Puszcza Białowieska
Puszcza Białowieska – kompleks leśny o pow. ok. 1500 km²; leży na pograniczu polsko-białoruskim.
Stanowi relikt pierwotnych krajobrazów leśnych na staroglacjalnych wysoczyznach morenowych, które dominowały w przeszłości na nizinach środkowopolskich i północnopodlaskich. W stosunku do innych obszarów leśnych Polski i Europy, puszczański i reliktowy charakter lasów podkreśla znaczny udział drzewostanów ponad stuletnich naturalnego pochodzenia, o zróżnicowanej strukturze warstwowej. Około 80% obszaru zajmują rodzaje siedlisk leśnych ujęte w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Zachowały się tu jedne z ostatnich i większych fragmentów lasu pierwotnego nizin europejskich. Tutaj, obok wilka i rysia żyje największa populacja wolnego żubra na świecie. Od roku 2010 Puszcza Białowieska należy do spisu ostoi ptaków IBA prowadzonego przez BirdLife International oraz znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Położenie
Rozległy masyw leśny, dziś nazywany Puszczą Białowieską składa się z czterech dawnych łączących się ze sobą puszcz. Zdecydowanie największą z nich, położoną centralnie, jest Puszcza Białowieska w jej ścisłych historycznych granicach. Jeszcze w XVI wieku do Puszczy Białowieskiej przylegały ponadto puszcze: Jałowska, Błudowska, Czrniłowska i Łyskowska, łączące się z kolejnymi puszczami tworzącymi łącznie kompleks lasów sięgający Pojezierza Suwalskiego na północy i wnikający w głąb dzisiejszego terytorium Białorusi aż do terenów Polesia. Przez ostatnie 300 lat sama Puszcza Białowieska uległa zmniejszeniu o ok. 45%.
Dzisiejszy kompleks leśny Puszczy Białowieskiej leży na pograniczu Polski i Białorusi, zajmując około 1500 km², z czego część polska stanowi nieco ponad 42% powierzchni. Maksymalna rozciągłość drzewostanów to 55 km ze wschodu na zachód i 51 km z południa na północ. Za geograficzny środek puszczy uznaje się miejscowość Białowieża. Położenie polskiej części kompleksu wyznaczają współrzędne 23°31′ – 24°21′ (E) długości geograficznej wschodniej i 52°29′ – 52°57′ (N) szerokości geograficznej północnej.
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski zajęte przez Puszcze Białowieską tereny leżą w Europie Wschodniej na Niżu Zachodniorosyjskim w podprowincji Wysoczyzn Podlasko-Białoruskich. W obrębie tej podprowincji należy ona do makroregionu Niziny Północnopodlaskiej i mezoregionu Równina Bielska. Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej puszcza należy do Dzielnicy Puszczy Białowieskiej w obrębie Krainy Mazursko-Podlaskiej.
Puszcza Białowieska zarządzana jest przez Nadleśnictwa: Białowieża, Hajnówka i Browsk w ramach Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Puszczy Białowieskiej”.
Geologia i typy krajobrazu
Drzewostany dzisiejszej Puszczy Białowieskiej rozwinęły się na obszarze staroglacjalnej wysoczyzny morenowej (tutaj w formie moreny dennej i ablacyjnej), uformowanej wskutek zanikania lądolodu środkowopolskiego. W polskiej części puszczy wyróżnić można cztery zasadnicze typy krajobrazu, uwarunkowane geologicznie i związane ze specyficzną pokrywą glebową oraz roślinnością.
Dominującym i najbardziej typowym krajobrazem puszczy są płaskie równiny gliniastej moreny dennej zajmujące nieco ponad 40% powierzchni polskiej części kompleksu. Pokrywają je gleby brunatne, gleby płowe oraz opadowo-glejowe. Rosną tu lasy liściaste, głównie grądy subkontynentalne reprezentujące zespół Tilio-Carpinetum. Rozwijają się one w formie wilgotnej. Duże zróżnicowanie siedlisk oraz ich mozaikowość odpowiadają za wysoki stopień różnorodności biologicznej tych terenów. Zachowało się tutaj również stosunkowo dużo starych drzewostanów oraz drzewostanów o charakterze naturalnym.
