Kościół ewangelicko-augsburski pw. Zbawiciela w Bielsku-Białej
A-122/04 z dnia 18.10.2004
Świątynia jest kościołem parafialnym parafii ewangelicko-augsburskiej Zbawiciela w Bielsku-Białej, a także katedrą diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Stanowi część tzw. Bielskiego Syjonu, obszaru miasta, na którym pod koniec XVIII w. wznoszono ewangelickie budowle sakralne i świeckie.
Kościół reprezentuje styl neogotycki i jest budowlą trójnawową. Od strony zachodniej wznosi się wysoka wieża z ośmiobocznym hełmem i półokrągłymi wieżyczkami po bokach. Świątynię zdobią dwa portale: główny od strony zachodniej i boczny od strony południowej. Kościół posiada sklepienie krzyżowo-żebrowe i dwukondygnacyjne, arkadowe empory. W absydzie umieszczono ołtarz połączony z amboną. Ołtarz ma postać kamiennej mensy otoczonej balustradą, z ustawionymi na niej kolumnami podtrzymującymi ambonę. Przed nim znajduje się obraz „Ukrzyżowanie Chrystusa” z 1867 r. autorstwa D. Penthera, chrzcielnica ze stożkową pokrywą oraz garnitur neogotyckich krzeseł i foteli.
Świątynię zdobią także organy z 1881 r. i cztery neogotyckie żyrandole z tego samego okresu. W gablotach wystawiona jest kolekcja polskich starodruków protestanckich z Brzegu i Cieszyna – biblie, kancjonały, katechizmy, postylle oraz rękopisy z XVII, XVIII i XIX w. W kruchcie znajduje się tablica poświęcona pamięci pastorów ze Śląska Cieszyńskiego i Polski zamordowanych w niemieckich obozach koncentracyjnych w latach 1939–1945.
Kościół jest położony w tzw. Bielskim Syjonie – obszarze, na którym w XVIII w. wzniesiono zarówno samą świątynię, jak i szkołę ewangelicką, co było możliwe dzięki patentowi tolerancyjnemu ogłoszonemu 13 października 1781 r. przez cesarza Józefa II. Obszar nazwano Syjonem na część Syjonu w Jerozolimie stanowiącego pierwowzór miejsca świętego i skupionej wokół niego społeczności wiernych. Bielski Syjon to część Górnego Przedmieścia (historyczna dzielnica Bielska-Białej), położona między ulicą W. Orkana a A. Frycza-Modrzewskiego.
W XVI w. bielska gmina protestancka należała do najsilniejszych na Śląsku Cieszyńskim. W latach 1630–1634 siłą odebrano ewangelikom wszystkie świątynie i zmuszono do odprawiania nabożeństw w górach Beskidu Śląskiego (pozostałością są tzw. leśne kościoły). Mimo to w latach 80. XVIII w. ponad połowa mieszkańców Bielska była wyznania ewangelickiego. Skromną świątynię ewangelicy mogli wybudować dzięki patentowi tolerancyjnemu wydanemu w 1781 r. przez cesarza austriackiego Józefa II. Wówczas to w Bielsku powstał tzw. Bielski Syjon. Jego zabudowania, w tym kościół Zbawiciela i szkołę, wzniesiono na północ od miasta.
Źródło: peuk.fiiz.pl
XVII-wieczny Bielsk był najsilniejszym ośrodkiem protestanckim na Śląsku Cieszyńskim. W związku z tym zdecydowano się wybudować na jego terenie świątynię i szkołę ewangelicką. Kościół zbudowano pod koniec XVIII w. Jak dotąd nie udało się ostatecznie ustalić, kto był jego projektantem. Najprawdopodobniej plan budowy sporządził słynny polski architekt Szymon Bogumił Zug, który wykonał m.in. kilka planów kościoła ewangelickiego pw. św. Trójcy w Warszawie.
Z chwilą ukończenia budowy kościół był budynkiem prostokątnym bez wieży. W 1808 r. Bielsko padło ofiarą wielkiego pożaru, w wyniku którego spłonęła cała, zarówno drewniana, jak i murowana, zabudowa miasta, w tym zabudowania Bielskiego Syjonu. Szybko przystąpiono jednak do odbudowy i jeszcze w 1808 r. świątynia ponownie zaczęła służyć wiernym.
W 1825 r. w czasie nabożeństwa huragan zerwał część dachu kościelnego nad ołtarzem. Kilka lat później, w 1828 r. pokryto cały dach łupkiem, a na budynkach parafialnych umieszczono piorunochrony.
W latach 1849–1852 dokonano przebudowy bielskiej świątyni ewangelickiej na kształt typowego kościoła, dostawiając od zachodu wieżę o cechach neoromańskich, czym zapoczątkowano przeorientowanie kompozycji przestrzennej Bielskiego Syjonu wzdłuż osi wschód – zachód.
W 1881 r., w setną rocznicę ogłoszenia Patentu Tolerancyjnego, z inicjatywy ówczesnego proboszcza Ferdynanda Schura dokonano przebudowy kościoła w stylu neogotyckim wg projektu znamienitego architekta wiedeńskiego Heinricha von Ferstela, twórcy m.in. Kościoła Wotywnego w Wiedniu i ewangelickiego kościoła w Brnie. W tym kształcie Kościół Zbawiciela przetrwał do dnia dzisiejszego.
Źródło: peuk.fiiz.pl
