Białowieski Park Narodowy
Białowieski Park Narodowy, znajdujący się w województwie podlaskim, jest jednym z najstarszych parków narodowych w Polsce. Został powołany 11 sierpnia 1932 roku jako rezerwat, a następnie w 1947 roku przywrócono go do obecnej formy. Jest to drugi, po Pienińskim Parku Narodowym, park narodowy w Polsce i jeden z pierwszych w Europie. W parku znajduje się najpełniej zachowana część Puszczy Białowieskiej, będąca ostatnim w Europie fragmentem lasu pierwotnego. Białowieski Park Narodowy jest także domem dla największej na świecie wolnościowej populacji żubrów.
Obszar Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego w 1979 z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości, wpisano na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. W 1992 r. UNESCO rozszerzyło status obiektu dziedzictwa światowego na przylegający doń od wschodu fragment białoruskiego parku narodowego „Bieławieżskaja Puszcza”, podlegający ochronie ścisłej (4500 ha). W ten sposób powstał w Puszczy Białowieskiej jeden z siedmiu na świecie i trzech w Europie transgraniczny obiekt dziedzictwa światowego.
Rzeki
Białowieski Park Narodowy leży przy wododziale Wisły i Niemna. Na terenie parku nie ma żadnych jezior ani większych rzek. Najcenniejszy obszar parku leży w widłach rzek Hwoźnej i Narewki. W parku ma swoje źródło rzeka Orłówka. Ponadto przez obszar parku przepływają dopływy Narewki: Łutownia, Przedzielna i Braszcza. Średnia temperatura powietrza w skali roku wynosi 6,8 °C, natomiast średnia ilość opadów 633 mm rocznie, z czego większość przypada na sezon wegetacyjny.
Fauna i flora
Puszcza Białowieska jest środowiskiem życia dla olbrzymiej jak na tę strefę klimatyczną liczby gatunków zwierząt. Poczynając od bezkręgowców: pierwotniaków, płazińców, obleńców, brzuchorzęsków, mięczaków, dżdżownic, niesporczaków, pająków, roztoczy, wijów, owadów i wielu innych, aż po kręgowce: ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki – dotychczas stwierdzono w Puszczy obecność ponad 12 tysięcy gatunków zwierząt. W całej Polsce jest ich około 35-40 tysięcy. Szacuje się, że puszczańska fauna jest rozpoznana w około 50%, a więc rzeczywista liczba gatunków zamieszkujących ten masyw leśny może liczyć około 25 tysięcy.
O wartości i unikatowości Puszczy stanowi nie liczba, a jakość występujących w niej gatunków zwierząt. Mało jest tu gatunków związanych ze środowiskami przekształconymi przez człowieka a bardzo dużo gatunków charakterystycznych dla lasów naturalnych. Charakterystyczne jest również to, że gatunki bardzo często występują w małych zagęszczeniach osobników, przy jednoczesnej bardzo wysokiej różnorodności na danym terenie. W Puszczy Białowieskiej żyje około 12 000 gatunków zwierząt, wśród których przeważają bezkręgowce, a w szczególności owady (8000 gatunków). Ponadto występuje tu 120 gatunków ptaków, 7 gatunków gadów i 11 gatunków płazów.
Symbolem parku jest żubr, gdyż właśnie w tym parku ocalono od zagłady to zwierzę. Żubry wyginęły już prawie całkowicie w XVIII wieku. Ich nieliczne populacje przeżyły jedynie na Kaukazie i w Puszczy Białowieskiej. W 1919 zabity został ostatni osobnik w Puszczy Białowieskiej. Wyginęła również populacja kaukaska. Do Białowieży zaczęto ściągać osobniki z ogrodów zoologicznych. Początkowo hodowane były na osobnym dziedzińcu. Dopiero w 1952 roku pierwsze okazy zostały wypuszczone na wolność. Obecnie w Białowieskiej Puszczy żyje około 950 żubrów (z czego około 510 po stronie polskiej), spośród 4500 na całym świecie; wszystkie pochodzą właśnie z białowieskiej hodowli.