Piaszczysto-żwirowe wzgórza i faliste tereny moreny ablacyjnej są drugą pod względem wielkości jednostką geologiczno-krajobrazową Puszczy, zajmując około 30% jej polskiej części. Są to obszary wododziałowe położone kilkanaście metrów wyżej względem omówionej wcześniej moreny dennej. Pokrywają je mezotroficzne odmiany gleb brunatnoziemnych oraz w nieco mniejszym stopniu gleby bielicoziemne. Pomimo dużego bogactwa florystycznego rosnące tu bory mieszane z niewielkimi płatami grądów wysokich cechują się niewielką zmiennością spowodowaną dość małym zróżnicowaniem siedlisk oraz głęboko zalegającym zwierciadłem wód gruntowych. Jedynie w miejscach o szczególnych warunkach rozwijają się reliktowe grądy wysokie oraz z rzadka świetliste dąbrowy, a już sporadycznie na stanowiskach pozbawionych drzew bogate i cenne florystycznie murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea. Obszary moreny ablacyjnej są stosunkowo najsilniej zmienionymi terenami puszczy, niski jest tutaj udział starodrzewów a dość wysoki udział drzewostanów przekształconych, w tym wtórnych zbiorowisk z brzozą. Najsilniej jest też rozbudowana infrastruktura komunikacyjna.
Krajobrazy równin akumulacji biogenicznej stanowią około 17% powierzchni polskiej części Puszczy i obejmują fragmenty terenu ukształtowane wskutek procesów erozyjno-denudacyjnych z udziałem wody.
Występują tutaj łęgi, głównie jesionowo-olszowe (Fraxino-Alnetum). Rozwijają się one w bliskości stałych lub okresowych cieków wodnych na glebach murszowych, glebach glejowych oraz na czarnych ziemiach. W formie bardziej rozległych płatów zachowały się na terenie Puszczy między innymi w dolinach rzeki Narewki, Hwoźnej, Leśnej i Łutowni. Natomiast w miejscach o ograniczonym przepływie wody, np. w zatorfionych fragmentach dolin oraz w podtopionych obniżeniach terenu powstałych na skutek wytapiania się pozostałości lodowca mogą rozwijać się takie zbiorowiska leśne jak pospolity ols (Carici elongatae-Alnetum) i rzadkie; subborealna świerczyna na torfie (Sphagno girgensohnii-Piceetum), subborealna brzezina bagienna (zb. Betula pubescens-Thelypteris palustris) czy bagienne lasy sosnowo-brzozowe.
Na skutek wielowiekowego użytkowania rolniczego znaczne fragmenty równin akumulacji biogenicznej uległy wylesieniu. Po przejęciu puszczańskich dolin leśnych przez Lasy Państwowe, zaprzestano wypasu i koszeń. Zapoczątkowało to sukcesję roślinności. Na turzycowiska i wilgotne łąki zaczęły wkraczać zbiorowiska leśne. Początkowo zarośla wierzbowe, później zbiorowiska brzozy z olchą. Tym samym doliny puszczańskich rzek i także po części puszczańskich polan, stały się niedostępne dla wielu gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków. Dzisiaj wykasza się duże obszary tych terenów aby przywrócić żerowiska, zwłaszcza dla orlika krzykliwego (Aquila pomarina).
Równiny piasków eolicznych i wydmy tworzące niewielkie (łącznie około 11% pow.) płaty w obrębie wysoczyzny morenowej (morena denna i ablacyjna) stanowią ubogie w składniki pokarmowe siedliska zajmowane przez bory sosnowe z klasy Vaccinio-Piceetea. Największą powierzchnię zajmują rozwijające się na glebach bielicowych i glejobielicowych wilgotne bory czernicowe (Vaccinio myrtilli-Pinetum). Na siedliskach umiarkowanie wilgotnych i na wydmach występują sosnowe bory brusznicowe (Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum), a sporadycznie również bory chrobotkowe. W miejscach takich jak obniżenia między wydmami oraz w nieckach deflacyjnych z zalegającymi płytkim warstwami torfów wysokich rozwijają się bory bagienne, rzadziej zaś prawie pozbawione drzew torfowiska wysokie.
Słabo reprezentowane po polskiej stronie granicy torfowiska rozwinęły się w formie kompleksów torfowisk niskich, przejściowych i wysokich w skrajnie wschodniej, białoruskiej części puszczy tworząc tam specyficzny typ krajobrazu. Ponadto na obszarze puszczy, wokół większych miejscowości znajdują się wylesione i użytkowane rolniczo tereny tradycyjnie zwane tu polanami, jedną z nich jest Polana Białowieska z Białowieżą po środku.
Źródło: wikipedia.pl
