kamieni polnych. Dom oraz gospodarstwo, z którego pochodzi dziedziczone było po kądzieli. W okresie międzywojennym XX w. mieszkała w nim  bogata rodzina chłopska posiadająca gospodarstwo o areale 32 ha. Sposób jej życia zilustrowano poprzez wyposażenie i wystrój wnętrza budynku.
• Zagroda z Sulmierzyc (Pd. Wielkopolska). Składa się z domu i przylegającego do niego murowanego budynku inwentarskiego. Dom dwuizbowy z sienią, o ścianach w konstrukcji zrębowej wzniesiono w 1750 r., co poświadcza inskrypcja na środkowej belce w głównej izbie „O jak piękna kompania Jezus Józef  i Maria Anno 1750 Die APR 22”. Ściana frontowa budynku zaopatrzona jest w przyłap utworzony przez wysunięcie dachu. We wnętrzu urządzono mieszkanie garncarza, w małej izbie ulokowano warsztat, w komorze suszarnię na wytoczone garnki, w obejściu stanie piec do wypalania naczyń.
• Chałupa z Zielonej Wsi (Pd.-Zach. Wielkopolska). Dwuizbowa z sienią i dwiema komorami stanowi przykład obejścia chałupnika. Pochodzi z drugiej poł. XIX w. Do muzeum przeniesiona została z terenu Hazów, obszaru obejmującego kilka wsi położonych nad rzeką Orlą a zasiedlonych przez ludność z pobliskiego Śląska. Ostatnim użytkownikiem chałupy był wiejski szewc Tomasz Musielak, który swoje umiejętności zawodowe doskonalił pełniąc służbę w pruskim wojsku.
• Chałupa ze Zdroju (Zach. Wielkopolska). Obiekt w znacznej części zrekonstruowany, zachował oryginalne belki stropowe i elementy konstrukcyjne ścian. Jedna z belek stropowych nosi inskrypcję z datą 1602. Ściany wzniesione w konstrukcji sumikowo-łątkowej nakryte są strzelistym dwuspadowym dachem. Do domu prowadzą drzwi zawieszone na biegunach, zamykane na drewniany zamek. Wnętrze jednoizbowe z  sienią i komorą dla inwentarza przeznaczono na mieszkanie dla organisty i jego rodziny. Wyposażenie i wystrój domu przedstawia sytuację z lat 20. XX wieku. Przy domu niewielki ogród warzywno-kwiatowy.
• Kaplica z lasów grabskich (Kujawy). Jednonawowa kaplica z zakrystią wzniesiona została w 1765 roku o czym informuje napis wycięty na nadprożu. W pierwotnym miejscu należała do parafii Grabie. Wewnątrz zwraca uwagę barokowy ołtarz z obrazami: Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Kazimierza oraz kolebkowe sklepienie polichromowane motywami ptaków, liści i kwiatów. Nad prezbiterium wyniesiona wieżyczka z sygnaturką. Teren wokół kaplicy zajmuje cmentarz wypełniony nagrobkami oraz krzyżami drewnianymi i żelaznymi, te ostatnie stanowią przykłady artystycznej roboty kowalskiej. Cmentarz ulokowany jest w miejscu wczesnohistorycznych cmentarzy odkrytych na początku lat 80. XX wieku.
• Karczma z Sokołowa Budzyńskiego (Pn. Wielkopolska). Dom podcieniowy o pięciu  słupach. Wzniesiony został pod koniec XVIII w. W konstrukcji sumikowo-łątkowej częściowo w strychulec z dachem dwuspadowym poszytym trzciną. Wewnątrz znajduje się duża izba z wyszynkiem, izba mieszkalna, komora i sień. Izba z wyszynkiem wyposażona w ladę szynkowną, „statki” szynkowne, czyli butelki, kwarty, kufle, kieliszki oraz stoły, ławy i krzesła daje obraz typowego dla lat 20. XX w. Wiejskiego wnętrza usługowego. W sieni, przestrzeń między izbami wypełnia szeroki komin zbudowany z drewnianych żerdzi, oplecionych słomą i obrzuconych gliną. W jego wnętrzu znajduje się piec chlebowy. Oprócz napojów i drobnych towarów kolonialnych w karczmie sprzedawano też naftę,w wydzielonym w sieni kantorku. 
