Puszcza Białowieska
Puszcza Białowieska – kompleks leśny o pow. ok. 1500 km²; leży na pograniczu polsko-białoruskim.
Stanowi relikt pierwotnych krajobrazów leśnych na staroglacjalnych wysoczyznach morenowych, które dominowały w przeszłości na nizinach środkowopolskich i północnopodlaskich. W stosunku do innych obszarów leśnych Polski i Europy, puszczański i reliktowy charakter lasów podkreśla znaczny udział drzewostanów ponad stuletnich naturalnego pochodzenia, o zróżnicowanej strukturze warstwowej. Około 80% obszaru zajmują rodzaje siedlisk leśnych ujęte w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Zachowały się tu jedne z ostatnich i większych fragmentów lasu pierwotnego nizin europejskich. Tutaj, obok wilka i rysia żyje największa populacja wolnego żubra na świecie. Od roku 2010 Puszcza Białowieska należy do spisu ostoi ptaków IBA prowadzonego przez BirdLife International oraz znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Położenie
Rozległy masyw leśny, dziś nazywany Puszczą Białowieską składa się z czterech dawnych łączących się ze sobą puszcz. Zdecydowanie największą z nich, położoną centralnie, jest Puszcza Białowieska w jej ścisłych historycznych granicach. Jeszcze w XVI wieku do Puszczy Białowieskiej przylegały ponadto puszcze: Jałowska, Błudowska, Czrniłowska i Łyskowska, łączące się z kolejnymi puszczami tworzącymi łącznie kompleks lasów sięgający Pojezierza Suwalskiego na północy i wnikający w głąb dzisiejszego terytorium Białorusi aż do terenów Polesia. Przez ostatnie 300 lat sama Puszcza Białowieska uległa zmniejszeniu o ok. 45%.
Dzisiejszy kompleks leśny Puszczy Białowieskiej leży na pograniczu Polski i Białorusi, zajmując około 1500 km², z czego część polska stanowi nieco ponad 42% powierzchni. Maksymalna rozciągłość drzewostanów to 55 km ze wschodu na zachód i 51 km z południa na północ. Za geograficzny środek puszczy uznaje się miejscowość Białowieża. Położenie polskiej części kompleksu wyznaczają współrzędne 23°31′ – 24°21′ (E) długości geograficznej wschodniej i 52°29′ – 52°57′ (N) szerokości geograficznej północnej.
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski zajęte przez Puszcze Białowieską tereny leżą w Europie Wschodniej na Niżu Zachodniorosyjskim w podprowincji Wysoczyzn Podlasko-Białoruskich. W obrębie tej podprowincji należy ona do makroregionu Niziny Północnopodlaskiej i mezoregionu Równina Bielska. Według regionalizacji przyrodniczo-leśnej puszcza należy do Dzielnicy Puszczy Białowieskiej w obrębie Krainy Mazursko-Podlaskiej.
Puszcza Białowieska zarządzana jest przez Nadleśnictwa: Białowieża, Hajnówka i Browsk w ramach Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Puszczy Białowieskiej”.
Geologia i typy krajobrazu
Drzewostany dzisiejszej Puszczy Białowieskiej rozwinęły się na obszarze staroglacjalnej wysoczyzny morenowej (tutaj w formie moreny dennej i ablacyjnej), uformowanej wskutek zanikania lądolodu środkowopolskiego. W polskiej części puszczy wyróżnić można cztery zasadnicze typy krajobrazu, uwarunkowane geologicznie i związane ze specyficzną pokrywą glebową oraz roślinnością.
Dominującym i najbardziej typowym krajobrazem puszczy są płaskie równiny gliniastej moreny dennej zajmujące nieco ponad 40% powierzchni polskiej części kompleksu. Pokrywają je gleby brunatne, gleby płowe oraz opadowo-glejowe. Rosną tu lasy liściaste, głównie grądy subkontynentalne reprezentujące zespół Tilio-Carpinetum. Rozwijają się one w formie wilgotnej. Duże zróżnicowanie siedlisk oraz ich mozaikowość odpowiadają za wysoki stopień różnorodności biologicznej tych terenów. Zachowało się tutaj również stosunkowo dużo starych drzewostanów oraz drzewostanów o charakterze naturalnym.
