Kościół pw. św. Elżbiety w Gdańsku
A-545 z 6.09.1971
Kościół św. Elżbiety w Gdańsku – zabytkowy kościół rektorski, leżący w granicach parafii św. Brygidy archidiecezji gdańskiej. W latach 1622-1820 była to druga świątynia gdańskich kalwinistów.
Architektura
Świątynia jest budowlą gotycką z cegły, jednonawową, posiada jedną wieżę na osi, gwiaździste prezbiterium i jedną boczną kaplicę.
Kalendarium i organy
1393-1394 – do istniejącego przytułku dla ubogich i chorych dobudowano kaplicę św. Elżbiety. Przytułek został zamieniony w szpital.
1417 – ukończono budowę właściwego kościoła św. Elżbiety, którego sylwetka do czasów obecnych zasadniczo nie zmieniła się. Zmianie uległa jedynie wieża i jej hełm.
1547 – rozpoczęto budowę wysokiego wału fortyfikacyjnego. Zlikwidowano wtedy niektóre zabudowania szpitalne oraz cmentarz przykościelny. Zamurowano główne wejście do kościoła.
1557 – świątynia przeszła w ręce ewangelików reformowanych.
1844 – władze miasta sprzedały kościół wojsku. Do 1945 roku był to kościół garnizonowy, w którym odprawiano nieliczne nabożeństwa.
Koniec XIX w. – usunięto wały fortyfikacyjne.
1945 – na przełomie marca i kwietnia kościół razem ze szpitalem przykościelnym zostały spalone. Odbudowy podjęli się księża pallotyni. Po 1945 r. nie odtworzono hełmu wieży, zastępując go daszkiem.
1947 – otwarcie odbudowanego kościoła.
1956-1958 – po październiku 1956 otrzymano pozwolenie na odbudowę dawnego szpitala, który odtąd pełni rolę domu duszpasterskiego.
1993 – po remoncie kościół otrzymał obecny wystrój wnętrza.
Znajdujące się w kościele do 1945 r. organy zostały zbudowane w latach 1735-36 przez Andrzeja Hildebrandta i miały 29 głosów. W 1912 r. przebudowano je na system elektropneumatyczny z 24 głosami. Instrument uległ zniszczeniu w pożarze kościoła wznieconym 30 marca 1945 r. przez żołnierzy Armii Czerwonej. Dzisiejsze, zbudowane w 1957 r., mają 15 głosów.
Źródło: wikipedia.pl
Najpierw istniał dom szpitalny, później powstała kaplica. "Pozwalamy wybudować kaplicę i trzymać w niej święte sakramenty i olej do namaszczania chorych, jak również utrzymywać własnego księdza" - pisał wielki mistrz Konrad von Jungingen w dokumencie z 1394 r. Krzyżacki przywilej otworzył drogę do rozwoju małego kompleksu szpitalnego. Z tymże pod słowem szpitalny należy rozumieć średniowieczne połączenie szpitala, przytułku i domu dla pielgrzymów. Ponadto funkcjonował tu również sierociniec.
Przed 1417 r. w pobliżu szpitala powstał także niewielki kościół św. Elżbiety. Jednonawową świątynię wybudowano z cegieł. Wkrótce kościół otrzymał gwiaździste sklepienia, a prezbiterium połączono z budynkiem szpitala. W 1547 roku dzieci straciły jednak dach nad głową. Sierociniec spłonął. Z pomocą przyszedł Jan Connert. Gdański rajca ufundował nowy budynek sierocińca, który wzniesiono w 1549 r. Wpływowy gdańszczanin wystarał się też u króla Zygmunta Augusta o łaskę dla osieroconych dzieci. Władca postanowił nadać sierotom takie same prawa, jakie miały dzieci legalnie urodzone.
Sierociniec funkcjonował w centrum Gdańska przez kilkaset lat. Po czym w XIX wieku przeniesiono go dworu w Oliwie. Następnie gdański przytułek rozebrano, a ozdobne elementy renesansowej fasady użyto do budowy obiektu, w którym obecnie mieści się Prokuratura Apelacyjna. Do dziś zachował się za to budynek dawnego elżbietańskiego szpitala. Wprawdzie w połowie XVIII wieku obiekt spłonął, ale wkrótce szpital odbudowano w stylu barokowym.
Największe zmiany w historii kościoła św. Elżbiety nastąpiły jednak wraz z reformacją. Tutejsza wspólnota przyjęła naukę Jana Kalwina. Zmieniła się nie tylko forma nabożeństw, ale i wystrój świątyni.
Kalwini uznają chrzest i komunię, ważna jest dla nich Biblia i doktryna predestynacji. Nie uznają między innymi: zwierzchnictwa papieża oraz umieszczania w kościołach rzeźb i obrazów. Dlatego w ramach reformacji z kościoła św. Elżbiety usunięto sześć XV-wiecznych ołtarzy. Z czasem w świątyni pojawiła się kazalnica, nowe organy i drewniane empory, czyli balkony dla wiernych.W XVII wieku ośmioboczna wieża kościelna zyskała też smukły hełm. Szybko stał się charakterystycznym elementem krajobrazu Starego Miasta. Świątynia musiała jednak zrezygnować z dzwonów. Drgania, które powstawały podczas ich bicia osłabiały konstrukcję wieży. Dlatego w połowie XIX wieku jeden dzwon sprzedano. Drugi trafił do koszar na Biskupiej Górce.Kościół zyskał jednak nowe prezbiterium. Zaprojektował je w stylu neogotyckim Friedrich August Stüler, jeden najsławniejszych pruskich architektów.Główne wejście zasypano w XVI wieku podczas budowy fortyfikacji Starego Miasta. Dopiero pod koniec XIX wieku, kiedy rozbierano umocnienia, z powrotem oddano je do użytku. Kościół św. Elżbiety pełnił w tym czasie funkcję kościoła garnizonowego. Na nabożeństwa przychodzili stacjonujący w mieście żołnierze. Tak było do 1920 r., kiedy po likwidacji garnizonu, kościół przekazano władzom Wolnego Miasta Gdańska.Do końca II wojny światowej kościół był zarządzany przez Freistadtverein für Innere Mission. W marcu 1945 r. sowieci podpalili świątynię.Podczas pożaru w marcu 1945 r. spłonęło całe wyposażenie kościoła. Zawaliło się też sklepienie prezbiterium. Do tego ogień strawił dach i hełm wieży. Ocalały stare mury. Mimo to odbudowa postępowała szybko. W 1949 r. zakończono większość prac budowlanych. Wieża nie odzyskała jednak swojego smukłego hełmu. Zastąpił go stożkowy daszek.Kilka lat później gotowy był nowy wystrój świątyni. W prezbiterium poza ołtarzem, znalazły się relikwiarze św. Wincentego Pallottiego, s. Faustyny Kowalskiej oraz błogosławionego pallotyna ks. Józefa Stanka. Wysoko nad nimi widać z kolei witraż przedstawiający scenę z życia św. Elżbiety Węgierskiej.
Źródło:www.elzbieta.gdansk.pl
Msze święte
- Dni powszednie
7:00; 8:00; 9:00;16:00; 19:00
- Niedziele i święta
w wieczór poprzedzający: 23:00
6:00; 9:00; 10:30; 12:00 radiowa 16:00; 19:00