• Kościół z Wartkowic (Pd.-Wsch. Wielkopolska). Kościół pod wezwaniem Św. Anny i Św. Wawrzyńca, jednonawowy z kaplicą w półtransepcie, zakrystią i kruchtą wzniesiony został w pierwotnym miejscu w 1719 r. a rozbudowany w XIX w. Do muzeum budynek przeniesiono w latach 1997-2001. Obiekt o konstrukcji zrębowej nakryty jest dwuspadowym dachem z wyprowadzoną, nad nawą, wieżyczką z sygnaturką. Wyposażenie i wystrój wnętrza nawiązuje do okresu do zakończenia II Soboru Watykańskiego i zawiera cały nagromadzony w kościele, od czasu jego fundacji, bagaż kulturowy, na który składają się m.in. barokowe ołtarze ( główny i boczne ), chrzcielnica i belka tęczowa, pochodzące z XIX w.: ławy kolatorskie, obrazy ołtarzowe, organy oraz neogotycki ołtarz w kaplicy. Na szczególną uwagę zasługują  zachowane w prezbiterium fragmenty barokowych malowideł naściennych oraz zrekonstruowana kotara tworząca tło ołtarza głównego.
• Kuźnia ze Skrzetusza (Płn. Wielkopolska). Budynek o ścianach murowanych z gliny i wrzosu z podcieniem wspartym na dwóch słupach. Wnętrze kompletnie wyposażone w palenisko z miechem, kowadła i zestaw narzędzi tworzy warsztat gotowy do pracy. Na szczególną uwagę wśród zebranych narzędzi zasługuje kowadło z 1 poł. XIX w. ozdobione ornamentem roślinnym i opatrzone datą 1839. Przy kuźni zrekonstruowano stojak-jarzmo niezbędne przy podkuwaniu koni.
• Wiatrak z Trzuskołonia (Śr. Wielkopolska). Młyn typu „holender” czterokondygnacyjny murowany z cegły, z drewnianą ruchomą czapą złożoną na biskupstwa poznańskiego. Obejście to ( przeniesione do muzeum w 1980 roku ) w latach 1984-1998 było zasiedlone przez rodzinę pracującą na roli i tym samym było jedyną tego rodzaju żywą ekspozycją w skali polskiego muzealnictwa na wolnym powietrzu. Obecnie w domu odtworzono jego wyposażenie z lat 60. i 70. XX wieku. Na jego tle ukazano działalność folklorystyczną mieszkańców Biskupizny a szczególnie córki i wnuczki ostatnich właścicieli zagrody.
• Wiatrak z Mierzewa (Śr. Wielkopolska). Wiatrak typu „koźlak” drewniany, ze słupem pośrodku posadowionym na skrzyżowanych belkach, ściany oszalowane. Wzniesiony został w 1801 roku przez budowniczego Dawida Seidlera w Gnieźnie, po czym w 1850 roku przeniesiony do wsi Mierzewo a w 1977 roku do muzeum. Wewnątrz znajdują się dwa złożenia kamieni: jeden służy do przemiału zboża na śrutę, drugi do przemiału zboża na mąkę.
• Wiatrak z Kędzierzyna (Śr. Wielkopolska). Wiatrak typu „paltrak” drewniany, trójkondygnacyjny, posadowiony, pierwotnie na kamiennym, obecnie na ceglanym okrągłym fundamencie z żelaznym pierścieniem – szyną. Pochodzi z 1887roku. Wnętrze wyposażone jest w jeden skład kamieni tzw. francuskich, czyli dwóch cementowych kręgów z kawałkami kwarcu.
• Zagroda plebańska
• Zagroda z Dobrca (Wsch. Wielkopolska). Zagroda z przestronnym domem, stodołą na sochy i budynkiem inwentarskim z wiatą pochodzi z drugiej połowy XIX w. Dom wybudowany w 1882 r. według najnowszego stylu, z dwiema izbami przedzielonymi sienią nakryty został dachem naczółkowym. Natomiast stodoła stanowi przykład „starego” sposobu budowania na sochy ( t. j. słupy rozwidlone u góry i podpierające dach ) z dachem czterospadowym i klepiskiem z ubitej ziemi. Wnętrze domu odpowiada urządzeniu izb bogatych gospodarzy w latach 20. XX w. Duża izba zapełniona jest starymi meblami i sprzętami jeszcze po dziadkach, natomiast w małej izbie stoi komplet mebli zakupiony w mieście. W ogródku przy stodole znajduje się pasieka z ulem kłodowym, ulami słomianymi „kószkami” i skrzynkowymi. Narzędzia do hodowli pszczół przedstawiono w komorze budynku inwentarskiego.
