Dawna stolica Czarnogóry leży na płaskowyżu u podnóża masywu Lovćen. Jest interesująca ze względu na liczne zabytki oraz bliskość szczytu Jezerski vrh (1660 m n.p.m.), na którym zbudowano mauzoleum Petra II Petrovicia-Njegoša, bohatera narodowego Czarnogóry.
Z Cetinje jest zaledwie 25 km do Budwy i 37 do Podgoricy, a połączenia drogowe są bardzo dobre (często kursują autobusy). Miasto wciąż jest jednym z największych ośrodków kulturalnych na terenie kraju. W 1493 r. założono tu drukarnię, jedną z pierwszych w kraju.
Od początku XIX w. do Cetinje przybywali turyści. W 1901 r. w Anglii wydano pierwszy przewodnik po ówczesnej stolicy Czarnogóry. W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie miasta działały 54 kawiarnie i 6 hoteli.
Trg Nikole I
Przy placu stoi jednopiętrowy bordowo-biały dwór króla Mikołaja I Petrovicia-Njegosa. W budynku, którego jedyną ozdobą jest herb nad balkonem, ma siedzibę Muzeum Miejskie. Wzniesiona w 1867 r. budowla została rozbudowana w 1910 r., który był rokiem koronacji Mikołaja. Można tu zobaczyć wnętrza zamieszkiwane niegdyś przez królewską rodzinę, broń, sztandary, w tym zdobyte podczas bitew z Turkami, kolekcję numizmatyczną, dokumenty, książki, obrazy i inne przedmioty.
Przed muzeum, na małym skwerze z ławkami stoi pomnik wojownika z mieczem i tarczą. Poświęcono go Ivanovi Crnojeviciovi, który w 1482 r. przeniósł swoją rezydencję - i jednocześnie stolicę kraju - do Cetinje. Na placu umieszczono drogowskazy, informujące o odległościach z Cetinje do sławnych muzeów świata.
Naprzeciw muzeum miejskiego, w budynku, w którym w latach 1909-1915 mieściła się serbska ambasada, w 2006 r. ponownie otwarto Muzeum Etnograficzne (Etnografski muzej). Zobaczyć w nim można m.in. pochodzące z regionu różnorodne tkaniny i starą broń.
Dumą muzeum są piękne stroje z wszystkich rejonów Czarnogóry - noszone w okolicach Boki Kotorskiej, szaty orientalne i inne. Warto zwrócić uwagę, że kraj, szczególnie pod turecką okupacją, należał do ubogich, ale noszona przez jego mieszkańców odświętna odzież była bardzo kosztowna (wykonany w Kotorze ubiór mógł kosztować nawet trzy pary wołów). Czasami więc odświętny strój i broń były jedynym majątkiem Czarnogórców.
Kolejną budowlą przy placu Trg Nikole I jest, stojąca prawie naprzeciwko dworu króla Mikołaja I, Biljarda - zbudowana w 1838 r. dawna rezydencja Petra II Petrovicia-Njegoša. Jednopiętrowy budynek otacza kamienny mur z niskimi, okrągłymi basztami w rogach. Właśnie w Biljardzie Njegoš napisał słynny poemat Górski wieniec. Mieści się tu Muzeum Njegoša (Njegošev muzej). Zaprezentowano w nim m.in. przedmioty związane z ostatnim czarnogórskim władyką, m.in. rękopis i egzemplarze różnych wydań Górskiego wieńca, pióro, kałamarz, pierścień czy broń. Także fotel i stół bilardowy Njegoša (pierwszy na terenie Czarnogóry) od którego pochodzi nazwa budowli, księgozbiór czy portrety władcy.
W oszklonej sali za Biljardą umieszczono ogromną makietę Czarnogóry, przedstawiającą kraj w skali 1:10 000, wykonaną w latach 1916-1917. Podziwia się ją, chodząc dookoła po podwyższonym pomoście (wejście przez muzeum).
Między dworkiem króla a Biljardą stoi niewielka kamienna cerkiew dworska (dvorska crkva; crkva na Cipuru) z 1890 r. Wzniesiono ją na polecenie księcia (późniejszego króla) Mikołaja I w miejscu, w którym stał pierwszy cetiński klasztor, spalony przez Turków w 1692 r. W sezonie bywa otwarta - widać wówczas wielki ikonostas ze ślicznymi carskimi wrotami. Po obu stronach wejścia stoją kamienne sarkofagi: na lewo spoczywa król Mikołaj (1841-1921), a na prawo królowa Milena (1847-1923). Ich szczątki przewieziono do Czarnogóry w 1989 r. W kaplicy pochowano też księcia Ivana Crnojevicia, fundatora pierwszego cetińskiego klasztoru.
