Świętokrzyska Kolej Dojazdowa
Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa – wąskotorowa linia kolejowa, dawna Jędrzejowska Kolej Dojazdowa, powstała w 1917 roku. Trasa biegnie przez część regionu Ponidzia w południowej części województwa świętokrzyskiego, z Jędrzejowa, poprzez Jasionną, Motkowice, Umianowice do Pińczowa. Istnieje także nie wykorzystywane odgałęzienie trasy w Umianowicach do Hajdaszka, Stawian Pińczowskich i Sędziejowic.
Jako ciekawostkę można podać fakt, że linia ŚKD krzyżuje się w okolicy wsi Wygoda z linią szerokotorową LHS, na 14,6 km biegu linii wąskotorowej od stacji Jędrzejów Wąski, a także na odcinku nieczynnym w miejscowości Przededworze koło Chmielnika. Jest to jedno z niewielu w Polsce skrzyżowań linii szerokotorowej z wąskotorową, a dodatkowo jeden z kilku nielicznych wiaduktów na trasie przebiegu linii wąskotorowej.
Kolej współcześnie
Z uwagi na położenie szlaku w dolinie Nidy (tzw. Ponidzie), od początku lat dziewięćdziesiątych, uruchomiono najpierw pod zarządem PKP turystyczny ruch kolejowy, który od tamtej pory rozwija się i funkcjonuje do dziś. Kolejka dysponuje obecnie trzema lokomotywami Lxd2 (z czego 2 sprawne) oraz parowozem Px48 (niesprawny, rewizja wygasła w 2007r). Od 2009 roku kolejka posiada sprawną lokomotywę Lyd1 oraz niesprawną (brak silnika) Lyd2 (w 2015 roku ustawiono ją jako pomnik obok bramy wjazdowej na stacje), obie pochodzą ze zlikwidowanej kolejki w Piotrkowie Trybunalskim. Warsztaty wykonują naprawy taboru wąskotorowego na zlecenie obsługując kolejki z całego kraju (specjalizują się w remontach układów jezdnych). Dostawy odbywają się transportem samochodowym.
Odjazd pociągu odbywa się ze stacji Jędrzejów Wąski w lecie w każdą niedzielę o godzinie 10:00, zaś powrót o 18:00. Prowadzone są także pociągi specjalne i na zamówienie. W chwili obecnej nie są prowadzone pociągi towarowe, ani codzienny ruch lokalny, choć trwają rozmowy nad ich przywróceniem.
Istnieje możliwość dojazdu za pośrednictwem KKA na stację kolejki w Pińczowie. Kolejkowa Komunikacja Autobusowa uruchamia specjalnie dwie linie:
Linia numer 1: Kielce, ul. Żelazna (przystanek busów) – Pińczów dworzec Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej. Odjazd z Kielc w niedziele o godzinie 11:15.
Linia numer 2: Busko-Zdrój, dworzec PKP – Pińczów dworzec Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej. Odjazd z Buska w niedziele o godzinie 11:45.
Po powrocie z przejazdu kolejką na ognisko i zabawę do Umianowic, obydwa busy czekają na pasażerów w Pińczowie i o 14:30 jadą odpowiednio do Kielc i do Buska-Zdroju.
Spółka samorządowa Świętokrzyska Kolejka Dojazdowa „Ciuchcia Expres Ponidzie” Sp. z o.o., będąca operatorem linii, powstała w 2002 roku. Udziałowcami są: gmina Jędrzejów (144,5 tys. zł), gmina Pińczów (109 tys. zł), samorząd województwa świętokrzyskiego (100 tys. zł), powiaty jędrzejowski i pińczowski (po 50 tys. zł), gminy Imielno i Kije (po 23 tys. zł).
Kolejka zatrudnia kilkunastu pracowników. W latach 2002-2006 spółka przyniosła ok. 700 tys. zł straty. W 2006 roku z wycieczek kolejką skorzystało ponad 15 tys. osób, a w roku poprzednim około 12 tys. osób. W 2008 roku kolej przewiozła ponad 21 tysięcy osób (odprawiono 142 pary pociągów).
W 2014 roku w rozkładzie pojawił się przystanek "Wygoda" wybudowany przez właściciela kompleksu wypoczynkowego "Sielsko na Wygodzie"
Pod koniec 2014 roku na stacji Pińczów rozebrano 2 bocznice oraz rozjazdy od strony Wiślicy. Prace te miały związek z budową ronda. W 2015 zamontowano rozjazdy skracając tory stacyjne.
