Dwór w Łopusznej
A-117/M z 2007-10-24
Przykład wiejskiej rezydencji szlacheckiej, drewnianej, z XVIII w.
Zespół dworski usytuowany jest w centrum wsi, pomiędzy zabytkowym, drewnianym kościołem pw. św. Trójcy a Dunajcem. Dwór parterowy, na planie prostokąta, z symetrycznym rozkładem pomieszczeń we wnętrzu. Nakrywa go łamany dach, kryty gontem. Od frontu znajduje się ganek z pięterkiem, ze szczytem o wykroju falistym. Dwór jest drewniany, o konstrukcji zrębowej, bielony, z odtworzoną barokową facjatką. Elewacja frontowa jest pięcioosiowa, okna sześciokwaterowe. Budynek jest przykładem typowego szlacheckiego, wiejskiego dworu polskiego. Przy dworze usytuowana jest niewielka, drewniana oficyna, gdzie pierwotnie znajdowała się kuchnia i mieszkanie służby. W otoczeniu budynku dworskiego rozmieszczone są drewniane budynki gospodarcze: spichlerz, stajnia z wozownią i obory. Zespół dworski otoczony jest drewnianym ogrodzeniem. W zabudowaniach mieści się Muzeum Kultury Szlacheckiej oddział Muzeum Tatrzańskiego. W budynkach dworu eksponowane są zabytki pozyskane z innych tego typu obiektów na Podtatrzu, aby pokazać zwiedzającym, jak wyglądała dawna wiejska siedziba średniozamożnej szlachty. Poza ogrodzeniem zabudowań dworskich, przy drodze do Łopusznej, stoi drewniana chałupa Klamerusa, przeniesiona na to miejsce z zagrody nr 105 w Łopusznej. Budynek należał do rodu Klamerusów, mającego w Łopusznej liczne rozgałęzienia, różniące się przydomkami. Wybudował go w 1887 r. Jan Klamerus „Sowa”, co poświadcza inskrypcja na sosrębie w dużej izbie. W chałupie urządzona jest ekspozycja przedstawiająca wnętrze domu chłopskiego z okresu międzywojennego.
Zabytek dostępny dla zwiedzających w godzinach otwarcia Muzeum.
Źródło: zabytek.pl
Dzieje folwarku w Łopusznej sięgają XVI wieku. Dwór powstał dużo później; wybudował go ok. 1790 r. Romuald Lisicki, konfederat barski. Najstarszy drukowany opis dworu znajduje się w wydanym w roku 1851 dziele Dziennik podróży do Tatrów Seweryna Goszczyńskiego, poety doby romantyzmu, belwederczyka, uczestnika powstania listopadowego i spiskowca, który po klęsce powstania schronił się w Łopusznej.
"Dom drewniany w stylu rodzimym wszystkich naszych dworów szlacheckich, obszerny, porządnie i mocno postawiony, przyozdobiony gankiem, jak wszystkie nasze ganki, a na ganku poboczne ławki do siedzenia, jak to wszędzie widzimy [...]. Przed domem dziedziniec przestronny, mający po lewej ręce domu drugi domek mniejszy, czyli oficynkę, gdzie kuchnia i mieszkanie służących, z prawej osłoniony budowlami gospodarskimi".
Tak opisał dworek Seweryn Goszczyński w 1832 r. i tak narysował go krakowski malarz i rysownik Stanisław Cercha, autor nie opublikowanej monografii Łopuszna (wieś w powiecie nowotarskim) [...], 1891.
Gdy w Łopusznej przebywał Goszczyński, gospodarzyli w niej Leon Przerwa-Tetmajer z żoną Ludwiką z Lisickich. Po śmierci Leona (1881) i Ludwiki (1889) Łopuszną odziedziczyła ich córka Kamila. Poślubiła ona Kazimierza Lgockiego. Lgoccy w 1892 r. wyremontowali dwór, zmieniając jego wygląd. Drewniane ściany zostały otynkowane i pobielone. Wprowadzono drewniane, okrągłe słupy-kolumny, które miały odciążyć ściany, przejmując ciężar wysokiego, łamanego dachu.