Flora
Puszcza Białowieska jest najlepiej zachowanym lasem naturalnym na Nizinie Wschodnioeuropejskiej. Ponad 2/3 powierzchni parku zajmują lasy liściaste. Największą powierzchnię zajmują lasy grądowe (dębowo-grabowe), które rosną na najżyźniejszych glebach puszczy. W miejscach zalewanych przez kilka miesięcy wodą, rosną olsy i łęgi, składające się głównie z olszy czarnej i jesionu. W suchszych miejscach rosną natomiast bory sosnowe, świerkowe i mieszane. Występuje tu 20 zespołów leśnych. Ogólnie flora parku liczy ponad 1000 gatunków roślin, w tym 728 gatunków roślin naczyniowych, 277 gatunków porostów. Spośród szczególnie rzadkich roślin należy wymienić pełnika europejskiego, kosaćca syberyjskiego, arnikę górską i fiołka bagiennego.
Grądy
Bogactwo tutejszej puszczy najlepiej widać w piętrowości tutejszych lasów grądowych. Najwyższe piętro zajmują, przekraczające nierzadko 50 m wysokości, pojedyncze świerki. Niższą wysokość (40–44 m) osiągają dęby, lipy i jesion. Klon nie dochodzi do 40 m. Najniżej, bo do wysokości 30 m, dorastają graby.
Białowieski Park Narodowy charakteryzuje się dużą ilością martwego drewna. W Obszarze ochrony ścisłej zajmuje ono około 25% masy wszystkich drzew. Dzięki rozkładowi martwych pni do gleby wracają cenne substancje odżywcze, przywracające jej żyzność. Ponadto, martwe drewno staje się siedliskiem dla niezliczonej ilości organizmów saproksylicznych – grzybów, bakterii i bezkręgowców. Wiele z nich to gatunki zagrożone wyginięciem, niewystępujące nigdzie indziej w Europie.
Turystyka
Do Białowieskiego Parku Narodowego co roku przyjeżdża ok. 140 000 turystów. Najczęściej zwiedzanymi obiektami są Rezerwat Pokazowy Żubrów, muzeum BPN i Obszaru Ochrony Ścisłej BPN. Do obszarów ochrony ścisłej (Obręb Ochronny Orłówka) i muzeum mogą wejść turyści jedynie pod opieką uprawnionego przewodnika. Na tym obszarze udostępnione są szlaki do Dębu Jagiełły i dalej do sosen bartnych (czas zwiedzania około 3 godzin). W Obrębie Ochrony Hwoźna biegną dwa znakowane szlaki piesze i rowerowe o długości 6,5 km oraz 11,5 km. W dolinie Narewki wybudowano wieżę do obserwacji zwierząt.
Obecnie w skład parku wchodzą trzy jednostki administracyjne: Obręb Ochronny Orłówka, Obręb Ochronny Hwoźna i Ośrodek Hodowli Żubrów (z trzema rezerwatami hodowlanymi i Rezerwatem Pokazowym Żubrów).
Siedziba Białowieskiego Parku Narodowego: Park Pałacowy 11, 17-230 Białowieża.
Źródło: wikipedia.pl
Najstarsze ślady obecności człowieka w Puszczy Białowieskiej pochodzą z neolitu, czyli sprzed około 4500 lat. Są to proste narzędzia z krzemienia, toporki kamienne oraz resztki naczyń. Z neolitu pochodzą także dwie osady, odkryte w 1923 roku w pobliżu wsi Rudnia oraz pomiędzy miejscowościami Krynica i Kupicze.
W okresie od I wieku p.n.e. do V wieku n.e. na terenie puszczy istniały osady noszące ślady mieszanych wpływów kultur ceramiki kreskowanej i przeworskiej, a następnie kultury wielbarskiej. Jedna z takich osad, pochodząca z przełomu I wieku p.n.e. i I wieku n.e., została znaleziona na polanie łowieckiej Berezowo (Nadleśnictwo Białowieża). Odkryto tam także pozostałości dymarek do wytopu żelaza z rudy darniowej, zabytki żelazne i ceramiczne oraz kości bydła domowego i jeleni. Fakt ten wskazuje na to, że oprócz łowiectwa i hodowli ludność tego terenu zajmowała się lokalnym pozyskiwaniem rudy oraz wypalaniem węgla drzewnego niezbędnego do wytopu żelaza. Doprowadziło to do nieznacznego ubytku w powierzchni lasów, jednak po okresie starożytnym nastąpiła przerwa w osadnictwie, co umożliwiło ich regenerację.