Przyszłość kolejki
Obecnie trwają rozmowy nad przyszłością kolejki. Rozważane jest m.in. skorzystanie z dofinansowania unijnego, wniosek i dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zmiana formuły prawnej na muzeum i eksploatacja wyłącznie odcinka Jędrzejów - Stawy. W 2003 r. został przywrócony przejazd w Hajdaszku, w październiku 2007 miała miejsce odbudowa mostu udrażniająca szlak do stacji stycznej z torem normalnym w Stawianach Pińczowskich, gdzie znajduje się zapadnia transporterowa i ładownie. W 2008 osiągnięto Sędziejowice.
Z inicjatywy Zespołu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych podjęto prace nad wznowieniem kursowania pociągów na 2,5 km szlaku Hajdaszek – Umianowice. Realizacja tego zamierzenia odbywać się będzie w ramach projektu „Stacja Hajdaszek – Kolejowy Skansen”, finansowanego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego. Całkowita wartość projektu wynosi 3 497 851,20 zł, w tym środki z RPO w wysokości 2 061 919,48 zł. Realizacja przedsięwzięcia obejmie adaptację zabytkowego budynku dworca z 1924, rozbudowę stacji o perony i zadaszenie, remont toru do Umianowic oraz zakup lokomotywy spalinowej z wagonami pasażerskimi oraz drezynami rowerowymi i miała pierwotnie zakończyć się w 2019 (obecnie zakończenie realizacji projektu planowane jest na rok 2020). Odtworzone zostaną sala dworcowa z poczekalnią, kasą biletową oraz pokój naczelnika stacji. W budynku przewidziano nadto salę edukacyjno-konferencyjną, salę restauracyjną zwaną zgodnie z tradycją Gospodą dla Żołnierzy (na wzór funkcjonującej w latach międzywojennych stołówki dla przejeżdżających żołnierzy) wraz zapleczem gastronomicznym i gabinetem jej kierowniczki w l. 20 XX w. Janiny Żelisławskiej, apartament hrabiny Karoliny Lanckorońskiej (historyka sztuki, spadkobierczyni okolicznych dóbr). W holu głównym ustawiona będzie kolejowa makieta Ponidzia z modelami dworców i pociągów. Pociągi osobowe przez Hajdaszek przestały kursować w latach 80., a towarowe w 1993 roku.
Planowane było także rozszerzenie szlaku w stronę Wiślicy do zniszczonego mostu w Skrzypiowie. Rozważano także zwiększenie ilości przystanków o stacje: centrum Jędrzejowa, Piaski, Borki, Wygoda, Holendry, Ptasznik, Suchowola, Podlesie, Wierzbie, Rudki, Kamienna Góra, Pągowiec, Skowronno Górne i Dolne, Kopernia, Pińczów naprzeciw dworca PKS, Skrzypiów, Wojsławice, Rudawa i Biskupice.
Dnia 11 września 2009 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na wniosek właściciela (Polskie Koleje Państwowe) wydał jednak decyzję o wykreśleniu z rejestru zabytków odcinków od stacji Pińczów do stacji Wiślica w Koniecmostach oraz od stacji Sędziejowice do stacji Raków Opatowski wraz z obiektami inżynieryjnymi, co zapewne przekreśli próby reaktywacji kolejki na dalszych odcinkach.
W 2016 z usług kolejki skorzystało 16 tys. pasażerów.
Źródło: wikipedia.pl
Powstanie kolei wiąże się z wybuchem I wojny światowej i okupacją północnej Małopolski przez Austriaków, którzy od końca 1914 układali tu linie frontowe (Rollbahn). W lutym 1915 dla potrzeb militarnych wybudowano pierwszy odcinek polowej linii wąskotorowej od Jędrzejowa do obecnych Motkowic. W maju 1915 trwały prace przy budowie tymczasowych mostów na Nidzie, których eksploatacja odbywa się do dziś. Po ustąpieniu Rosjan znad Nidy, budowę linii kontynuowano w kierunku Hajdaszka, Sędziejowic i Chmielnika, a następnie przez Raków Opatowski do Bogorii. Łączna długość kolei wynosiła 86 km. W tym czasie powstały także linie Miechów - Węchadłów - Działoszyce i Kocmyrzów - Posądza oraz styczne kolejki konne. W 1917 czynne były już odcinki Kije - Pińczów - Michałów - Koniecmosty - Opatowiec oraz Staszów - Rytwiany - Pacanów/Szczucin.
