Mostar

Mostar położony jest w południowo-zachodniej części Bośni i Hercegowiny, przy drodze wiodącej z Dubrownika do Sarajewa. Miasto leży na wysokości ok. 60 m n.p.m., na równinie Mostarsko polje, na obu brzegach rzeki Neretwy.

Mostar to zabytkowe miasto, które mocno ucierpiało podczas wojny na Bałkanach. Piękne, położone w głębokiej Kotlinie Mostarskiej, na obu brzegach skalistego koryta Neretwy, w czasach Jugosławii przyciągało tłumy turystów. Obecnie turystyka się odradza, a główna atrakcja miasta, słynny Stari most, zwany również Tureckim, w lipcu 2004 r. został ponownie oddany do użytku.

Najpierw powstał most (początkowo była to drewniana konstrukcja na łańcuchach), a dopiero wokół niego w połowie XV stulecia rozwinęła się osada. Od 1466 r. znajdowała się w rękach Turków, którzy sto lat później wznieśli nowy most kamienny, o charakterystycznym łukowym kształcie. Osiedlali się przy mm kupcy i rzemieślnicy - krawcy, złotnicy, kowale; pilnowali go strażnicy, zwani mostarami. WXVII w. Mostar liczył już 12 tys. mieszkańców, było tu również ponad trzysta sklepów. Panowanie tureckie skończyło się w 1878 r., kiedy Bośnia i Hercegowina znalazła się pod okupacją austriacką. Powstał wówczas szereg typowych dla monarchii Habsburgów, niezbyt urodziwych gmachów użyteczności publicznej, na szczęście z dala od starówki. Przed II wojną światową miasto liczyło 14-15 tys. mieszkańców. Na początku lat 90. było ich już ponad 100 tys., po exodusie spowodowanym działaniami wojennymi liczba mieszkańców znacznie spadła, by w 2004 r. powrócić do 105,5 tys.

Od maja 1993 r. do lutego 1994 r. wojska chorwackie oblegały muzułmańską część Mostaru, położoną na wschodnim brzegu rzeki. Niczym Serbowie w Sarajewie, tak tu chorwaccy snajperzy ?polowali" na ludność cywilną - szacuje się, że w ten sposób zginęło ok. 2 tys. mieszkańców miasta. Zniszczonych zostało 5 tys. budynków, m.in. poważnym uszkodzeniom uległy zabytkowe meczety. 9 listopada chorwacka artyleria zburzyła też słynny most.

Od tych wydarzeń minęło już nieco czasu. Starówkę w większej części odbudowano, a po moście turyści chodzą jak dawniej. Jednak rekonstrukcja budynków jest znacznie łatwiejsza niż przywrócenie wzajemnego zaufania między zamieszkującymi miasto zwaśnionymi grupami etnicznymi (jeśli to w ogóle możliwe).

Starówka Mostaru rozciąga się na niezbyt dużym obszarze - na jej zwiedzenie wystarczy jeden dzień.

W lipcu 2004 r. przy pomocy Turcji ukończono rekonstrukcję kamiennego Starego Mostu (Tureckiego), zbudowanego w 1566 r. według projektu Hajrudina, ucznia sławnego budowniczego Sinana, a zburzonego przez chorwacką artylerię w 1993 r. Podczas rekonstrukcji posłużono się tą samą techniką, którą zastosowali osmańscy mistrzowie: starannie dopasowane kamienne bloki łączono żelaznymi prętami, dodatkowo zalewając je ołowiem. Most ma tylko jedno przęsło, wsparte na obu brzegach rzeki. Jest długi na 29 m, szeroki na 4,5 m, a maksymalna wysokość od poziomu wody to 21 m. Odbudowano również warownie z basztami, które strzegły niegdyś tej strategicznej konstrukcji. Na lewym brzegu stoi wieża Tara, kiedyś magazyn amunicji, i XV-wieczna wieża Herceguša. Po przeciwnej stronie Neretwy wznosi się wieża Halebija, w której mieszkała załoga warowni i mieściło się więzienie.