• Zagroda z Dzierżanowa (Pd. Wielkopolska). Zagroda obejmuje dom, budynek inwentarski i stodołę. Dom o ścianach łączonych sumikowo-łątkowych i szachulcowych, dwuizbowy z sienią pośrodku pobudowany został w 1840 r. przez Wojciecha Kindę. Budynek inwentarski z oborą, stajnią i wozownią oraz dwusąsiekowa stodoła to obiekty lepione w strychulec ( drewniany szkielet budynków wypełniają pola wylepione gliną ). Podłoże w zagrodzie, zgodnie z lokalnym zwyczajem, wybrukowane jest kamieniem polnym. Wystrój i wyposażenie obiektów przedstawia poziom życia średniozamożnej rodziny chłopskiej w pocz. XX w. Na uwagę zasługują meble i sprzęty charakterystyczne dla południowej Wielkopolski ( np. skrzynia imitująca komodę ) a zakupione przez gospodarzy za pieniądze uzyskane z zarobkowych wyjazdów do Nadrenii i Westfalii.
• Zagroda z Goździna (Zach. Wielkopolska). Zagroda pochodzi z pierwszej połowy XIX w. Obejmuje dom, stodołę i stajnię z oborą. Ukazuje ona sposób budowania i gospodarowania stosowany w zachodnich rejonach Wielkopolski. Dom wzniesiony w 1815 wieku został przebudowany. W miejscu szerokiego komina urządzono kuchnię przez co odciążono główną izbę nadając jej funkcję izby odświętnej. Pomieszczenie to ogrzewane  piecem kaflowym wyposażone jest w komplet mebli rzemieślniczej roboty pochodzący z początku XX wieku. W małej izbie zaprezentowano osnuty warsztat tkacki wraz z oprzyrządowaniem. Posadzki w sieni i w kuchni zgodnie z regionalnym zwyczajem wyłożone są cegłą. 
• Zagroda z Krobi Starej (Pd. Wielkopolska).  Zagroda z domem (1834r.), oborą z chlewem pod  jednym dachem i stodołą pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Wszystkie budynki wzniesione są w konstrukcji szachulcowej, w której drewniana rama wypełniona jest gliną wymieszaną z sieczką słomianą. Pochodzi z regionu zwanego Biskupizną a obejmującego kilka wsi w ok. Gostynia będących do XIX wieku własnością.
• Zagroda olęderska  (Zach. Wielkopolska).  Zagroda prezentuje sposób budowania i gospodarowania kolonistów niemieckich tzw. Olędrów zajmujących podmokłe tereny zachodniej Wielkopolski. Obejście tworzą: dom pochodzący z 1823 roku, budynek inwentarski z attyką zwaną tremplem zbudowany w 1865 roku i stodoła z tremplem wzniesiona w 2 poł. XIX wieku. Poza zwartą zabudową obejścia na jego wschodnim krańcu znajduje się wolnostojący piec chlebowy. Niewielki jednokomorowy budynek o ścianach murowanych z ciosów granitowych i cegły wzniesiono pod koniec XIX w. Wyposażenie i wystrój budynków ukazuje sposób życia średniozamożnej rodziny chłopskiej wyznania ewangelickiego w początkach XX wieku. W domu na uwagę zasługują: szafki wnękowe, łóżko z baldachimem, bogato zdobione skrzynie z napisami w języku niemieckim oraz brak obrazów o tematyce religijnej.
• Zagroda z Ołoboku (Pd.-Wsch. Wielkopolska). To obejście gospodarza-kołodzieja, pochodzące z połowy XIX w. Składa się z domu ze ślepym podcieniem szczytowym bezsłupowym, spichlerza z podcieniem wspartym na dwóch słupach, stodoły, budynku inwentarskiego i dwukomorowej piwnicy. Piwnica wybudowana została z rudy darniowej, pozostałe obiekty są drewniane, wzniesione w konstrukcji zrębowej. Dom ufundowany na pocz. XIX w. posiada dwie izby, sień i komorę z oddzielnym wejściem. Wewnątrz zrekonstruowano urządzenia ogniowe z odkrytym paleniskiem, piecem chlebowym i zapieckiem. W małej izbie zebrano przybory niezbędne do wykonywania plecionek ze słomy, z których niegdyś słynęła wieś Ołobok, w dużej izbie wystrój zmienia się cyklicznie w rytmie nadchodzących świąt. Komora wyposażona w niezbędne narzędzia m.in. tokarnię  pedałową i świdry do osadzania „buksy” ( żelaznej tulei ) w piaście koła  mieści warsztat kołodziejski typowy dla okresu z początku XX w. W ogródku pod podcieniem stoi kapliczka domowa z figurką „Serca Jezusowego”.
