Park Oruński w Gdańsku
A-718 z 20.12.1972 i z 4.07.1995
Park Oruński im. Emilii Hoene (niem. Hoenepark) – zabytkowy, trzeci co do wielkości park miejski w Gdańsku, największy z historycznych parków. Położony jest nad Potokiem Oruńskim, na pograniczu dzielnic: Orunia-Św. Wojciech-Lipce i Orunia Górna-Gdańsk Południe.
Jest częścią objętego ochroną zespołu krajobrazowo-przyrodniczego „Dolina Potoku Oruńskiego”.
Położenie
Park Oruński położony jest w południowej części miasta, na Oruni, przy ulicy Nowiny 2. Leży w dolinie ciągnącej się od Łostowic do Kanału Raduni, który ogranicza park od wschodu. Doliną płynie Potok Oruński, tworząc w parku kaskadę. Uchodzi do Kanału Raduni na skraju parku. Dolina została objęta ochroną w 1999 w celu zachowania jej charakteru, tj. sterasowanych zboczy i szaty roślinnej. Na południe od parku znajduje się Zbiornik Wody Stara Orunia - zabytek hydrotechniczny będący obszarem Natura 2000.
W parku znajdują się dwa stawy: górny (większy) zasilany wodami Potoku Oruńskiego i dolny (mniejszy). Połączone są strumieniem.
Park ma powierzchnię 19 ha.
Wzgórza
Obszar parku ograniczony jest następującymi wzgórzami:
- od północy: Góra Łez, Góra Gliniana
- od południa: Góra Pięciu Braci
Związane są z nimi miejscowe legendy. Na wzgórzach znajdują się głazy narzutowe typowe dla obszarów wytapiania się lodowca.
Przyroda
Dolina Potoku Oruńskiego, w której leży park, wyróżnia się szatą roślinną na tle sąsiednich obszarów. Występują tu rzadkie rośliny takie jak np. pajęcznica gałęzista oraz chronione ściśle: obrazki plamiste, dzwonek szerokolistny i przylaszczka pospolita, będące pozostałością po lasach.
Z bardziej pospolitych roślin można tu spotkać m.in. z gatunków wiosennych: zawilca gajowego i żółtego, złoć żółtą i łąkową oraz kokorycz wątłą. Ponadto na terenie parku występują liczne gatunki grzybów.
Drzewostan
Parkowe wzgórza porasta buczyna pochodząca najpóźniej z XIX wieku. Na terenie ogrodu występują ponadto dęby, olsze oraz lipy. Nad zbiornikami wodnymi rosną wierzby płaczące. W latach 40. XIX wieku zasadzono w parku aleję czterdziestu lip biegnącą od dworku parkowego do wyższego stawu. W parku rosła niegdyś lipa, której wiek w 1906 r. był oceniany na 400 lat. Według przedwojennego podania miała zostać zasadzona przez Królową Marysieńkę.
Źródło: wikipedia.pl
Powstanie parku
W minionych wiekach Orunia była miejscem odpoczynku gdańskich mieszczan. Znajdowały się tu podmiejskie dworki. Pod koniec XVI wieku na tym terenie istniał dworek myśliwski, który widnieje już na mapie z 1599 r. Pierwszymi jego właścicielami byli bracia Tewes, później gdański rajca Michał Kerl. Na początku XVII wieku dworek przeszedł w ręce burmistrza gdańskiego Bartłomieja Schachmanna. Nadał on temu miejscu cechy przydwornego założenia parkowego. Z jego inicjatywy powstały stawy i strumień.
W 1630 r. właścicielem ogrodu został burmistrz Gdańska Johann Zierenberg. Rezydencja parkowa stała się wtedy miejscem spotkań artystów i elity. Sam park nabrał cech ogrodu renesansowego, rozległe kwatery kwiatowe miały kształt geometryczny.
Złota era parku
Pod koniec XVII wieku park przeszedł na własność gdańskiego armatora Albrechta Groddecka. W 1698 nocował tu August II Mocny. W 1734, podczas rosyjskiego oblężenia Gdańska, znajdowała się tu kwatera rosyjskiego marszałka Münnicha. Tutaj też prawdopodobnie został podpisany akt kapitulacji Gdańska. Rodzina Groddecków posiadała park w latach 1685–1779.