Za Biljardą wznosi się duży monastyr i cerkiew. Można ją zwiedzać, pod warunkiem, że jest się odpowiednio ubranym. Jeśli czyjś strój budzi wątpliwości, mnisi wypożyczają błękitne długie tuniki.
W 1484 r. książę Ivan Crnojević nakazał budowę monastyru - siedziby biskupów i władców Czarnogóry. Klasztor, w 1692 r. spalony przez Turków, został w 1701 r. wzniesiony na nowo niedaleko starej budowli. Przeniesiono do niego niektóre bloki ze zniszczonego monastyru - m.in. płaskorzeźbę z napisem ? informacją o fundacji budowli i herb Crnojeviciów (dwugłowy orzeł w laurowym wieńcu). Aż do 1852 r. klasztor, kilkakrotnie niszczony i odbudowywany podczas kolejnych tureckich najazdów, był siedzibą władyki - duchowego i świeckiego władcy Czarnogóry.
Niewielka klasztorna cerkiew szczyci się imponującym ikonostasem z połowy XIX w. Przy wejściu, po prawej stronie jest duży grobowiec księcia Daniły Petrovicia (1826-1860), następcy Petra I Petrovicia-Njegoša.
W drugim grobowcu, po lewej stronie, pochowano Mirka (1820-1867), ojca króla Mikołaja I.
Z przedsionka cerkwi wchodzi się przez rzeźbione drzwi do niewielkiej kaplicy ozdobionej malowidłami świętych. W ołtarzu-grobowcu umieszczono rękę św. Jana Chrzciciela. Są tu też relikwie uznanego za świętego władyki Petra I Petrovicia-Njegoša (Petra Cetyńskiego).
W Muzeum Cerkiewnym (Cetinski manastir - muzej) oglądać można m.in. przedmioty pochodzące z klasztornego skarbca. Zgromadzono w nim przedmioty liturgiczne, ornaty, ikony, przedmioty sztuki użytkowej (np. relikwiarze, dary wotywne), rękopisy i stare księgi - wśród nich rękopisy. Jest tu m.in. kopia wydrukowanego w 1494 r. Oktoihu (Księga ośmiu głosów). Także przedmioty należące do Ivana Crnojevicia (m.in. pieczęć i pastorał) i innych władców - berła, szaty, korony, krzyże władyków.
Do kompleksu klasztornego należą ruiny Tablji - masywnej baszty zlokalizowanej ponad klasztorem, przemianowanej później na dzwonnicę oraz skład broni i amunicji.
Pusta przestrzeń przed monastyrem to plac, na którym w przeszłości odbywały się ważne zgromadzenia Czarnogórców.
Spacer na skałę Orlov Krš
Uliczka w lewo od monastyru, a następnie alejka wspinająca się na Orlov Krš (Skała Orłów). Początkowy fragment asfaltowej dróżki biegnie obok pozostałości starego wodnego młyna, zwanego młynem Ivana Crnojevicia. Dalej wspina się wśród zarośli ? w letnie dni na dróżkę wychodzą z nich jaszczurki.
Na szczycie skały pochowano Daniłę I (1677-1735), założyciela dynastii Petrović-Njegoš. Panował od 1696 r. - w chwili przejęcia władzy miał 19 lat. Jego grobowiec osłania lekka kopuła wsparta na czterech kolumnach. Zbudowano go w 1897 r. według pomysłu księżniczki Heleny, córki króla Mikołaja I (późniejszej żony króla Włoch Wiktora Emanuela). Otoczony barierką placyk, na którym stoi mauzoleum, jest dobrym punktem widokowym.
Duży żółto-pomarańczowy budynek w pobliżu monastyru i Biljardy to Vladin dom (Dom Rządowy). Gmach, zbudowany w 1910 r. w stylu neobarokowym był w chwili budowy największym budynkiem w Cetinje. Wzniesiono go z przeznaczeniem na siedzibę parlamentu i ministerstw Czarnogóry. Obecnie mieszczą się w nim muzea (Istorijski muzej Crne Gore i Umjetnički muzej). Ekspozycja muzeum historycznego przybliża dzieje obszaru od prehistorii po okres po II wojnie światowej. Ciekawa jest kolekcja broni, szczególnie zdobytej przez Czarnogórców na Turkach. Najbardziej interesujące są jednak kopie fresków z czarnogórskich cerkwi i monastyrów. Można tu zobaczyć także obrazy czarnogórskich malarzy, ikony, rzeźby i przedmioty sztuki użytkowej.