Z tego okresu pochodzą dwa znalezione do tej pory puszczańskie cmentarzyska pozostawione przez przedstawicieli kultury wielbarskiej. Pierwsze z nich to odosobniony grób szkieletowy dziecka z III-IV wieku, znaleziony w żwirowni na uroczysku Hajduki, przy drodze z Białowieży do Narewki. Może być to jednak tylko fragment cmentarzyska, które zostało zniszczone podczas wykopywania piasku. Drugie znalezisko to cmentarzysko ciałopalne z III-V wieku, znalezione na terenie uroczyska Wielka Kletna w samym Białowieskim Parku Narodowym. Prawdopodobnie zawiera ono 60-70 grobów płaskich rozmieszczonych na dawnej śródleśnej polanie. W pobliżu Puszczy Białowieskiej znajdują się jeszcze trzy inne cmentarzyska kultury wielbarskiej, zawierające ciałopalne groby kurhanowe lub płaskie.
Duża liczba przedmiotów obcego pochodzenia znaleziona w grobach może świadczyć o istniejącej wówczas sieci dróg, z kolei stały, kilkuprocentowy udział pyłków roślin rosnących na terenach otwartych (głównie traw) oraz antropogennych w danych palinologicznych z I-IV wieku, wskazuje na niewielki stopień jej odlesienia w tamtym okresie.
Pierwsze plany utworzenia parku narodowego na terenie Białowieży powstały w 1916 roku, głównie z inicjatywy gdańskiego botanika i jednego z twórców ruchu ochrony przyrody, doktora Hugo Conwentza. Nie zyskały one wówczas dużego poparcia. Idea ochrony chociaż części puszczy powróciła w 1919 roku, podczas liczenia białowieskich żubrów. Jej orędownikami byli wtedy polski botanik, profesor UJ, Władysław Szafer, profesor Eugeniusz Kiernik oraz inżynier Jan Kloska. Wysiłki te, tak jak i poprzednie, okazały się bezowocne.
29 grudnia 1921 roku na terenie Puszczy Białowieskiej, z inicjatywy i dzięki usilnym staraniom grona polskich przyrodników i leśników z profesorem Władysławem Szaferem na czele, Ministerstwo Rolnictwa i Dóbr Państwowych na mocy decyzji z 29 grudnia 1921 roku wydzieliło leśnictwo, które 13 kwietnia 1924 roku zostało podniesione do rangi nadleśnictwa o tej samej nazwie. Jako rezerwat ścisły uznano oddziały leśne o numerach: 258, 288, 289, 319 i 344. Oddziały położone w widłach rzek Narewki i Hwoźnej i kilka oddziałów z byłego nadleśnictwa Zwierzyniec uzyskały charakter rezerwatu częściowego. W 1923 roku kierownictwo Rezerwatu objął Józef Paczoski, który rozpoczął w nim prace badawcze. 9 września 1928 roku kierownictwo objął Jan Jerzy Karpiński. 1 stycznia 1929 roku nadleśnictwo to zostało objęte ochroną ścisłą.
Na mocy rozporządzenia wydanego przez ministra rolnictwa z 4 sierpnia 1932 nadleśnictwo Rezerwat zostało przekształcone w „Park Narodowy w Białowieży”, o powierzchni 4693,24 hektarów. Park podlegał Dyrekcji Lasów Państwowych w Białowieży, ale opiekę naukową nad nim powierzono Zakładowi Doświadczalnemu Lasów Państwowych w Warszawie.
Po wojnie Park został reaktywowany rozporządzeniem Rady Ministrów PRL z dnia 21 października 1947 i odtąd jest znany pod nazwą Białowieski Park Narodowy. Dołączono doń łąki nad rzekami Narewką i Hwoźną. Zachodnią granicą Parku stała się rzeka Narewka, północną – rzeka Hwoźna, a wschodnią – granica państwowa z ZSRR. Spośród drzew dominują tu świerk i grab, mniejsze powierzchnie zajmują olcha, sosna, brzoza, dąb i jesion. W Parku nie wykonuje się czynności gospodarczych, służy celom naukowym i dydaktycznym, a częściowo także turystycznym.
