Polskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO
Zaktualizowano 6 miesięcy temu
Na listę światowego dziedzictwa UNESCO zostało wpisanych już prawie 1200 obiektów na całym świecie (stan na 2023 rok), z czego w Polsce znajduje się 17 takich obiektów (15 dziedzictw kulturowych oraz 2 o charakterze przyrodniczym).
Listę tworzy wyspecjalizowana organizacja ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (z angielskiego United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - czyli UNESCO). UNESCO powstała 16 listopada 1945 roku wraz z podpisaniem Aktu Konstytucyjnego, który został ratyfikowany przez 20 państw i wszedł w życie 4 listopada 1946 roku. Polska została członkiem organizacji 6 listopada 1946 roku z chwilą złożenia w Londynie dokumentu akceptacyjnego
Miejsca wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa stanowią wspólne dobro ludzkości. Wyróżnia je „najwyższa powszechna wartość” uznana w rozumieniu Konwencji przyjętej przez UNESCO na 17. sesji w Paryżu 16 listopada 1972 i ratyfikowanej przez Polskę 29 czerwca 1976 roku, dotyczącej Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego. Pierwsze 12 wpisów na listę (w tym dwa z Polski - zespołu staromiejskiego w Krakowie i Kopalni Soli w Wieliczce) dokonano na II sesji w 1978 r. w Waszyngtonie. W 2013 roku wpis rozszerzono o Kopalnią Soli w Bochni i Zamek Żupny w Wieliczce, zmieniając nazwę wpisu na "Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni".
Światowe Dziedzictwo ma przedstawiać różnorodność kulturalną i bogactwo natury wszystkich regionów świata. Szczególna opieka, jaką miejscom zaliczonym w poczet Światowego Dziedzictwa mają zapewnić Państwa - Strony Konwencji, ma je chronić przez zniszczeniem i pozwolić na zachowanie ich w możliwie niezmienionej postaci dla przyszłych pokoleń. Warunkiem wpisu zabytku na Listę Światowego Dziedzictwa jest spełnienie jednego lub kilku kryteriów stanowiących o jego wyjątkowości w skali światowej.
Mapa prezentująca rozmieszczenie obiektów UNESCO w Polsce:
Stare Miasto w Krakowie
Kraków
Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
Wieliczka
Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945)
Brzezinka
Puszcza Białowieska
Czerlonka
Stare Miasto w Warszawie
Warszawa
Stare Miasto w Zamościu
Zamość
Średniowieczny zespół miejski Torunia
Toruń
Zamek Malbork
Malbork
Kalwaria Zebrzydowska
Kalwaria Zebrzydowska
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
Jawor
Drewniane kościoły południowej Małopolski
Blizne
Park Mużakowski
Łęknica
Hala Stulecia (Hala Ludowa) we Wrocławiu
Wrocław
Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat
Chotyniec
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach
Tarnowskie Góry
Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego
Sudół
Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy
Moczarne
Poniżej znajduje się lista polskich obiektów, które zostały wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO w kolejności chronologicznej, od tych które trafiły na nią najwcześniej do tych, które na liście goszczą od niedawna:
Stare Miasto w Krakowie
Stare Miasto – najstarszy obszar Krakowa, otoczony Plantami. Jego centrum stanowi Rynek Główny. Do roku 1954 Stare Miasto w obrębie Plant (bez wawelskiego wzgórza) stanowiło odrębną dzielnicę katastralną. Była to dzielnica I Śródmieście. W 1978 Stare Miasto wraz z Wawelem, Kazimierzem i Stradomiem zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w...
Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
Podobnie jak Stare Miasto w Krakowie, Kopalnia Soli w Wieliczce została wpisana na listę swiatowego dziedzictwa UNESCO w 1978 r., jako jeden z pierwszych 12 obiektów na świecie. W 2013 roku wpis rozszerzono o Kopalnią Soli w Bochni i Zamek Żupny w Wieliczce, zmieniając nazwę wpisu. Królewskie Kopalnie Soli w...
Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945)
Auschwitz-Birkenau to najbardziej znany z sześciu obozów koncentracyjnych i zagłady założonych przez nazistowskie Niemcy w celu realizacji polityki ostatecznego rozwiązania, która miała na celu masowe wymordowanie Żydów europejskich. Obóz Auschwitz Birkenau zbudowany w okupowanej przez Niemców Polsce, początkowo jako obóz koncentracyjny dla Polaków, później także dla jeńców radzieckich, a następnie również...
Puszcza Białowieska
Puszcza Białowieska – kompleks leśny o pow. ok. 1500 km²; leży na pograniczu polsko-białoruskim. Stanowi relikt pierwotnych krajobrazów leśnych na staroglacjalnych wysoczyznach morenowych, które dominowały w przeszłości na nizinach środkowopolskich i północnopodlaskich. W stosunku do innych obszarów leśnych Polski i Europy, puszczański i reliktowy charakter lasów podkreśla znaczny udział drzewostanów ponad...
Stare Miasto w Warszawie
Stare Miasto w Warszawie – dawne miasto Stara Warszawa, najstarszy ośrodek miejski Warszawy będący zwartym zespołem architektury zabytkowej, przeważnie z XVII i XVIII wieku o średniowiecznym układzie zabudowy, otoczone pierścieniem murów obronnych z XIV–XVI wieku. Stara Warszawa uzyskała lokację miejską około 1300 roku. Była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego w województwie...
Stare Miasto w Zamościu
Unikalny zespół architektoniczno-urbanistyczny Starego Miasta w Zamościu to kolejna polska perełka wpisana na listę UNESCO w 1992 roku. Plan miasta według projektu włoskiego architekta Bernarda Morando, nawiązywał do ówczesnych miast włoskich. Do czasów współczesnych zachował się w prawie niezmiennej formie pierwotny układ Starego Miasta. Zachowane w niemal niezmienionym kształcie renesansowe, prywatne...
Średniowieczny zespół miejski Torunia
Zespół Staromiejski Torunia – najstarsza część Torunia, składająca się ze Starego Miasta, Nowego Miasta i zamku krzyżackiego. Spośród wielu starych polskich miast Komitet UNESCO zachwycił się również niepowtarzalnym średniowiecznym zespołem staromiejskim Torunia, który został wpisany na listę UNESCO w 1997 r. Toruń zawdzięcza swe początki Zakonowi Krzyżackiemu, który w połowie XIII w....
Zamek Malbork
Zamek w Malborku (niem. Ordensburg Marienburg) – zamek w Malborku, na prawym brzegu Nogatu, wzniesiony w kilku etapach od 1280 do poł. XV w. przez zakon krzyżacki. Początkowo konwentualny i siedziba komtura, w latach 1309–1457 siedziba wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego i władz Prus Zakonnych, w latach 1457–1772 rezydencja królów Polski,...
Kalwaria Zebrzydowska
Kalwaria Zebrzydowska jest ośrodkiem ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium pasyjno-maryjnego oo. bernardynów, które w 1999 r. (manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII wieku) zostało, jako jedyna kalwaria na świecie, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Miasto położone jest między dwoma masywami Beskidem Makowskim i Pogórzem Wielickim, na wysokości...
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
Kościoły Pokoju (niem. Friedenskirche) – trzy kościoły wybudowane w latach 50. XVII wieku w wyniku wielostronnego układu kończącego wojnę trzydziestoletnią. Nazwa kościołów nawiązuje do nazwy tego układu zwanego pokojem westfalskim. Istniejące do dziś kościoły w Świdnicy i Jaworze (województwo dolnośląskie) są największymi drewnianymi budowlami o funkcjach religijnych w Europie. W roku...
