Grodzisko w Kielczy
Późnośredniowieczny gródek stożkowaty z XIII-XV w. z Kielczy (stanowisko 1, AZP 91-43/1) jest cennym zabytkiem archeologicznym, źródłem do poznania późnośredniowiecznych założeń rezydencjonalno-obronnych. Zabytek posiada utrwaloną w krajobrazie czytelną formę terenową i jest jednym z nielicznych obiektów tego rodzaju na Górnym Śląsku.
Usytuowanie i opis
Zabytek znajduje się w północno-wschodniej części wsi, nad rzeczką będącą lewym dopływem rz. Małej Panwi (ok. 160 m na południe od tej rzeki), w sąsiedztwie miejscowego cmentarza.
Gródek w Kielczy to dobry przykład pozostałości późnośredniowiecznego, niedużego, drewniano-ziemnego założenia o funkcji rezydencjonalno-obronnej, będącego najprawdopodobniej siedzibą rycerską. Gródek jest w planie kolisty i ma średnicę ok. 25 m. Wysokość stożka – kopca wynosi ok. 5 m i porastają go wysokie drzewa oraz krzewy.
Stan i wyniki badań
W 1957 i 1972 roku na stanowisku przeprowadzono archeologiczne badania sondażowe (odpowiednio J. Kaźmierczyk, F. Lachowicz oraz E. Tomczak). W trakcie prac zarejestrowano warstwę kulturową i znaleziono fragmenty późnośredniowiecznej ceramiki, które potwierdziły datowanie obiektu.
Ogólnie, dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzanym w całym kraju, posiadamy wiedzę na temat tego jak wyglądały i jak budowano średniowieczne, drewniano-ziemne, obronne siedziby, które ze względu na ich nieduże rozmiary określa się też jako gródki lub dwory rycerskie, a nawet jako „drewniane zameczki”. Na lokalizację gródków preferowano miejsca o stałym dostępie do wody i z natury obronne. Gródki lokowano najczęściej na obszarach podmokłych, łąkowo-bagiennych w bezpośrednim sąsiedztwie niedużych cieków rzecznych, co zapewniało dostęp do wody i ograniczało dojście do obiektu, a przez to zwiększało jego obronność. Obiekt w Kielczy jest tu dobrym przykładem. Niektóre gródki wznoszono na niewysokich wzgórzach-pagórkach dominujących nad okolicą lub na wyniesionych cyplach teras nadrzecznych. Zdaniem J. Kaźmierczyka lokalizacja poszczególnych gródków stożkowatych na Śląsku w dużym stopniu związana jest z przebiegiem granic poszczególnych księstw.
Generalizując, „klasyczny” tzw. gródek rycerski był relatywnie niedużą, skromną siedzibą i de facto był bardzo prostym założeniem obronnym, tak jak obiekt w Kielczy. Posiadał solidną drewnianą wieżę rezydencjonalno-obronną, wybudowaną w technice zrębowej, a posadowioną na sztucznie usypanym kopcu-nasypie. Kopiec ziemny z wieżą otoczony był szeroką fosą, którą wydrążano w trakcie wznoszenia nasypu. Usypanie kopca z jednej strony, czyniło założenie bardziej niedostępnym i w związku z tym zwiększało jego obronność, a z drugiej strony, niejednokrotnie było konieczne i służyło odizolowaniu siedziby-dworu od podmokłego podłoża. Wysokość zachowanych kopców wynosi zazwyczaj jedynie kilka metrów, ich podstawy są w planie najczęściej w przybliżeniu koliste lub lekko owalne, znacznie rzadziej czworoboczne, a ich średnice z reguły mieszczą się w przedziale 20-50 m. W przypadku gródków budowanych na pagórkach i cyplach oszczędzano nakładu pracy, ponieważ sztuczny nasyp nie musiał być już wysoki, a fosa niekoniecznie musiała otaczać obiekt – wystarczyło jedynie odciąć go tą przeszkodą od pozostałej części cypla. Uważa się, że wieża, wraz z ewentualnymi towarzyszącymi jej niewielkimi budynkami, otoczona była drewnianą palisadą lub płotem, a sam kopiec wzmacniano np. palami lub faszynowaniem, tak by był jak najbardziej stabilny i odporny na osuwanie się. Gródek tego rodzaju z pewnością posiadał też drewniany most przerzucony nad szeroką fosą. Odkryto również relikty założeń, które pierwotnie były bardziej rozbudowane i nieco większe, np. składały się z dwóch kopców, lub posiadały dodatkowy wał (oryginalnie zapewne drewniano-ziemny) i drugą okalającą całość fosę. Zachowana wieża książęca w Siedlęcinie, pow. jeleniogórski, woj. dolnośląskie jest przykładem takiego rodzaju założenia rezydencjonalno-obronnego w wersji luksusowej i dla zamożnego feudała.
Źródło: zabytek.pl
Gródek stożkowaty w Kielczy datowany jest na XIII-XIV w. Genezę niedużych założeń obronnych, wznoszonych na sztucznie usypanych kopcach, lub naturalnych wzniesieniach i otaczanych fosą, wiąże się z Normanami i Europą Zachodnią, gdzie tego typu obiekty rozpowszechniły się już w poł. IX w., a jak uważają niektórzy najstarsze mogą pochodzić nawet z VIII w. We Francji tego rodzaju gródki na kopcu określa się jako motte, natomiast w Niemczech używa się terminu Wasserburge.
W Polsce tzw. gródki stożkowate datowane są z reguły na XIII-XV w. Założenia tego rodzaju rozpowszechniły się w 2. poł. XIII w., zapewne najwięcej z nich wzniesiono w XIV w., w XV stuleciu pomału zaczynały wychodzić z użycia, a okres ich funkcjonowania zamyka się na początku XVI w. – choć pojedyncze siedziby przetrwały aż do XVIII w. Według L. Kajzera wieżowe dwory były elementem symboliki stanu rycerskiego i powstały oraz kształtowały się wraz z innymi jego wyznacznikami. Kastellolodzy szacują, że małych gródków rycerskich, „obronnych dworów” było w Polsce ok. 10 razy więcej niż murowanych dużych założeń zamkowych. W XIV w. były to już obiekty bardzo popularne i licznie występujące w krajobrazie kulturowym polskiego średniowiecza.
Źródło: zabytek.pl
