Ruiny zamku w Sławkowie

Relikty dolnych partii wieży zamku biskupiego są położone w płd.-wsch. części miasta. Pozostałości zostały częściowo odsłonięte i rozpoznane w trakcie badań przeprowadzonych w latach 1983 i 1985-1989 przez J. Pierzaka, a następnie za­konserwowane. Początkowe dzieje Sławkowa nie zostały dokładnie wyjaśnione i nie mają szczegółowego opracowa­nia. Osada powstała zapewne w XII w., o czym świadczą wy­niki badań wykopaliskowych. Od początku należała do bi­skupów krakowskich.

Na podstawie dokumentu z 1238, wy­mieniającego urzędnika (tribunus) pełniącego w Sławkowie z ramienia biskupów krakowskich funkcje sądowe, można przypuszczać, że już w pierwszej połowie XIII w. znąjdował się tu kościelny ośrodek rezydencjonalny i administracyj­ny. Wkrótce Sławków uzyskał status kasztelanii biskupiej, co potwierdza zapis z 1286. Według opinii J. Pierzaka budo­wa murowanego zamku została zaczęta w latach 1280-1283 przez biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa, a ukończona przez Jana Muskatę. Jak dowodzą akta proce­su wytoczonego w 1306 przeciwko biskupowi Muskacie, za­mek sławkowski pełnił nie tylko funkcję bezpiecznej rezy­dencji i ośrodka administracyjnego, lecz w okresie walk z Władysławem Łokietkiem stanowił bazę wypadową dla grabieżczych wypraw, podejmowanych przez załogę stacjo­nującą w warowni.

Upadek zamku w drugiej połowie XV w. miał zapewne związek z nąjazdami husytów, Mikołąja Kornicza Siestrzeńca i nie opłaconych odziałów zaciężnych pod wodzą Jerzego Stosza i Mikołąja Świeborowskiego. Biskupi przenieśli swą rezydencję ze zniszczonego i niewygodnego zamku do pobliskiego dworu. Wyniki badań dowodzą, że za­mek biskupów krakowskich z drugiej połowy XIII w. był obszernym założeniem (może typu kasztelowego), składają­cym się z muru obwodowego, zbudowanego z kamieni dolo­mitowych, na planie czworoboku o wymiarach 124 x 90 x 75 x 90 m, oraz z wewnętrznej zabudowy, dotychczas nie rozpo­znanej.

W odcinku płd.-wsch. muru obwodowego istniała otwarta do wewnątrz baszta, o wymiarach 6,5 x 11 m, wysu­nięta przed lico obwodu. Relikty podobnej budowli odsło­nięto w płn.-wsch. odcinku murów. Przy końcu XIII w. za­przestano realizacji wielkiego założenia zamkowego, a pld.-wsch. basztę przekształcono w wieżę obronno-mieszkalną, która po przebudowie miała wymiary 11 x 12 m. Wieżę oto­czono fosą i wałem. Następne prace polegały na dostawie­niu do północnej ściany wieży murowanego aneksu na rzu­cie kwadratu o boku 3,3 m oraz na wzniesieniu po zachod­niej stronie wieży budynku bramnego o wymiarach 7 x 9 m. W takim kształcie zamek przetrwał do czasu przeniesienia przez biskupów swej rezydencji do pobliskiego dworu.

 Źródło: Kajzer, Kołodziejski, Salm, Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2012.

Interesujące jest, że pierwotne założenie zamku było bardzo nowatorskie, gdyż analogie tego typu obiektów nie występują w Małopolsce, a dopiero w architekturze obronnej książąt śląskich, m.in. w zamku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu i na Ostrówku w Opolu. Sensacyjne stało się porównanie tego pierwszego z zamków, gdyż wydaje się obecnie, że zamek w Sławkowie był niemal identyczny. Można więc z dużą dozą prawdopodobieństwa przypuszczać, że biskup krakowski przeniósł tu gotowy wzorzec zamku Henryka I i Henryka IV Probusa, tym bardziej, że wówczas prawdopodobnie zamek na Wawelu w Krakowie miał jeszcze drewniano-ziemne obwałowania.

Źródło: peuk.fiiz.pl

Zamek w Sławkowie udostępniony jest zwiedzającym bezpłatnie i jest ogólnodostępny. Na zachowanych fragmentach murów zbudowano platformę widokową, która umożliwia podziwianie ruin zamku biskupów krakowskich i otaczającej okolicy. Dzięki temu turyści mogą dokładnie obejrzeć historyczne pozostałości i poczuć atmosferę średniowiecznej warowni.