Drewniane kościoły południowej Małopolski
Drewniane kościoły południowej Małopolski – grupa cennych historycznie i ciekawych architektonicznie drewnianych kościołów, najczęściej konstrukcji zrębowej, z których najstarsze pochodzą z XIV wieku (za najstarszy uważa się kościół w Haczowie z 1388 roku). Zachowały się w dobrym stanie do czasów współczesnych i stanowią drugie najstarsze tego rodzaju skupisko drewnianych świątyń...
Park Mużakowski
Park Mużakowski, inaczej Park Muskau, która to nazwa jest jego nazwą historyczną, został założony w 1. połowie XIX w. Twórcą parku – pomysłodawcą i autorem koncepcji – był pruski arystokrata, właściciel lokalnych dóbr, książę Hermann von Pückler-Muskau. Od 1992 r. park jest zarządzany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. To jedno z najrozleglejszych...
Hala Stulecia (Hala Ludowa) we Wrocławiu
Hala Stulecia (niem. Jahrhunderthalle), po 1945 także Hala Ludowa – hala widowiskowo-sportowa we Wrocławiu, na Zalesiu, w Parku Szczytnickim, ekspresjonistyczna, wzniesiona w latach 1911–1913 według projektu Maxa Berga. W 2006 roku hala została uznana za obiekt światowego dziedzictwa UNESCO. Wpisana do rejestru zabytków w 1962 oraz ponownie w 1977, wraz z...
Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat
Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat – grupa cennych historycznie i ciekawych architektonicznie drewnianych cerkwi wpisanych 21 czerwca 2013 na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na listę wpisano 16 obiektów – po 8 z Polski i Ukrainy. Cerkwie prezentują typy architektury: huculski (dwie ukraińskie), halicki (cztery ukraińskie i dwie...
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach (ang. Tarnowskie Góry Lead-Silver-Zinc Mine and its Underground Water Management System) – wspólna nazwa grupy zabytków poprzemysłowych związanych z górnictwem rud metali nieżelaznych z okresu między XVIII a XX wiekiem, wpisanych w 2017 roku na...
Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego
Krzemionki, znane także jako Krzemionki Opatowskie – rezerwat archeologiczny chroniący zespół neolitycznych kopalń krzemienia pasiastego. Położony pomiędzy wsiami Sudół i Magonie w gminie Bodzechów, w powiecie ostrowieckim, w województwie świętokrzyskim, 5 km na północny wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego. OchronaNa terenie kopalni i w jego otoczeniu utworzono rezerwat przyrody Krzemionki Opatowskie, będący...
Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy
Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy – obiekt przyrodniczy z listy światowego dziedzictwa UNESCO, obejmujący zespół względnie nienaruszonych europejskich lasów bukowych strefy umiarkowanej. Jest to seryjny ponadnarodowy obiekt, obecnie położony na terenie 18 państw: Albanii, Austrii, Belgii, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Francji, Hiszpanii, Macedonii Północnej,...
Ponadto Polska prowadzi listę informacyjną UNESCO, czyli spis miejsc uznanych za zasługujące na wpis na Listę światowego dziedzictwa. Listę tworzą obiekty, które państwo zamierza zaproponować do wpisu na Listę światowego dziedzictwa UNESCO w ciągu 10 lat od daty zgłoszenia. W chwili obecnej na Liście informacyjnej UNESCO znajdują się następujące obiekty zlokalizowane w Polsce:
- Gdańsk – miasto wolności i pamięci (data zgłoszenia na Listę Informacyjną: 04.11.2005)
- Kanał Augustowski (data zgłoszenia na Listę informacyjną: 20.03.2006)
- Pienińska dolina Dunajca (data zgłoszenia na Listę informacyjną: 20.03.2006)
- Młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju (data zgłoszenia na Listę Informacyjną: 24.10.2019)
- Modernistyczne centrum Gdyni (data zgłoszenia na Listę Informacyjną: 26.09.2019)
Źródło: unesco.pl / wikipedia.pl