26 października 1996 roku powierzchnia parku zostaje powiększona do 10 502 ha przez przyłączenie części powierzchni dwóch sąsiadujących nadleśnictw, a wokół parku utworzono otulinę o powierzchni 3224 ha. Od 19 kwietnia 2011 roku również otulinę objęła strefa ochronna zwierząt łownych, co oznacza zakaz polowania i tworzenia urządzeń łowieckich.
Obszar ochrony ścisłej w Białowieskim Parku Narodowym to ostatni fragment pierwotnego lasu Europy, jaki przetrwał do naszych czasów. Wielu przeciwników doceniania tej wyjątkowości zaprzecza, pytając jaki on tam pierwotny, skoro znajdujemy w nim liczne ślady działalności człowieka? To prawda, człowiek był w Puszczy już bardzo dawno, nigdy jednak nie udało mu się przerwać naturalnych procesów przyrodniczych, które las ten kształtowały przez tysiące lat, od ostatniego zlodowacenia. Od początku wieku XX ten fragment Puszczy był już chroniony przed eksploatacją wieku techniki i rozwoju oraz wojen.
Źrodło: wikipedia.pl
Białowieski Park Narodowy jest dostępny dla odwiedzających przez cały rok. Teren Parku odwiedzany jest przez tysiące turystów rocznie, zarówno z Polski jak i z najdalszych zakątków świata. Aby nie zagrozić wrażliwym walorom ostatniej z europejskich puszcz została, stowrzona bogata infrastruktura turystyczna – wytyczone szlaki turystyczne, punkty widokowe, miejsca odpoczynku.
Największymi atrakcjami Parku są:
- Park Pałacowy
- Rezerwat Pokazowy Żubrów
- Muzeum Przyrodniczo-Leśne
- Obręb Ochronny Rezerwat
- Ostoje Żubrów
- Szlaki piesze
- Szlaki rowerowe
Bilety do obiektów BPN można podzielić na dwie kategorie:
- zwiedzanie indywidualne obiektów: https://bilety.bpn.com.pl/rezerwacja/termin.html
- zwiedzanie w grupie zorganizowanej (do 25 os.): https://bilety.bpn.com.pl/rezerwacja/termin.html
Godziny otwarcia dostępne są na stronie: https://bpn.com.pl
Wstęp do Białowieskiego Parku Narodowego (BPN):
1) Pieszo
Wszystkie szlaki udostępnione w BPN dla ruchu turystycznego można przemierzać pieszo. Większość z nich jest bezpłatna, za wyjątkiem trasy „Do Dębu Jagiełły” w dawnym Rezerwacie Ścisłym (Południowo-wschodnia część Obrębu Ochronnego Rezerwat). W północno-zachodniej część Obrębu Ochronnego Rezerwat zwiedzanie jest bezpłatne, jednak grupy powyżej 20 osób powinny wykupić usługę przewodnika z licencją na BPN.
2) Rower
Wjazd rowerem do północno-zachodniej części Obrębu Ochronnego Rezerwat jest bezpłatne, natomiast do najcenniejszej przyrodniczo części Parku (dawnego Rezerwatu Ścisłego) możliwy jest wyłącznie za zezwoleniem Dyrektora Parku, po wynajęciu licencjonowanego na BPN przewodnika i uiszczeniu stosownej opłaty.
3) Pies
Psy i inne zwierzęta można wprowadzać na teren Parku Pałacowego wyłącznie wtedy, gdy są na smyczy i w kagańcu. Nie można wprowadzać zwierząt (z wyjątkiem psów asystujących) do Rezerwatu Pokazowego Żubrów i na teren Obrębu Ochronnego Rezerwat.
4) Wędkowanie
Wędkować można z brzegu na stawach i na rzece Narewka w Parku Pałacowym po wniesieniu opłaty. Wędkarze zobowiązani są zachować limit połowu ryb i ich wymiary ochronne zgodnie z regulaminem Polskiego Związku Wędkarskiego.
5) Pływanie
Pływanie kajakami, pontonami i innym sprzętem wodnym oraz kąpiele w rzece Narewka w granicach BPN i na stawach w Parku Pałacowym są zabronione. Amatorów sportów wodnych zachęcamy do spływu rzeką Narewka poza obszarem Parku lub wyjazd nad Zalew Siemianówka (odległość 37 km od Białowieży).
