Kościół pw. św. Macieja w Kruszynie
207-X-17 z 12/05/1946; 228 z 27/12/1967
Kościół pw. św. Macieja jest świątynią parafialną rzymskokatolickiej parafii pod tym samym wezwaniem, która położona jest na terenie dekanatu kłomnickiego należącego do archidiecezji częstochowskiej.
Wybudowany i – co ciekawe – konsekrowany przez Denhoffów kościół pochodzi z II poł. XVII w. Posiada on okazałą, ozdobioną bogatym portalem, charakterystyczną barokową fasadę. Jego wnętrze reprezentuje styl późnego baroku i rokoko, co czyni je wyjątkowo okazałym. Na szczególną uwagę zasługują XVIII-wieczne, późnobarokowe ołtarze (główny i dwa boczne) oraz kolejne dwa ołtarze boczne, ambona i chrzcielnica w stylu rokoko. Rokokowy jest również ciekawy konfesjonał używany także jako ołtarz. Późnorenesansowa płyta nagrobna Krystyny Rzeszowskiej zmarłej w 1622 r. z płaskorzeźbą jej postaci jest kolejnym cennym zabytkiem kruszyńskiej świątyni, podobnie jak XVII-wieczne ornaty.
Z kruszyńskim kościołem jest też związana pewna ciekawostka. Pomnik Chrystusa, który znajduje się nad bramą wejściową pierwotnie stał bowiem na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Został on ufundowany przez hrabiego Andrzeja Zamoyskiego w 1857 r. Jednak w 1898 r. identyczny pomnik wykonano z bardziej trwałego brązu. Stary cementowy trafił wówczas najpierw do kaplicy cmentarnej Lubomirskich, a później nad bramę kościoła w Kruszynie.
Źróło: peuk.fiiz.pl
Parafia w Kruszynie istniała już na pewno na początku XV w., pierwsze bowiem o niej wzmianki pochodzą z 1415 r. Wówczas to również we wsi funkcjonował pierwszy kościół. Można jednak domniemywać, iż powstanie parafii nastąpiło wcześniej, ok. poł. XIV w. Przez stulecia jej zasięg nie ulegał zmianom, dopiero w 1957 r. przyłączono do niej wieś Bogusławice z parafii Borowno, a w 1958 r. odłączono wsie: Widzów, Teklinów i Pustkowie Jackowskie, z których utworzono parafię Widzów.
Kościół parafialny, który można podziwiać do dnia dzisiejszego, został wzniesiony w II poł. XVII w. Jego budowę rozpoczęła w 1661 r. ówczesna właścicielka Kruszyny – Anna Eufemia z Radziwiłłów Denhoffowa, wdowa po Stanisławie, starocie wieluńskim i radomszczańskim. Prezbiterium dokończył brat Stanisława Aleksander Denhoff, opat jędrzejowski, a nawę kościoła zbudował przed 1683 r. Zygmunt Wiktor Denhoff, syn Stanisława i Anny. Jego zasługą jest również ukończenie całej budowy w 1694 r. Świątynię konsekrował w 1696 r. biskup przemyski i kanclerz wielki koronny – Jerzy Denhoff.
Pierwszego poważnego remontu, połączonego z przebudową górnych kondygnacji wież, świątynia doczekała się w latach 1874–1877. Prace te zostały przeprowadzone z fundacji książąt Lubomirskich. W tym okresie wybudowano również, staraniem ks. Teofila Stręczyńskiego, obecną plebanię i budynki gospodarcze. W 1914 r. kościół otynkowano na zewnątrz, staraniem ks. Piotra Dąbrowskiego. W okresie międzywojennym uporządkowane zostało otoczenie kościoła, a pochodzące z początku XIX w. mur ogradzający cmentarz przykościelny i dzwonnica zostały wyremontowane zostały staraniem ks. Bonawentury Metlera. Kolejni proboszczowie również dbali o zachowanie świątyni w dobrym stanie, dzięki czemu stanowi ona dzisiaj niewątpliwą ozdobę Kruszyny.
Źródło: peuk.fiiz.pl