Łopuszną dziedziczyli kolejno synowie Kamili i Kazimierza, Aleksander i Stanisław. W okresie międzywojennym majątek pozostawał w rodzinie Lgockich. W gospodarstwie wprowadzono wówczas nowoczesne maszyny rolnicze oraz wybudowano największą na Podtatrzu owczarnię. W pamięci żyjących jeszcze mieszkańców Łopusznej zachowali się ostatni właściciele jako żyjący skromnie dobrzy gospodarze. Po wojnie majątek podzielił los wielu innych - przejęte przez Skarb Państwa i przekazane państwowemu gospodarstwu rolnemu dwór i zabudowania, niewłaściwie użytkowane i nieremontowane, stopniowo niszczały. W maju 1978 r. zespół dworski przejęło Muzeum Tatrzańskie. Rozpoczęto wówczas systematyczne prace restauracyjne całego założenia. We dworze urządzona jest kuchnia. Można także obejrzeć wystawę poświęconą wsi Łopuszna, historii dworu, jego mieszkańcom oraz gościom. Obok dworu stoi mały zabytkowy budynek mieszkalny zwany "gackiem (mieszkał w nim inny poeta romantyczny "szkoły ukraińskiej", Bohdan Zaleski, pseudonim "Gacek"), natomiast w ogrodzie widoczne są ocalałe piwnice domku-lamusa, w którym mieszkał Seweryn Goszczyński.
Poza ogrodzeniem zabudowań dworskich, przy drodze do Łopusznej, stoi drewniana chałupa, przeniesiona tutaj ze wsi. W roku 1980 Muzeum Tatrzańskie zakupiło zabytkowy dom, rozebrany przez właścicieli. Oznaczony numerem 105 budynek należał do rodu Klamerusów, mającego w Łopusznej liczne, różniące się przydomkami, rozgałęzienia; wybudował go w roku 1887 Jan Klamerus "Sowa", co poświadcza inskrypcja na sosrębie w dużej izbie.
Dom Klamerusów urządzono głównie eksponatami zakupionymi we wsi. Dom składa się z kilku dobrze wyposażonych pomieszczeń: sieni, kuchni zwanej izbecką, "dużej izby" oraz pomieszczeń gospodarczych: strychu i komory, przybudowanej z tyłu domu.
Z sieni służącej jako miejsce do przechowywania przedmiotów codziennego użytku: naczyń, drobnego sprzętu gospodarskiego i rolniczego - przechodzimy do izbecki. Jej wyposażenie jest skromne; ława w sąsiedztwie pieca służyła do stawiania kuchennych naczyń, a rozpiętej między piecem a przeciwległą ścianą zyrdki używano do zawieszania odzieży. Naczynia i drobne przedmioty kuchenne trzymano w otwartej szafce, zwanej półką. Jak w wielu domach, tak i tu możemy oglądać naczynia z różnych okresów: od najstarszych, drewnianych, glinianych i żeliwnych, po masowo produkowane metalowe naczynia emaliowane, a także wyroby fajansowe.
"Duża izba", jak sama nazwa wskazuje, jest pomieszczeniem reprezentacyjnym, dużo większym od "izbecki". Charakterystycznym elementem konstrukcyjnym izby jest potężna belka pod powałą, sosręb - na jej środku tradycyjnie umieszczano gwiazdy (rozety) oraz inskrypcje zawierające zwykle nazwisko budowniczego i datę postawienia budynku. Ważnym miejscem w izbie był zawsze stół. Tu jadano świąteczne posiłki i sadzano ważniejszych gości. Prócz sprzętów takich jak: łóżko, kołyska, skrzynia na odzież - w dużej izbie od ściany do ściany biegnie ozdobna półka z galeryjką, zwana listwą, a na niej wiszą rzędem "święte obrazy", a pod nimi bogato zdobiona ceramika. Tak jak w izbecce-kuchni, do wieszania odzieży, zamiast szafy, służy żerdka.
Źródło: muzeumtatrzanskie.pl
