Drewniany kościół pw. śś. Barbary i Józefa w Jastrzębiu-Zdroju

Kościół św. Barbary i Józefa uważany jest za najcenniejszy z zabytków znajdujących się na terenie Jastrzębiu-Zdroju. Pierwotnie kościół ten został wybudowany w Jedłowniku – dzielnicy Wodzisławia Śląskiego. Pierwsza wzmianka o nim pojawia się w roku 1447 w spisie świętopietrza. Przypuszcza się, iż kościół mógł być zbudowany w roku 1345, bowiem na jednej jego belce znaleziony został wyryty napis „MCCCVL”, który oznacza rok 1345. Pierwsze dokładne opisy obiektu pochodzą z roku 1652. Jego gruntowne odrestaurowanie nastąpiło w roku 1888. Pierwotnie kościół wewnątrz był wybielony, posiadał sufit z malowanych desek, podłoga była wykonana z cegieł. W kościele znajdowały się trzy ołtarze – główny poświęcony był św. Barbarze, lewy późnorenesansowy z połowy XVII wieku, prawy – barokowy z przełomu XVII–XVIII wieku ozdobiony rzeźbami puttów (przedstawiające uskrzydloną postać anioła). W roku 1801 podłogę kościoła wyłożono kwadratowymi płytami z kamienia. W roku 1886 proboszcz Ring podjął się prac remontowych, których efekty zachowały się do momentu rozebrania go i przeniesienia do Jastrzębia-Zdroju.

Pierwotnie wymienianym patronem kościoła był św. Marek Ewangelista. Pojawienie się św. Barbary jako nowej patronki kościoła odnosi się do sytuacji, kiedy to w roku 1678 sprawiono nowy główny ołtarz, który był poświęcony tej właśnie Świętej. Od tego momentu pierwszy patron odszedł w zapomnienie. W latach 1949–1952 w Jedłowniku został zbudowany nowy, murowany kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Wszechpośredniczki Łask i św. Antoniego, który stał się kościołem parafialnym. Tym samym kościół św. Barbary przestał tę funkcję pełnić, a nieużytkowany – zaczął niszczeć. Początki lat 60. XX wieku to okres dynamicznego rozwoju miasta Jastrzębia-Zdroju. Wtedy to zaczęto budować kopalnie, a wraz z nimi nowe osiedla – pierwszym było osiedle pod nazwą „Połomska”, które później nazwano „Przyjaźń”. Osiedle liczyło ok. 3 tys. mieszkańców, którzy należeli do Parafii p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa zlokalizowanej w osiedlu Zdrój. W związku z wieloma trudnościami, z jakimi borykali się wierni, tj. przepełnionym kościołem, dużymi odległościami do kościoła parafialnego, nastąpiła potrzeba zmiany takiego stanu rzeczy. Kiedy w roku 1969 parafię Najświętszego Serca Pana Jezusa objął ks. Anzelm Skrobol rozpoczęły się starania, aby na osiedlu Przyjaźń wybudować kościół lub chociaż kaplicę. Ze względu na wrogą postawę władz Polski Ludowej do wszystkiego, co związane było z działalnością kościelną wszelkie prośby o budowę nowego kościoła spotykały się z odmową. Po wielu staraniach powstał oficjalny projekt budynku gospodarczego, który nieoficjalnie miał pełnić rolę punktu katechetycznego z odprawianymi od czasu do czasu mszami świętymi dla chorych i starszych, a potem także wszystkich parafian. Zezwolenie na jego budowę uzyskano wiosną w roku 1971 i od razu rozpoczęto budowę. Powstawał więc dom gospodarczy, który w zamyśle przeznaczony był na kościół, a właściwie – na kaplicę. Ksiądz Anzelm Skrobol miał wielkie zaufanie do Świętego Józefa – z tego też względu Jemu zawierzył sprawę tej budowy. Na początku w sprawę budowy wtajemniczonych było niewielu budowniczych. Z czasem coraz więcej osób dowiadywało się, co tak naprawdę powstaje i pod koniec prac widać było wielką solidarność społeczności lokalnej. Mieszkańcy osiedla okazywali wielką chęć pomocy w każdej formie. Kaplica będąca oficjalnie „budynkiem gospodarczym” powstała w sto dni, a poświęcenie nastąpiło 14 listopada 1971 roku przy ogromnym wzruszeniu ks. Skrobola i zgromadzonych wiernych. Kaplica, która mogła pomieścić około pięciuset wiernych została poświęcona św. Józefowi Robotnikowi. Wkrótce potem nad ołtarzem zawisł ołtarz Patrona. Od tamtej chwili wszelkie nabożeństwa, katechezy i inne obrzędy odbywały się w kaplicy, która stała się centrum życia religijnego wiernych mieszkających w tamtej części miasta.

