Międzyrzecki Rejon Umocniony (MRU)

Międzyrzecki Rejon Umocniony udostępniony jest do zwiedziania w formie podziemnych tras turystycznych (odpłatnie) lub w formie zwiedzania pozostałości obiektów naziemnych (większość dostępna bezpłatnie). Największą atrakcję stanowi kompleks podziemny, który możemy zwiedzić w dwóch miejscach:

• Muzeum Fortyfikacji i Nietoperzy w Pniewie (Gmina Międzyrzecz - dawny PGR Kaława), gdzie przygotowano dwie trasy: długą (o długości 3 km) i krótką (liczącą 1,5 km). Możliwe są również warianty na życzenie oraz liczne trasy naziemne. W Pniewie znajduje się ponadto skansen sprzętu wojskowego, sala wystawowa, w której zgromadzono liczne eksponaty związane z historią i przyrodą MRU, a od lipca 2005 działa podziemna drezyna.
• Pętla Boryszyńska (Gmina Lubrza), czyli podziemna trasa turystyczna posiadająca kilka wariantów, zależnie od możliwości zwiedzających, nawet do 5 km. Dostępne są również warianty do kilkunastu kilometrów, wytyczone poza trasą standardową.

Dla wygody poruszania się po podziemnych i nieoświetlonych korytarzach dobrze mieć ze sobą dobrą latarkę. W podziemiach panuje stała całoroczna temperatura +10 do +12 °C. Zwiedzanie podziemi odbywa się z przewodnikiem, za opłatą.

Na terenie MRU organizowane są Zloty Pojazdów Militarnych.

Budowa i rozwój Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego

Mimo zakazu wynikającego z postanowień traktatu wersalskiego, Niemcy już w 1927 roku rozpoczęli tajne przygotowania do umocnienia swojej wschodniej granicy. Działania te prowadzono w ścisłej tajemnicy, aby uniknąć reakcji państw alianckich. Właściwa budowa umocnień Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego (MRU) rozpoczęła się etapami w 1934 roku.

W latach 1934–1935 wzniesiono pierwsze lekkie schrony w ramach tzw. linii Nischlitz–Obra (Niesłysz–Obra). Powstało wówczas 12 obiektów przeznaczonych dla karabinów maszynowych i armat przeciwpancernych, znanych jako Hindenburg-stand. Równolegle prowadzono szeroko zakrojone prace hydrotechniczne – budowano jazy, zapory i mosty zwodzone. Do 1939 roku ukończono dziewięć tam i sześć mostów przesuwnych, m.in. w Bródkach, Przetocznicy, Ciborzu i Ołoboku.

W 1935 roku linię uzupełniono o kolejne 13 schronów wyposażonych w kopuły pancerne. W tym okresie opracowano również koncepcję tzw. frontu ufortyfikowanego, którego realizację rozpoczęto rok później. Największe skupisko ciężkich obiektów zaplanowano na centralnym odcinku (Wysoka), pozbawionym naturalnych przeszkód wodnych.

Na 16-kilometrowym fragmencie miało powstać aż 107 potężnych schronów bojowych – tzw. Panzerwerke – z najgrubszymi stropami o grubości 3,5 m i pancerzami sięgającymi 600 mm. Obiekty te miały być uzbrojone w karabiny maszynowe, granatniki automatyczne, miotacze ognia, broń przeciwpancerną i artylerię. Działa dalekonośne, skupione w bateriach pancernych, miały zasięg do 20 km (armaty 105 mm) i 15,5 km (haubice 149,1 mm).

Schrony w centralnej części frontu planowano połączyć systemem podziemnych korytarzy i Główną Drogą Ruchu – podziemną trasą rokadową łączącą poszczególne grupy warowne. Gdyby plan zrealizowano w pełni, MRU byłby najpotężniejszą i najnowocześniejszą linią umocnień na świecie.

Odcinki boczne i rozwój systemu

Odcinki północny i południowy oparto o przeszkody wodne, które dodatkowo wzmocniono szeregiem budowli hydrotechnicznych. Mimo ambitnych planów, zrealizowano jedynie część z planowanych kompleksów podziemnych.

Budowa głównej linii rozpoczęła się od schronów o odporności „B”, połączonych siecią tuneli. W miarę postępu prac planowano montaż wież i kazamat z armatami przeciwpancernymi kalibru 37 mm, a później 50 mm. W centralnym odcinku wzniesiono także zaporę przeciwpancerną, tzw. zęby smoka. Największą grupą warowną była Grupa „Ludendorff” w zakolu rzeki Obry.

Do 1938 roku ukończono znaczną część podziemnych korytarzy oraz system zapór wodnych. Powstały 83 schrony typu Panzerwerk o standardzie „B” i „B1”, a także rozpoczęto budowę kompleksu klasy „A-8” i baterii pancernej nr 5. W grupie „Ludendorff” zamontowano eksperymentalną kazamatę z armatą przeciwpancerną kalibru 37 mm.

Zatrzymanie prac i wojenne wykorzystanie

W maju 1938 roku Adolf Hitler, niezadowolony z tempa budowy, nakazał jej wstrzymanie. Fortyfikacje nigdy nie zostały ukończone zgodnie z pierwotnym planem. Do 1939 roku w ramach przygotowań do gotowości bojowej powstało jeszcze kilkanaście schronów o odporności „B1”. Pomimo braku artylerii przeciwpancernej, system uchodził za bardzo silny dzięki nowoczesnemu uzbrojeniu w karabiny maszynowe, granatniki i miotacze ognia.

Od 1943 roku podziemia MRU zaczęto wykorzystywać jako podziemną fabrykę, w której montowano silniki lotnicze. W połowie 1944 roku przystąpiono do przygotowań obronnych, wznosząc lekkie schrony polowe typu Ringstand 58c – zbudowano ich około 200–300. Planowano także kazamaty dla czeskich armat 47 mm, jednak zdołano ukończyć tylko jeden taki obiekt w grupie „Ludendorff”.

Upadek i powojenne losy

W styczniu 1945 roku umocnienia obsadzone były przez nieliczne załogi. Mimo dobrego wyposażenia schronów, brak skutecznej broni przeciwpancernej i chaos wśród wojsk niemieckich sprawiły, że Armia Czerwona przełamała linię w ciągu trzech dni (29–31 stycznia). Opóźnienie ofensywy o te kilka dni pozwoliło Niemcom utrzymać linię Odry.

Po wojnie obiekty zajmowały kolejno wojska radzieckie i polskie. Wiele schronów wysadzono w celu pozyskania stali pancernej, a opuszczone podziemia stały się celem szabrowników. W latach 80. XX wieku pojawił się nawet pomysł wykorzystania tuneli jako magazynu odpadów radioaktywnych.

Dziś większość obiektów północnego i południowego skrzydła MRU pozostaje opuszczona. Zwiedzanie możliwe jest jedynie z przewodnikiem, a w okresie zimowania nietoperzy (listopad–marzec) udostępniony jest tylko schron Pz.W. 717 z jednym korytarzem.