Piaszczysto-żwirowe wzgórza i faliste tereny moreny ablacyjnej są drugą pod względem wielkości jednostką geologiczno-krajobrazową Puszczy, zajmując około 30% jej polskiej części. Są to obszary wododziałowe położone kilkanaście metrów wyżej względem omówionej wcześniej moreny dennej. Pokrywają je mezotroficzne odmiany gleb brunatnoziemnych oraz w nieco mniejszym stopniu gleby bielicoziemne. Pomimo dużego bogactwa florystycznego rosnące tu bory mieszane z niewielkimi płatami grądów wysokich cechują się niewielką zmiennością spowodowaną dość małym zróżnicowaniem siedlisk oraz głęboko zalegającym zwierciadłem wód gruntowych. Jedynie w miejscach o szczególnych warunkach rozwijają się reliktowe grądy wysokie oraz z rzadka świetliste dąbrowy, a już sporadycznie na stanowiskach pozbawionych drzew bogate i cenne florystycznie murawy kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea. Obszary moreny ablacyjnej są stosunkowo najsilniej zmienionymi terenami puszczy, niski jest tutaj udział starodrzewów a dość wysoki udział drzewostanów przekształconych, w tym wtórnych zbiorowisk z brzozą. Najsilniej jest też rozbudowana infrastruktura komunikacyjna.
Krajobrazy równin akumulacji biogenicznej stanowią około 17% powierzchni polskiej części Puszczy i obejmują fragmenty terenu ukształtowane wskutek procesów erozyjno-denudacyjnych z udziałem wody.
Występują tutaj łęgi, głównie jesionowo-olszowe (Fraxino-Alnetum). Rozwijają się one w bliskości stałych lub okresowych cieków wodnych na glebach murszowych, glebach glejowych oraz na czarnych ziemiach. W formie bardziej rozległych płatów zachowały się na terenie Puszczy między innymi w dolinach rzeki Narewki, Hwoźnej, Leśnej i Łutowni. Natomiast w miejscach o ograniczonym przepływie wody, np. w zatorfionych fragmentach dolin oraz w podtopionych obniżeniach terenu powstałych na skutek wytapiania się pozostałości lodowca mogą rozwijać się takie zbiorowiska leśne jak pospolity ols (Carici elongatae-Alnetum) i rzadkie; subborealna świerczyna na torfie (Sphagno girgensohnii-Piceetum), subborealna brzezina bagienna (zb. Betula pubescens-Thelypteris palustris) czy bagienne lasy sosnowo-brzozowe.
Na skutek wielowiekowego użytkowania rolniczego znaczne fragmenty równin akumulacji biogenicznej uległy wylesieniu. Po przejęciu puszczańskich dolin leśnych przez Lasy Państwowe, zaprzestano wypasu i koszeń. Zapoczątkowało to sukcesję roślinności. Na turzycowiska i wilgotne łąki zaczęły wkraczać zbiorowiska leśne. Początkowo zarośla wierzbowe, później zbiorowiska brzozy z olchą. Tym samym doliny puszczańskich rzek i także po części puszczańskich polan, stały się niedostępne dla wielu gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków. Dzisiaj wykasza się duże obszary tych terenów aby przywrócić żerowiska, zwłaszcza dla orlika krzykliwego (Aquila pomarina).
Równiny piasków eolicznych i wydmy tworzące niewielkie (łącznie około 11% pow.) płaty w obrębie wysoczyzny morenowej (morena denna i ablacyjna) stanowią ubogie w składniki pokarmowe siedliska zajmowane przez bory sosnowe z klasy Vaccinio-Piceetea. Największą powierzchnię zajmują rozwijające się na glebach bielicowych i glejobielicowych wilgotne bory czernicowe (Vaccinio myrtilli-Pinetum). Na siedliskach umiarkowanie wilgotnych i na wydmach występują sosnowe bory brusznicowe (Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum), a sporadycznie również bory chrobotkowe. W miejscach takich jak obniżenia między wydmami oraz w nieckach deflacyjnych z zalegającymi płytkim warstwami torfów wysokich rozwijają się bory bagienne, rzadziej zaś prawie pozbawione drzew torfowiska wysokie.
Słabo reprezentowane po polskiej stronie granicy torfowiska rozwinęły się w formie kompleksów torfowisk niskich, przejściowych i wysokich w skrajnie wschodniej, białoruskiej części puszczy tworząc tam specyficzny typ krajobrazu. Ponadto na obszarze puszczy, wokół większych miejscowości znajdują się wylesione i użytkowane rolniczo tereny tradycyjnie zwane tu polanami, jedną z nich jest Polana Białowieska z Białowieżą po środku.