Budowa kaplicy pociągnęła za sobą skutki w postaci długotrwałych prześladowań, przesłuchań, szykan i sankcji w postaci wyroków sądowych, poleceń rozbiórki budynku, czy kar pieniężnych w stosunku do osób zaangażowanych bezpośrednio w budowę kaplicy (państwo Szotek, którzy przekazali grunt pod budowę kaplicy) czy w jakikolwiek inny sposób związanych ze sprawą. Od momentu poświęcenia kaplicy miała miejsce wymiana „korespondencji pomiędzy przedstawicielami mieszkańców, a władzami państwowymi”, gdyż w dalszym ciągu nierozwiązana pozostawała sprawa wydania zezwolenia na budowę nowego kościoła. Zachowane (w Kronice Parafialnej) listy ukazują w sposób obrazowy „jakie wówczas były czasy, na czym polegała wtedy „demokracja” oraz jakimi kierowano się mechanizmami”. Ukazana jest także troska mieszkańców osiedla o uzyskanie zezwolenia na budowę „normalnego” kościoła oraz o tych, którzy byli represjonowani i prześladowani z powodu wybudowania kaplicy. W liście datowanym na dzień 29 czerwca 1972 roku skierowanym do pani Otylii Celejewskiej Naczelnik Wydziału Urzędu do Spraw Wyznań w Warszawie pisze: „(…) Obiekty sakralne i kościelne są i będą budowane, ale na miarę realnych potrzeb i możliwości. Władze wojewódzkie idąc naprzeciw religijnym potrzebom mieszkańców Jastrzębia i okolicy, zapowiedziały Kurii Biskupiej w Katowicach możliwość przeniesienia zabytkowego drewnianego kościoła z Jedłownika pow. Wodzisław Śl. do Jastrzębia (…)”.

W tym samym czasie kościół św. Barbary w Jedłowniku popadł w stan ogromnego zniszczenia. Słupy nośne zostały zaatakowane przez grzyb i w 50% ich przekrój był przegnity. Pozostałe elementy konstrukcyjne były również zagrzybione, szczególnie w dolnych partiach. W górnej części wieży mimo przegnicia pokrycia gontowego cała konstrukcja okazała się być w stanie dobrym. Fundamenty w nawie i prezbiterium uległy całkowitemu zmurszeniu i rozkruszeniu. W dobrym stanie zachował się strop w kształcie  łuku, który znajdowała się nad nawą i prezbiterium. Również w dobrym stanie zachowała się konstrukcja więźby dachowej. Gont uległ całkowitemu przegniciu, a jego pokrycie wyglądało jak „sito”. Konstrukcja zakrystii i kruchty była dobrze zachowana, natomiast odeskowanie zewnętrzne, podobnie jak całego kościoła, wymagało naprawy. Część desek popękało i uległo zgniciu. Widoczna była także w dużym stopniu niszcząca działalność owadów i grzybów. Aby kościół mógł zostać uratowany niezbędnym było rozpoczęcie prac remontowych od razu. W związku z tym rozpoczęto prace przygotowawcze równolegle w Jedłowniku – związane z demontażem i przeniesieniem, i w Jastrzębiu-Zdroju – związane z przygotowaniem do rekonstrukcji kościoła. W lutym 1974 roku zostały zakończone rozmowy na temat przeniesienia zabytkowego kościoła do naszego miasta. W kwietniu rozpoczęto proces rozbiórki kościoła w Jedłowniku – nastąpiła segregacja i numeracja nadających się do dalszej budowy elementów, ołtarz natomiast został przekazany do pracowni konserwatorskiej. Jednocześnie tu rozpoczęły się roboty ziemne. W maju i czerwcu przeprowadzono prace budowlane i transportowe. 8 lipca 1974 roku Ksiądz Biskup Józef Kurpas poświęcił kamień węgielny pod budowę zabytkowej świątyni. Od lipca, dzięki spontanicznemu i bezinteresownemu poświęceniu mieszkańców, fachowców różnych zawodów i górników prace związane z budową nowego kościoła w grudniu 1974 roku mogły zostać zakończone. Nad całością prac, począwszy od rozbiórki kościoła w Jedłowniku, transportu konstrukcji i rozpoczęcia budowy nowego kościoła czuwał dotychczasowy administrator wspólnoty wiernych przy kaplicy p.w. św. Józefa Robotnika – ksiądz Rudolf Jeziorski. 3 grudnia 1974 roku za sprawą Biskupa Katowickiego Herberta Bednorza nastąpiło uroczyste poświęcenie drewnianego kościoła, któremu nadano wezwanie dwóch patronów – św. Barbary i św. Józefa Robotnika. Po poświęceniu nastąpiła uroczysta Msza święta, która zgromadziła nie tylko przedstawicieli Kościoła, ale przede wszystkim rzesze wiernych. Po poświęceniu kościoła kaplicę p.w. św. Józefa Robotnika, jako dotychczasowy ośrodek życia religijnego mieszkańców osiedla „Przyjaźń”, zaadoptowano na budynek mieszkalny dla księży (prace te wykonano w roku 1975).