6) Konno - bryczką, saniami lub wierzchem
Na teren Obrębu Ochronnego Rezerwat objęty ochroną ścisłą (dawny Rezerwat Ścisły) możliwy jest wjazd pojazdów jednokonnych (bryczka lub sanie) po uiszczeniu stosownej opłaty. Przejazdy takie organizują firmy i biura turystyczne w Białowieży i okolicy. Bryczką, saniami bądź wierzchem można poruszać się po drogach, po których przebiegają szlaki turystyczne: „Wilczy Szlak" i czarny szlak rowerowy, z koniecznością każdorazowego zgłoszenia planowanego wjazdu Nadleśniczemu Obrębu Ochronnego Rezerwat.
7) Wynajem miejsc ogniskowych
BPN wynajmuje dwa miejsca ogniskowe: „Filipówka” i „Zamosze”. Dla dobra przyrody na ich terenie obowiązuje zakaz odtwarzania muzyki mechanicznej. Rezerwacja miejsca ogniskowego wymaga dokonania wpłaty zadatku. W przypadku rezygnacji z wynajęcia miejsca ogniskowego w zamówionym terminie, zadatek nie podlega zwrotowi.
Dodatkowe opłaty pobierane są za zwiedzanie takich obiektów jak:
- Muzeum Przyrodniczo-Leśne – wejście płatne, można zwiedzać indywidualnie lub grupowo z przewodnikiem posiadającym licencję wydaną przez Dyrektora BPN, z pracownikiem BPN lub posługując się audio-przewodnikiem.
- Rezerwat Pokazowy Żubrów - wejście na teren z zagrodami zwierząt jest płatne, pawilon edukacyjny jest udostępniony bezpłatnie.
Gdzie kupisz bilety do BPN?
- w kasie Muzeum Przyrodniczo-Leśnego
- w Punkcie Informacji Turystycznej
- w kasie Rezerwatu Pokazowego Żubrów
- przez Internet na stronie: https://bilety.bpn.com.pl/
Uwaga! W BPN ze względu na bezpieczeństwa nie można:
- przebywać w lesie w nocy (od pół godziny po zachodzie słońca do pół godziny przed wschodem słońca, z wyłączeniem okresu od 1 września do 30 września, kiedy na wyznaczonym obszarze, tj.: na parkingu przed Kosym Mostem, na Kosym Moście, na szlaku prowadzącym do ostoi żubrów Kosy Most i w ostoi żubrów Kosy Most (ogrodzona część z platformą obserwacyjną) wydłuża się czas przebywania od godz. 5.00 do godz. 22.00;
- przebywać w lesie w czasie burz i silnego wiatru;
- poruszać się poza udostępnionymi trasami i szlakami turystycznymi oraz ścieżkami przyrodniczymi.
Do obiektu przynależą:
- Brama pałacowa w Białowieży
- Carska Tropina
- Dąb Jagiełły w Puszczy Białowieskiej
- Dawny cmentarz ewangelicki w Starym Masiewie
- Dworek Gubernatora Grodzieńskiego w Białowieży
- Miejsce Mocy w Puszczy Białowieskiej
- Miejsce ogniskowe "Filipówka" w BPN
- Miejsce ogniskowe "Zamosze" w BPN
- Muzeum Przyrodniczo-Leśne w Białowieży
- Obręb Ochronny Rezerwat Białowieża
- Ostoja Żubrów "Czoło"
- Ostoja Żubrów "Kosy Most"
- Park Pałacowy w Białowieży
- Parking Kosy Most
- Parking przy Miejscu Mocy w Białowieży
- Parking Rezerwatu Pokazowego Żubrów w Białowieży
- Parking Zamosze
- Platforma obserwacyjna "Czoło"
- Platforma obserwacyjna "Kosy Most”
- Rezerwat Pokazowy Żubrów w Białowieży
- Rezerwat przyrody Wilczy Szlak
- Skansen kolejki wąskotorowej Głuszec
- Szlaki piesze w Białowieskim Parku Narodowym
- Szlaki rowerowe Obrębu Ochronnego Rezerwat
- Uroczysko Głuszec w Puszczy Białowieskiej
- Wieża widokowa Kosy Most
- Wieża widokowa Pogorzelce w Białowieży
Inne obiekty znajdujące się w:
Puszcza Białowieska
- Białowieski Park Narodowy
- Ostoja Żubrów "Czoło"
- Ostoja Żubrów "Kosy Most"
- Rezerwat przyrody Wysokie Bagno