• Zagroda z Pakosławia (Zach. Wielkopolska). Trzybudynkowa zagroda z domem, stodołą i budynkiem inwentarskim pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Stanowi przykład obejścia olęderskiego typowego dla okolic pn.-zach. Wielkopolski. Dom ustawiony ścianą szczytową do drogi wzniesiony został w 1834 roku przez Josepha Poswalda. Wewnątrz znajdują się dwie izby, komora, alkierz i sień. Podstawę szerokiego komina ulokowanego w sieni zajmuje tzw. „czarna kuchnia” z rozbudowanym piecem mieszczącym: trzon do gotowania, piec chlebowy i palenisko z kotłem do gotowania powideł. Do lat 60. XX wieku dom należał do zamożnej chłopskiej rodziny Poszwów. We wnętrzu odtwarzającym sytuację z lat 20. XX wieku uwagę zwracają ściany pomalowane na kolor wiśniowy. Północną granicę obejścia wypełnia dwusąsiekowa stodoła ze wsi Sworzyce zbudowana w konstrukcji zrębowej z węgłami wywiązanymi na „rybi ogon”. Budynek inwentarski również wzniesiony w konstrukcji zrębowej a mieszczący oborę ze stajnią, paszarnię i chlew oddziela podwórze od sadu śliwkowego zajmującego pn.-zach. część zagrody.        
• Zagroda z Wolicy (Wsch. Wielkopolska). Zagroda z domem, spichlerzem, budynkiem inwentarskim i stodołą jest przykładem rozbudowy jednodworcznego obejścia właściwego dla okresu pańszczyźnianego w wielobudynkową zagrodę doby pouwłaszczeniowej. Dom jednoizbowy z podcieniem bezsłupowym ( pierwotnie obiekt jednodworczny ) ufundowany został w 1841 r. Przez Wojciecha Owczarka ( inskrypcja na belce stropowej w izbie ), pozostałe budynki wzniesiono po 1864 r. Wyposażenie domu i obejścia ukazuje poziom życia średniozamożnej rodziny chłopskiej w końcu XIX w. Świadectwem zamożności rodziny jest stojąca w izbie, pod oknem, malowana skrzynia wianna oraz liczne obrazy dewocyjne zawieszone nad łóżkami a wśród nich popularne w okolicy Kalisza przedstawienie Św. Rodziny.
• Zagroda ze Sławna-Żylic (Śr. Wielkopolska). Wielobudynkowe obejście  składa się z domu, dwóch stodół i budynku inwentarskiego. Dom wybudowany w 1844 r. Mieści dwie izby przedzielone sienią i trzy komory. Wewnątrz zrekonstruowano system grzewczy z szerokim kominem w sieni, piecem kaflowym grzewczym w pokoju i kaflowym trzonem do gotowania w kuchni. W sieni piec chlebowy. Stodoły dwusąsiekowe wzniesiono w drugiej połowie XIX wieku w typowej dla Wielkopolski konstrukcji ryglowej ( tzn. w konstrukcji szkieletowej, w której pola szkieletu wypełniono deskami ). Budynek inwentarski z oborą, stajnią i wozownią zbudowano w strychulec. Wystrój i wyposażenie domu i zagrody odpowiada warunkom panującym w latach 30. XX w. W zamożnej  wielodzietnej ( 11 dzieci ) rodzinie chłopskiej.
• Zespół dworski - został zbudowany na wzór założenia dworskiego ze wsi Łomnica. Tworzą go : dwór i dwie oficyny posadowione w rozległym parku o kompozycji barokowej.
• Oficyny dworskie. Dwa murowane parterowe budynki stanowią kopie XVIII w. Oficyn ze wsi Łomnica (zach. Wielkopolska).Obydwa nakryte są dwuspadowymi mansardowymi dachami o pokryciu z gontów, od strony dziedzińca w dachach znajdują się dwuosiowe wystawki. Wnętrza budynków dwutraktowe mieszczą pracownie muzealne i mieszkania służbowe.
• Dwór. Parterowy, zbudowany w konstrukcji szkieletowej z drewna i gliny, otynkowany, nakryty jest dachem mansardowym ułożonym z gontów. Wzniesiony został na wzór barokowej budowli posadowionej in situ we wsi Studzieniec ( pn. Wielkopolska ). Przy narożach elewacji ogrodowej usytuowane są dwa alkierze wywodzące swoją formę z wież obronnych. W ziemiańskim domostwie alkierzom przeznaczono funkcje mieszkalne i gospodarcze. Wnętrze budynku dwutraktowe z sienią i salonem na osi drzwi wejściowych mieści też jadalnię, sypialnię, bibliotekę i bawialnię. Wystrój i wyposażenie pomieszczeń prezentuje poziom życia wielkopolskiej rodziny ziemiańskiej w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Źródło: wikipedia.pl / lednicamuzeum.pl