W Błękitnej Kaplicy (Plava kapela) Vladin domu wystawiona jest ikona Bogorodice Filermose, którą - jak głosi legenda - namalował apostoł Łukasz.
Zanim Ivan Crnojević kazał zbudować w Cetinje monastyr, stał tu już inny obiekt sakralny - niewielka Vlaška crkva z 1450 r., zbudowana przez pasterzy (vlasi). Oryginalna budowla nie przetrwała, ale w północnej części miasta (między ul. B. Pivljanina a ul. Grahovską, w pobliżu dworca autobusowego) stoi świątynia wzniesiona na jej miejscu w 1864 r. Jest to niewielka jednonawowa budowla z szarego kamienia, ze skromną fasadą ozdobioną niewielką rozetą. W jej wnętrzu znajduje się ikonostas z 1876 r. autorstwa Vasilija Djinovskiego. Wokół cerkwi widać stare nagrobki, a jej ogrodzenie wykonano z luf strzelb zdobytych podczas walk z Turkami, m.in. pod Grahovem (1858).
Po kongresie berlińskim uznającym istnienie Czarnogóry, w Cetinje wzniesiono również Zetski dom - siedzibę instytucji kulturalnych, m.in. teatru i czytelni. Gmach, wyróżniający się niebieską barwą ścian stoi niedaleko dworu króla Mikołaja I Petrovicia-Njegoša, przy prostopadłej do ulicy Njegoša ul. P. Brigade (zaczynającej się przy placu Trg Nikole I). Była to pierwsza budowla na terenie Czarnogóry zaprojektowana specjalnie dla potrzeb teatru. Zanim zbudowano Vladin dom, służyła także polityce - odbywały się tu zgromadzenia czarnogórskiego sejmu.
W 1482 r. książę Ivan Crnojević przeniósł swoją siedzibę z twierdzy Žabijak nad Jeziorem Szkoderskim w miejsce położone w górach - do Cetinje. Zbudowano wówczas dwór władcy, a dwa lata później klasztor, który stał się rezydencją metropolity czarnogórskiego Kościoła prawosławnego. Po roku 1499, kiedy podbita przez Turków Zeta ostatecznie utraciła suwerenność, rozwój Cetinje uległ zahamowaniu. Miejscowość nadal była siedzibą metropolity (władyki), jednym z najważniejszych centrów oporu przeciw Turkom oraz ośrodkiem kultury i piśmiennictwa. Zbierał się tu również ?sejm? - zgromadzenie przedstawicieli wszystkich rodów.
Turcy najeżdżali Cetinje pięciokrotnie (w latach 1685, 1692 - spalili wówczas monastyr, oraz w 1712, 1714 i 1785 r.), nie udało im się jednak pozostawić tu swoich wojsk na dłużej. Nie było też takiej potrzeby - oprócz monastyru i siedziby władcy stało tu zaledwie kilkadziesiąt domów.
Szybki rozwój miejscowości rozpoczął się po roku 1878, kiedy po kongresie berlińskim Czarnogóra odzyskała niepodległość, a Cetinje stało się stolicą państwa. Pod koniec XIX stulecia mieszkało w niej niecałe 2,5 tys. osób. W Cetinje powstały wówczas zabudowania, dzięki którym miejscowość upodobniła się do miasta. Były wśród nich ambasady kilkunastu państw - m.in. Francji, Rosji, Austrii, USA, Anglii, Serbii i Turcji. Cetinje pozostało stolicą kraju do 1918 r., kiedy Czarnogóra weszła w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929 r. Jugosławia) ze stolicą w Belgradzie. Wciąż było jednak najważniejszym miastem Czarnogóry - aż do roku 1946, kiedy stolicą Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii została Podgorica (przemianowana na Titograd).
Pierwsza książka z pierwszej drukarni
Jedną z pierwszych książek wydanych w pierwszej w Czarnogórze drukarni byt zbiór tekstów liturgicznych Oktoih prvoglasnik (Księga ośmiu głosów) - wydrukowano ją cyrylicą 4 stycznia 1494 r. Do dnia dzisiejszego przetrwało 105 wydanych wówczas kopii tego dzietła - jeden z najładniejszych egzemplarzy przechowywany jest w bibliotece Muzeum Narodowego w Cetinje.
Źródło: S. Adamczak, K. Frilej, Czarnogóra, Pascal 2008
- Źródło: S. Adamczak, K. Frilej, Czarnogóra, Pascal 2008
