Świętokrzyska Kolej Dojazdowa
Świętokrzyska Kolej Dojazdowa to jedna z najciekawszych kolei wąskotorowych w Polsce, której historia sięga czasów I wojny światowej. Trasa biegnie przez malownicze Ponidzie – region pełen przyrody, tradycji i historii – łącząc Jędrzejów z Pińczowem (obecnie tylko do Motkowic). Dziś kolejka stanowi nie tylko żywy pomnik techniki, ale również popularną atrakcję turystyczną województwa świętokrzyskiego.
Początki – kolej frontowa C.K. Armii
Historia powstania Kolei Jędrzejowskiej, późniejszej Świętokrzyskiej Kolei Dojazdowej, rozpoczęła się w czasie I wojny światowej. W 1915 roku wojska austriackie zbudowały pierwszy odcinek polowej linii wąskotorowej z Jędrzejowa do Motkowic. Jej głównym celem było zaopatrzenie frontu w materiały i transport wojsk. W maju 1915 roku powstały tymczasowe mosty na Nidzie, które – mimo upływu ponad wieku – wciąż służą kolejce. Po ustąpieniu frontu rozpoczęto dalszą rozbudowę linii przez Hajdaszek, Sędziejowice i Chmielnik aż do Bogorii, a całkowita długość sieci osiągnęła 86 kilometrów.
Rozkwit i znaczenie gospodarcze
Po zakończeniu wojny kolejka została przekształcona w cywilną linię transportową. Połączenie Jędrzejowa z Pińczowem, Wiślicą i Staszowem stworzyło spójną sieć wąskotorową obsługującą południową część ówczesnego województwa kieleckiego. Kolej przewoziła głównie płody rolne, węgiel, gips, drewno i cukier, stanowiąc istotny element lokalnej gospodarki. Z jej usług korzystali także mieszkańcy pobliskich wiosek i miast, dla których była często jedynym środkiem komunikacji.
W okresie okupacji niemieckiej kolej odegrała ważną rolę w działalności konspiracyjnej – z przejazdów korzystali członkowie organizacji podziemnych działających na Kielecczyźnie.
Zmiany techniczne i złoty okres
Na przełomie lat 40. i 50. XX wieku rozpoczęto modernizację torów, przekuwając je z szerokości 600 mm na 750 mm. W 1951 roku wprowadzono nowoczesne jak na tamte czasy parowozy Px48 i Px49 z fabryki w Chrzanowie, a w latach 60. – lokomotywy spalinowe serii Lxd2. W szczytowym momencie, w połowie lat 60., kolejka przewoziła rekordową liczbę pasażerów i towarów.
Upadek i odrodzenie
Od lat 70. XX wieku ruch kolejowy zaczął jednak stopniowo słabnąć, wypierany przez transport samochodowy. W 1993 roku zawieszono ruch towarowy, a z czasem także pasażerski. Na szczęście lokalne władze i miłośnicy kolei nie pozwolili, by wąskotorówka odeszła w zapomnienie. W 1998 roku powołano turystyczny pociąg „Ciuchcia Express Ponidzie”, który początkowo kursował na trasie Jędrzejów – Wiślica, a po powodzi z 1997 roku – skróconej do Pińczowa.
Po restrukturyzacji PKP w 2001 roku kolejkę przejęły samorządy lokalne. Od tego momentu ruch turystyczny ponownie się rozwijał, a od 2007 roku wznowiono kursy do Stawian Pińczowskich, a rok później – do Sędziejowic.
Kolejka dziś
Obecnie Świętokrzyska Kolej Dojazdowa funkcjonuje jako atrakcja turystyczna regionu, zarządzana przez Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych. Zmodernizowane lokomotywy Lxd2 i Lyd1 oraz odrestaurowane wagony pozwalają turystom przenieść się w czasie, podróżując przez malownicze doliny Nidy i pola Ponidzia.
W sezonie letnim pociągi odjeżdżają ze stacji Jędrzejów Wąskotorowy w każdą niedzielę, oferując pełną wrażeń podróż do Motkowic. Na trasie znajdują się m.in. przystanki Wygoda i Jasionna.
Rys. Trasa Świętokrzyskiej Kolei Dojazdowej.
Rewitalizacja i plany na przyszłość
W ostatnich latach kolejka zyskała nowe życie dzięki środkom z funduszy rządowych i unijnych. W 2024 roku rozpoczęto rewitalizację odcinków Pińczów – Umianowice oraz Motkowice – most na Nidzie. Planowany termin zakończenia prac to 2026 rok, a pełne przywrócenie ruchu na trasie Jędrzejów – Pińczów przewiduje się na 2027 rok.
Celem projektu jest nie tylko przywrócenie regularnych kursów turystycznych, ale także stworzenie żywego muzeum kolei wąskotorowych z ekspozycjami historycznymi i możliwością przejazdu drezynami.
Dlaczego warto odwiedzić Świętokrzyską Kolej Dojazdową?
To nie tylko podróż w czasie, ale także wyjątkowa lekcja historii i techniki. Świętokrzyska Kolej Dojazdowa łączy w sobie klimat dawnych lat, piękno krajobrazów Ponidzia i pasję ludzi, którzy od lat dbają o jej zachowanie. To idealne miejsce dla rodzin, pasjonatów kolei i turystów szukających spokojnych atrakcji z duszą.