W 1780 właścicielem ogrodu został gdański botanik Gottfried Reyger. Wtedy park stracił swój renesansowy charakter na rzecz bardziej naturalnego układu przestrzennego. Zaczęły powstawać punkty widokowe. Urządzono tu także ogród botaniczny. Hodowano w nim ananasy, owoce cytrusowe i kawę. Reyger, członek Towarzystwa Przyrodniczego, prowadził obserwacje botaniczne w ogrodzie, tworząc pracę O rosnących dziko w okolicy Gdańska roślinach, w której określił porę kwitnienia 360 roślin.
W 1798, podczas swojej podróży z Prus do Berlina, park odwiedził Fryderyk Wilhelm III Pruski.
Zabór pruski
W 1803 r. pałacyk wraz z parkiem nabył kupiec angielski Edward Solly. W 1807 r. Gdańsk zajęli Francuzi, co spowodowało konieczność wyjazdu właściciela. Następnym właścicielem był Mateusz Józef Hanneman. W 1813, podczas wojen napoleońskich, Francuzi stoczyli tu potyczkę z Rosjanami, w wyniku której ogród został zdewastowany. Od tego wydarzenia bierze nazwę jedno ze wzgórz parkowych – Góra Łez.
Po tym wydarzeniu park przeszedł w ręce gdańskiego kupca Fryderyka Hoene. W tamtym czasie nabrał cech romantycznych. Hoene podjął się restauracji ogrodu i odbudowy dworku. W tym okresie pomiędzy dwoma stawami znajdował się mniejszy trzeci staw, w którym najprawdopodobniej hodowano ryby ozdobne.
Współczesność
Jedna z grupy czterech rzeźb plenerowych w parku.
W 1918 roku prywatny dotychczas ogród został przekazany miastu testamentem przez córkę właściciela Emilię Hoene. W dwudziestoleciu międzywojennym w parku odbywały się festiwale świętojańskie przy udziale muzyki orkiestrowej. W 1933 roku Orunia wraz z parkiem zostały włączone w granice administracyjne Gdańska.
Po II wojnie światowej ogród przeszedł na własność skarbu państwa. W latach 50. XX wieku w parkowym dworku otworzono dom spokojnej starości, a później przedszkole publiczne nr 9, które funkcjonuje do dzisiaj. W latach 1974–1979 trwała rewitalizacja parku. Pracami kierowało Biuro Projektów Budownictwa Komunalnego w Gdańsku. Realizacją zajęło się Miejskie Przedsiębiorstwo Budowy i Konserwacji Terenów Zielonych. Projekt w małym stopniu nawiązywał do charakteru parku z XIX wieku, alejki pokryto asfaltem, wzniesiono trejaże, zainstalowano oświetlenie. W ogrodzie ustawiono rzeźby dłuta Alfonsa Łosowskiego.
W 1980 r. przez środek parku, 8 metrów pod ziemią przeprowadzono kolektor ściekowy dla dzielnicy Południe. Ekspertyza naukowców z Uniwersytetu Gdańskiego wykazała, że prace te spowodowały obniżenie lustra wody w wyższym stawie, co skutkuje szybszym obumieraniem drzew.
9 lipca 2001 Park ucierpiał w czasie powodzi w Gdańsku. Woda spływająca ze wzgórz zasiliła Potok Oruński ponad normę. Wyższy staw wylał, przerywając brzeg. Kilka lat później zatarto ślady powodzi. W 2009 zapoczątkowano proces przywracania parkowi charakteru z XIX wieku.
W 2017 oddano do użytku plac zabaw dziecięcych, znajdujący się w bezpośrednim sąsiedztwie parku. Wtedy też ukończono trwającą od 2014 rewitalizację parku, w ramach której powstał amfiteatr ,,Orana" oraz odnowiono nawierzchnie alejek oraz ich oświetlenie. Zgodnie z wynikami głosowania nad budżetem obywatelskim na rok 2018, na obszarze parku ma powstać wieża widokowa.
W 2019 r. do budynku na terenie parku, przy ulicy Nowiny 2b, przeniesiono ze Śródmieścia siedzibę Sceny Muzycznej Gdańskiego Archipelagu Kultury. W siedzibie instytucji odbywają się koncerty, pokazy filmowe spotkania z osobistościami. Instytucja nadzoruje także, również położony w Parku Oruńskim, Amfiteatr Orana, gdzie latem organizowane są koncerty.
Źródło: wikipedia.pl
