Kościół ewangelicko-augsburski w Sosnowcu
A/1662/97 z 17.12.1997
Kościół jest świątynią parafialną parafii ewangelicko-augsburskiej. Został on wzniesiony z inicjatywy i fundacji Heinricha Dietla, jednego z najbogatszych mieszkańców ówczesnego Sosnowca. W 1886 r. na jego zlecenie hala fabryczna przędzalni czesankowej, która została wybudowana w 1880 r., została zaadaptowana na potrzeby sali modlitewnej. Następnie, w 1888 r. ów budynek rozbudowano wg projektu Ignatza Gruenfelda, podwyższając go m.in. o wieżę i nadając kształt kościoła. Ostateczny wygląd i wystrój wnętrza świątynia zawdzięcza przebudowie z 1910 r., która nadała mu formę eklektyczną z elementami neobaroku. We wnętrzu świątyni na uwagę zasługują przede wszystkim ponad 120-letnie witraże.
Sosnowiecki kościół ewangelicki warto odwiedzić z dwóch powodów. Przede wszystkim jest to siedziba sosnowieckiej parafii ewangelickiej, a po drugie bryła świątyni, jak również historia jej powstania są dość niezwykłe. Rzadko bowiem zdarza się, by obiekt sakralny powstawał na bazie obiektów przemysłowych.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia ewangelicyzmu na terenie Zagłębia Dąbrowskiego zaczęła się na początku XIX w., kiedy to do Będzina przyjeżdżał okazyjnie ks. Weber z Tarnowskich Gór, który objął opieką duszpasterską przebywających tam górników. Zmiana nastąpiła w 1840 r. wraz z utworzeniem w Będzinie oficjalnego filiału, podlegającego parafii w Wieluniu. Przez następne lata wielokrotnie zmieniano przynależność owego filiału – od Wielunia przez Kielce aż po Piotrków Trybunalski. Zmieniła się też siedziba filiału – po kilku latach z Będzina przeniósł się on do pobliskiej Dąbrowy Górniczej, gdzie po latach odprawiania nabożeństw w mieszkaniach prywatnych, szkołach czy salach w 1900 r. poświęcono nowy kościół filialny. Ostatnia zmiana organizacyjna miała miejsce w 1921 r., gdy całe Zagłębie Dąbrowskie połączono w samodzielną parafię z siedzibą w Sosnowcu.
W samym Sosnowcu Kościół ewangelicki rozwijał się niezależnie od filiału będzińsko-dąbrowskiego swoją własną drogą. Jego powstanie, rozwój i istnienie było związane z osobą przemysłowca Heinricha Dietla, który w 1878 r. wraz z żoną przybył z Saksonii do Sosnowca i szybko stał się jednym z najbogatszych ludzi ówczesnego Królestwa Polskiego. W Sosnowcu założył jedyną wówczas w Rosji przędzalnię wełny czesankowej, a jej korzystne ceny na skutek wojny celnej Rosji z Zachodem uczyniły go wkrótce czołową postacią miasta i regionu. Mimo ogromu bogactwa Dietel nie zapomniał o wierze i współwyznawcach. Z własnych środków założył ewangelicką szkołę kantoratową, ufundował gimnazjum, ogród botaniczny, łożył na wiele przedsięwzięć charytatywnych i publicznych. Stał się też fundatorem kościoła ewangelickiego w Sosnowcu dla całej zagłębiowskiej społeczności ewangelickiej.
Oprócz wybudowania kościoła Henryk Dietel zatroszczył się też o duszpasterza dla sosnowieckich ewangelików. W 1878 r. sprowadził do Sosnowca ks. Eugeniusza Ernesta Uthke, który został mianowany kapelanem rodziny Dietlów, a zarazem pełnił wszystkie posługi duszpasterskie dla zagłębiowskich ewangelików i był nauczycielem sosnowieckiego gimnazjum.
Taki stan organizacji parafialnej ewangelików w Zagłębiu Dąbrowskim trwał do 1922 r. Wówczas to obowiązki proboszcza nowo utworzonej parafii przejął ks. Jerzy Tytz (1888–1944), wybitny duchowny, publicysta i działacz społeczny, który w latach międzywojennych pełnił również funkcję zwierzchnika polskich księży – nauczycieli religii na Górnym Śląsku.
Dynamiczny rozwój zagłębiowskiego ewangelicyzmu załamał się po II wojnie światowej. Dla samej parafii nadeszły trudne lata. Nacjonalizacja przemysłu spowodowała odebranie rodzinie Dietlów całego majątku. A ponieważ kościół, plebania i dom parafialny były formalnie własnością Dietlów, toteż spotkał ich los fabryk Dietla.
Dopiero rzeczywistość po 1989 r. umożliwiła prawne uporządkowanie problemów ewangelickiej parafii. Od 1996 r. parafia w Sosnowcu ma wreszcie kościół jako swoją własność, a od 1998 r. cmentarz i budynek przycmentarny też są już formalną własnością parafialną.
Źródło: peuk.fiiz.pl
