Park Zdrojowy w Nałęczowie

Początki kształtowania się parku związane są z osobą Stanisława Małachowskiego (starosty wąwolnickiego), który w 1751 nabył dobra bochotnickie. Zmienił nazwę miejscowości z Bochotnicy na Nałęczów (1772), obok dawnego dworu obronnego wybudował pałac (1775). W czasie budowy pałacu zapoczątkowano proces przekształcania istniejących kwaterowych ogrodów użytkowych na spacerowo-ozdobne. Wytyczono wtedy główne aleje i szpalery, kwietniki oraz zbudowano pawilony, altany i mostki. Przed pałacem utworzono tarasy a w ich pobliżu modne wówczas labirynty. W wyniku rozkopania zakola przepływającej przez środek parku rzeczki Bochotniczanki i zbudowania tamy utworzono dwa prostokątne stawy. Komunikacja odbywała się poprzez groble. Następny właściciel (od 1778), Antoni Małachowski poszukując rud żelaza odkrył na swoich posiadłościach istnienie źródeł wód o walorach leczniczych. Potwierdziły to badania chemiczne i od 1817 datuje się powstanie w Nałęczowie uzdrowiska. Nad stawem powstały pierwsze obiekty uzdrowiskowe i rozpoczął się napływ kuracjuszy. Powiększono istniejący park przyłączając do niego część starego drzewostanu otaczającego dawny dwór Samborzewskich i Gałęziowskich oraz adaptując dalsze ogródki użytkowe dla celów rekreacyjnych. Założono nowe aleje i wiele nowych kwietników. Zachowano przy tym dawną oś kompozycyjną wschód-zachód, stary drzewostan, układ wodny i większość ścieżek. Całość otoczono murowanym parkanem. Odtąd reprezentacyjny ogród rezydencjonalny zaczął pełnić funkcję parku rekreacyjno-uzdrowiskowego.

Przez następnych kilkadziesiąt lat w okresie powstań narodowych nastąpiła stagnacja w rozwoju uzdrowiska i parku. Park zarastał samosiewami i chwastami. Jednak w jego układzie przestrzennym nie zaszły większe zmiany. Zmieniali się za to często właściciele.

Sytuacja zmieniła się radykalnie w 1878 gdy Nałęczów wydzierżawili od ówczesnej rosyjskiej właścicielki Konstancji Czemierziny trzej lekarze Fortunat Nowicki, Wacław Ignacy Lasocki i Konrad Chmielewski i postanowili założyć tutaj nowoczesny zakład hydropatyczny. Zarówno Nowicki jak i Lasocki byli absolwentami Uniwersytetu Kijowskiego, gdzie lekarzy przygotowuje się w zakresie fitoterapii. To oni przy pomocy ogrodnika planisty Waleriana Kronenberga, ukształtowali tak park aby poprawiał miejscowy klimat (przez wydzielanie fitocydów). Przebudowę i uporządkowanie parku przeprowadzono w latach 1878-80. Stary trakt komunikacyjny przebiegający przez park przeniesiono poza jego teren i w ten sposób obecna ulica Armatnia Góra stała się pierwszą obwodnicą parku. Wyregulowano błotniste koryto Bochotniczanki. Zlikwidowano staw wschodni, a drugi uregulowano na kształt owalu i usypano na nim wyspę. Dokonano nowych starannie dobranych nasadzeń także roślinnością egzotyczną. Posadzone wtedy drzewa i krzewy do dzisiaj wywierają swój leczniczy wpływ na wypoczywających w nim kuracjuszy. Wytyczono nowe aleje: lipową, kasztanową i mieszaną (słoneczną). Większość alei wyżwirowano. Powiększony park ogrodzono murem.

W następnych latach osłonięto park od strony północnej lasem sosnowym izolując go od ulicy Armatniej i od strony południowej wykupując lasy chłopskie nad rzeką Bystrą i tworząc tak zwany Las Zakładowy. Zieloną otulinę parku i obiektów uzdrowiskowych od strony zachodniej w formie lasów w Wąwozach zapewniło Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa, które wykupiło je do Michała Górskiego. Lata 1878–1914 to złoty okres w rozwoju Nałęczowa jako uzdrowiska i parku.

W czasie pierwszej wojny światowej uzdrowisko nie poniosło większych strat.

W latach 1928–39 szczególną pieczę w zakresie gospodarowania terenami zielonymi w parku i w uzdrowisku sprawowała Komisja Zdrojowa. Utworzona została w 1928 kiedy Nałęczów uzyskał status uzdrowiska.

Druga wojna światowa i okres powojenny przyniosły ogromne straty w parku. Wiele drzew wycięto, pozbawione pielęgnacji krzewy, trawniki i rabaty uległy zniszczeniu, park zarastały samosiewy.

Po reaktywacji uzdrowiska w 1953 zmieniono jego profil leczniczy na podstawie naukowego zbadania warunków klimatycznych Nałęczowa. W tym celu podjęto szereg działań, które poprawiły znacznie jakość mikroklimatu. W 1959 zalesiono Górę Poniatowskiego, Górę Jabłuszko, Wąwozy i ulice pozbawione drzew. W 1963 założono park przy ul. Chopina. W latach 1966–68 na terenie miasta posadzono 246 tysiące drzew i krzewów. Przeniesiono z parku rozlewnię wody mineralnej poza miasto.

Przeprowadzona w 1972 inwentaryzacja zieleni wykazała, że na terenie 24 hektarowego wówczas parku znajdowało się 11 tysięcy drzew i krzewów.

W ogłoszonym w 1975 konkursie na zagospodarowanie przestrzenne Nałęczowa zwyciężyła propagowana sto lat temu przez inż. Michała Górskiego, sprzyjająca parkowi, koncepcja miasta–ogrodu nawiązująca do tradycyjnych założeń willowych.

Od 1977 pieczę nad parkiem przejął samorząd miasta i gminy Nałęczów pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. I taka sytuacja utrzymuje się do chwili obecnej.

W latach 2005–2006 przeprowadzono rewitalizację parku w ramach, której między innymi odnowiono nawierzchnię alejek spacerowych i ciągów komunikacyjnych, wyremontowano ogrodzenie parkowe i odnowiono oświetlenie.

Park Zdrojowy w Nałęczowie przechodzi obecnie kompleksową rewitalizację. Inwestycja zakłada oczyszczenie stawu i rzeki oraz naprawę mostów, a także wymianę oświetlenia, odnowienie terenów zielonych, prace budowlane związane z odtworzeniem elementów małej i większej architektury oraz roboty drogowe. Zakończenie prac planowane jest na rok 2024.

Źródło: wikipedia.pl