Wydarzenia z historii kolejki:
- luty 1915 otwarcie pierwszego odcinka z Jędrzejowa do Motkowic (budowany dla celów militarnych przez armię austriacką)
- 1924 budowa parowozowni w Pińczowie
- 1 stycznia 1930 przejęcie przez zarząd PKP
- 1951 przekucie toru z 600 na 750 mm
- 1987 zawieszenie ruchu pasażerskiego
- 1993 zawieszenie ruchu towarowego
- 1998 uruchomienie ruchu turystycznego
- 2001 zawieszenie ruchu turystycznego przez PKP
- 2003 przejęcie przez władze samorządowe i wznowienie ruchu turystycznego
- 5 sierpnia 2005 r. Minister Gospodarki odznaczył Świętokrzyską Kolejkę Dojazdową Odznaką honorową „Za Zasługi dla Turystyki”.
- 7 lipca 2006 r. w Umianowicach odbyły się obchody 90-lecia istnienia kolejki. Hasłem imprezy było „Spotkajmy się za 10 lat”. Patronat nad uroczystością objęli: wojewoda świętokrzyski Grzegorz Banaś, marszałek
- województwa Franciszek Wołodźko, zarząd kolejki oraz Stowarzyszenie Sympatyków Zabytkowej Jędrzejowskiej Kolei Dojazdowej.
- 9 lipca 2006 r. z okazji Światowego Dnia Turystyki za szczególne zasługi dla rozwoju turystyki w regionie świętokrzyskim kolejkę uhonorowano statuetką „Wędrowiec Świętokrzyski”. Nagrodę Świętokrzyskiej Kolejce Dojazdowej przyznał marszałek województwa świętokrzyskiego.
- 9 lipca 2006 kolejka otrzymała także wyróżnienie w plebiscycie „Słowa Ludu” i rozgłośni Radia „TAK”: „Ziemia Świętokrzyska Piękna Nieznajoma”, jako jedna z największych atrakcji turystycznych województwa.
- 3 stycznia 2007 krótkofalowa kolejkowa stacja klubowa HF7JKD nadająca z budynku biurowego na stacji Jędrzejów Wąski uzyskała w Zawodach Zielonogórskich im. Juliusza Schmidta Polskiego Związku Krótkofalowców, z okazji Dni Zielonej Góry – Winobrania, wysoką 5 lokatę otrzymując łącznie 6251 punktów.
- 12 czerwca 2007 w wyniku przeprowadzonego przeglądu parowóz Świętokrzyskiej Kolejki Dojazdowej – Px48-1724 uzyskał przedłużenie rewizji do czerwca roku 2009. Jest to obecnie jedyny zachowany sprawny parowóz na terenie województwa i regionu.
- 10 lipca 2007 Ciuchcia Express Ponidzie zdobyła trzecie miejsce w plebiscycie „Wybieramy skarb turystyczny województwa świętokrzyskiego” zorganizowanym przez Gazetę Wyborczą. Warto nadmienić, iż spośród głosów nadesłanych przez internautów kolejka zdobyła pierwsze miejsce.
- 10 października 2007 odbudowa mostku i udrożnienie szlaku do Stawian Pińczowskich, pierwszy pociąg po 11 latach.
- 20 października 2007 pociąg specjalny prowadzony trakcją parową parowozem Px48 dla miłośników kolei, z dojazdem do stacji Hajdaszek i Stawiany Pińczowskie.
- 26 października 2008 do Sędziejowic wjechał pierwszy od 15 lat pociąg osobowo – towarowy, prowadzony lokomotywą Lxd2-258, wypełniony po brzegi miłośnikami kolei i okolicznymi mieszkańcami, którzy również licznie pojawili się na samej stacji.
- 22 lutego 2010 na stacji Jędrzejów Wąskotorowy odbyła się uroczysta premiera płyty Śrubki Michała Jurkiewicza o tematyce kolejowej oraz minikoncert.
- 2014 w rozkładzie jazdy pojawił się nowy przystanek "Wygoda" przy kompleksie wypoczynkowym "Sielsko na Wygodzie"
- 16 listopada 2014 zaczęła się przebudowa układu torowego stacji Pińczów w związku z budową ronda. To bardzo utrudniło lub wręcz uniemożliwiło reaktywacje szlaku w przyszłości do Młodzaw.
- 21 sierpnia 2015 na szlaku do Umianowic zapaliła się lokomotywa Lxd2-258; ogień zniszczył silnik.
Źródło: wikipedia.pl
W 2020 roku kursowanie kolejki zostało zawieszone. Ruch turystyczny ma zostać przywrócony w roku 2021.