Źródło: wikipedia.pl
Wstęp do Białowieskiego Parku Narodowego (BPN):
1) Pieszo
Wszystkie szlaki udostępnione w BPN dla ruchu turystycznego można przemierzać pieszo. Większość z nich jest bezpłatna, za wyjątkiem trasy „Do Dębu Jagiełły” w dawnym Rezerwacie Ścisłym (Południowo-wschodnia część Obrębu Ochronnego Rezerwat). W północno-zachodniej część Obrębu Ochronnego Rezerwat zwiedzanie jest bezpłatne, jednak grupy powyżej 20 osób powinny wykupić usługę przewodnika z licencją na BPN.
2) Rower
Wjazd rowerem do północno-zachodniej części Obrębu Ochronnego Rezerwat jest bezpłatne, natomiast do najcenniejszej przyrodniczo części Parku (dawnego Rezerwatu Ścisłego) możliwy jest wyłącznie za zezwoleniem Dyrektora Parku, po wynajęciu licencjonowanego na BPN przewodnika i uiszczeniu stosownej opłaty.
3) Pies
Psy i inne zwierzęta można wprowadzać na teren Parku Pałacowego wyłącznie wtedy, gdy są na smyczy i w kagańcu. Nie można wprowadzać zwierząt (z wyjątkiem psów asystujących) do Rezerwatu Pokazowego Żubrów i na teren Obrębu Ochronnego Rezerwat.
4) Wędkowanie
Wędkować można z brzegu na stawach i na rzece Narewka w Parku Pałacowym po wniesieniu opłaty. Wędkarze zobowiązani są zachować limit połowu ryb i ich wymiary ochronne zgodnie z regulaminem Polskiego Związku Wędkarskiego.
5) Pływanie
Pływanie kajakami, pontonami i innym sprzętem wodnym oraz kąpiele w rzece Narewka w granicach BPN i na stawach w Parku Pałacowym są zabronione. Amatorów sportów wodnych zachęcamy do spływu rzeką Narewka poza obszarem Parku lub wyjazd nad Zalew Siemianówka (odległość 37 km od Białowieży).
6) Konno - bryczką, saniami lub wierzchem
Na teren Obrębu Ochronnego Rezerwat objęty ochroną ścisłą (dawny Rezerwat Ścisły) możliwy jest wjazd pojazdów jednokonnych (bryczka lub sanie) po uiszczeniu stosownej opłaty. Przejazdy takie organizują firmy i biura turystyczne w Białowieży i okolicy. Bryczką, saniami bądź wierzchem można poruszać się po drogach, po których przebiegają szlaki turystyczne: „Wilczy Szlak" i czarny szlak rowerowy, z koniecznością każdorazowego zgłoszenia planowanego wjazdu Nadleśniczemu Obrębu Ochronnego Rezerwat.
7) Wynajem miejsc ogniskowych
BPN wynajmuje dwa miejsca ogniskowe: „Filipówka” i „Zamosze”. Dla dobra przyrody na ich terenie obowiązuje zakaz odtwarzania muzyki mechanicznej. Rezerwacja miejsca ogniskowego wymaga dokonania wpłaty zadatku. W przypadku rezygnacji z wynajęcia miejsca ogniskowego w zamówionym terminie, zadatek nie podlega zwrotowi.
Dodatkowe opłaty pobierane są za zwiedzanie takich obiektów jak:
- Muzeum Przyrodniczo-Leśne – wejście płatne, można zwiedzać indywidualnie lub grupowo z przewodnikiem posiadającym licencję wydaną przez Dyrektora BPN, z pracownikiem BPN lub posługując się audio-przewodnikiem.
- Rezerwat Pokazowy Żubrów - wejście na teren z zagrodami zwierząt jest płatne, pawilon edukacyjny jest udostępniony bezpłatnie.
Gdzie kupisz bilety do BPN?
- w kasie Muzeum Przyrodniczo-Leśnego
- w Punkcie Informacji Turystycznej
- w kasie Rezerwatu Pokazowego Żubrów
- przez Internet na stronie: https://bilety.bpn.com.pl/
Uwaga! W BPN ze względu na bezpieczeństwa nie można:
- przebywać w lesie w nocy (od pół godziny po zachodzie słońca do pół godziny przed wschodem słońca, z wyłączeniem okresu od 1 września do 30 września, kiedy na wyznaczonym obszarze, tj.: na parkingu przed Kosym Mostem, na Kosym Moście, na szlaku prowadzącym do ostoi żubrów Kosy Most i w ostoi żubrów Kosy Most (ogrodzona część z platformą obserwacyjną) wydłuża się czas przebywania od godz. 5.00 do godz. 22.00;
- przebywać w lesie w czasie burz i silnego wiatru;
- poruszać się poza udostępnionymi trasami i szlakami turystycznymi oraz ścieżkami przyrodniczymi.