Najładniejszy widok na most roztacza się z Lučkiego mostu, przerzuconego nad Neretwą w 2005 r.

Znajduje się on niedaleko na południe od Starego Mostu. Turyści najliczniej odwiedzają uliczki muzułmańskiego starego Mostaru (Stara Čaršija), położone między rzeką a trasą z Sarajewa nad Adriatyk. Osią tej części miasta jest zaczynająca się przy Starym Moście, wąska brukowana ul. Braće Fejića. Działały tu kiedyś liczne warsztaty rzemieślnicze (Kujundžiluk), teraz przy zamkniętej dla ruchu kołowego uliczce jest mnóstwo sklepików z wyrobami rękodzielniczymi: tkaninami, biżuterią, metaloplastyką i rozmaitymi pamiątkami. Część towaru wystawia się na zewnątrz, dzięki czemu uliczka wygląda jeszcze bardziej malowniczo. W ciągu ostatnich kilku lat wiele zabytkowych budynków pięknie odrestaurowano.

Po lewej stronie ul. B. Fejića, ok. 150 m od mostu widać bramę XVII-wiccznego meczetu Koski Mehmed-Paszy. Na dziedzińcu niewielkiej świątyni stoi ładna studnia nakryta kamiennym daszkiem. Obok, na placu nad samą rzeką działa bazar (Tepa-pijaca), na którym można kupić artykuły spożywcze i rzemieślnicze. W pobliżu, na samym brzegu Neretwy stoi dom Biśćevicia (Biščevića kuca) o orientalnej architekturze. Jego wykusz, wsparty na dwóch wysokich kolumnach, najlepiej widać z drugiego brzegu rzeki. Kilkadziesiąt metrów dalej, przy szerszej już w tym miejscu ul. B. Fejića wznosi się duży meczet Karadjoz-Bega z 1557 r.  (Kara?ozbegova džamija). Niedawno wyremontowana budowla uważana jest za najwybitniejsze dzieło XVI-wiecznej islamskiej architektury sakralnej w Hercegowinie. Nakrywa ją jedna duża kopuła i kilka mniejszych.

Ma otwarty przedsionek o lukach wspartych na kolumnach i wysoki, elegancki minaret, ze szczytu którego można podziwiać panoramę miasta. Na dziedzińcu meczetu stoi kamienna studnia z fontanną, a obok budynek medresy, wyższej szkoły islamskiej.

Za meczetem można skręcić w prawo i dojść do równoległej z B. Fejića ulicy M. Tita. Tą ostatnią można wrócić kilkadziesiąt metrów w stronę Starego Mostu. Obok skrzyżowania ulic M. Tita i Bajatovej, w domu o nazwie Džemal Bijedić działa Muzeum Hercegowiny. W kilku działach muzeum (m.in. archeologicznym, etnograficznym, numizmatycznym) zgromadzono naczynia, meble, tkaniny, broń i inne przedmioty będące świadectwem historii regionu. Poznać ją można również dzięki filmom dokumentalnym znajdującym się w muzealnej filmotece.

Na prawym brzegu Neretwy, u ujścia rzeczki Radobolji znajduje się chrześcijańska część Mostaru. Podobnie jak muzułmańska, powstała jako dzielnica rzemieślnicza przy moście - kiedyś działały tu liczne warsztaty bialoskórników. Warto obejrzeć zrekonstruowany kamienny Krzywy Most (Kriva ćuprija), wyglądający jak miniaturka Mostu Tureckiego, spinający brzegi Radobolji blisko jej ujścia do Neretwy. Kilkadziesiąt metrów od Starego Mostu można odnaleźć XVI-wieczny meczet Tabačica. Budowla ma 20-metrowy biały minaret i drewnianą przybudówkę wspartą na slupach, pod którą można odpocząć w cieniu. Usytuowane nad Neretwą restauracje dysponują na ogół tarasami, z których roztacza się najładniejszy widok Mostaru - miasta ?z kamienia i na kamieniu".

Źródło: S. Adamczak, K. Frilej, Czarnogóra, Pascal 2008