W trakcie przenosin wygląd kościoła uległ pewnemu zniekształceniu. Podniesiony został cokół kościoła w celu utworzenia dolnej kondygnacji kościelnej. Ze względu na duży spadek terenu, jak również dla zapewnienia drewnianej konstrukcji odpowiednich warunków hydrometrycznych, kościół został całkowicie podpiwniczony. Piwnice były przeznaczone do celów gospodarczych i magazynowych; znajdowało się w nich również pomieszczenie przeznaczone na kancelarię i małe lapidarium sakralne. Obecnie w pomieszczeniach piwnicznych znajdują się salki katechetyczne, a także sklepik parafialny i biblioteka z czytelnią.

Dzwonnica kościoła posiada konstrukcję szkieletową, której główną konstrukcję nośną stanowią cztery słupy narożne połączone ze sobą ryglami i krzyżakami.  Izbica dzwonnicy i sygnaturka posiada konstrukcję słupowo-ramową. Izbica szalowana jest deskami, a pod nią znajduje się ozdobny okapik. Dwuskrzydłowe, drewniane drzwi główne zawieszone są na zawiasach pasowych z 1647 roku. Obiekt to zwarta bryła z wydatną wieżą, dwukondygnacyjną zakrystią i podpiwniczeniem. Kościół jest jednonawowy na rzucie prostokąta z prezbiterium zamkniętym trójbocznie posiada przylegającą od zachodu kruchtę i zakrystię. Nad nazwą znajduje się dwuspadowy dach, na którym pomiędzy prezbiterium a nawą znajduje się czworoboczna wieżyczka, która został zmieniona. Pierwotnie zbudowana była na kwadratowej, poprzecznie deskowanej podstawie, nad której wydatnym gzymsem wznosiła się otwarta latarnia utworzona z podwójnych arkadek, zakryta czterospadowym daszkiem zakończonym ośmioboczną „banią” podbitą gontami. W chwili obecnej istnieje tylko niższa od poprzedniej, obita pionowo kwadratowa podstawa oraz latarnia, lecz zasłonięta i nakryta czterospadowym daszkiem namiotowym bez „baniastego” zakończenia.

Kościół bez wyraźnych cech stylowych z elementami barokowymi posiada wnętrze określone jako „salowe” – nawa jest szersza od prezbiterium. W czasie przebudowy w roku 1888 pomieszczenie pod wieżą zostało włączone jako przedłużenie nawy poprzez wycięcie znacznej części ściany od strony nawy. Pomiędzy nawą a prezbiterium znajduje się łuk tęczowy odcinkowy. Od strony południowej znajduje się chór muzyczny wsparty na sześciu słupach z pełną drewnianą balustradą, na który wiodą drewniane, jednobiegowe, policzkowe schody.  Posadzki w nawie i pod wieżą stanowi łom marmurowy, a w prezbiterium i zakrystii podłoga jest drewniana.

Obiekt ten posiada wielką wartość artystyczną i historyczną, o dużym znaczeniu dla kultury polskiej. Wielką wartość w kościele stanowi zabytkowy ołtarz przylegający do ścian z obrazem św. Barbary, zabytkowa XIX-wieczna ambona z obrazami czterech ewangelistów malowanych na desce z XVII wieku,  a także obraz „Maria z Dzieciątkiem” z XIX wieku.

Należy nadmienić jednocześnie, iż od 1991 roku co dwa lata w Jastrzębiu-Zdroju odbywa się Międzynarodowy Festiwal Chórów im. Ks. Anzelma Skrobola.

Kościół św. Barbary i Józefa jest częścią Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego (Pętla rybnicka).

Źródło: peuk.fiiz.pl