Grodzisko w Tumie

Położone na niewielkim wyniesieniu pośród podmokłych łąk w dolinie rzeki Bzury grodzisko w Tumie, jest najstarszym elementem średniowiecznej Łęczycy. To pozostałość wczesnośredniowiecznego grodu, czyli miejsca obronnego, a zarazem lokalnego centrum administracyjnego w czasach dynastii Piastów.

Grody to charakterystyczne twierdze okresu wczesnego średniowiecza, prototypy zamków, w których zamiast ceglanych czy kamiennych murów wznoszono fortyfikacje drewniano-ziemne. Stosowano do tego specjalne konstrukcje w postaci nasypów ziemnych na drewnianym szkielecie, tzw. ruszcie, a także wypełnione ziemią skrzynie. Wewnątrz znajdowały się budynki mieszkalne, gospodarcze, studnie, a niekiedy plac ten celowo pozostawiono pusty, tak jak w przypadku Tumu, co również miało swoje znaczenie.

Dzięki badaniom kolejnych pokoleń archeologów wiemy, że pierwszy gród w Tumie zbudowano w okresie, gdy obszar dzisiejszej Polski zamieszkiwały różne plemiona, jak Polanie czy Wiślanie. Jedno z takich plemion pod koniec VIII wieku wzniosło pierwszy, dookolny wał z placem (tzw. majdanem) wewnątrz. Nie było tam wówczas trwałej zabudowy, gdyż gród pełnił funkcję refugium – miejsca obronnego, w którym ludzie mogli schronić się w razie zagrożenia. Zapewne również w tym czasie, na położonej tuż obok grodu, od jego wschodniej strony kępie przygrodowej również założono obronną palisadę, zamykającą najprawdopodobniej miejsce pogańskiego kultu.

Dzieje grodu w okresie przedpiastowskim, zwanym też plemiennym, archeolodzy określili mianem fazy I. Trwała ona do końca X wieku. W tym czasie, był on trzykrotnie przebudowywany, z zastosowaniem różnych technik budowy: w latach 60. IX wieku (wówczas wał wyposażono w efektowny rząd długich, zaostrzonych pali skierowanych na zewnątrz), na początku X wieku i w latach 20. X wieku, po wielkim pożarze. Za każdym razem wały były coraz wyższe, a zarazem coraz szersze u podstawy. Pod koniec X wieku miały około 8 metrów wysokości i 15 metrów szerokości u podstawy.

Pierwszym przełomem w dziejach wczesnośredniowiecznej Łęczycy była ostatnia dekada X wieku. To wówczas, jak ustalono w wyniku ostatnich badań archeologicznych, gród został zajęty przez Piastów, budujących pierwsze polskie państwo. Rozpoczęła się faza II, wczesnopiastowska. Nowe władze przystąpiły do gruntownej przebudowy całego obiektu. Stare wały częściowo zniwelowano, budując na ich podstawie nowe umocnienia z charakterystycznym, efektownym kamiennym licem. W części północnej znajdowała się drewniana brama wjazdowa, a we wnętrzu grodu, wzdłuż wałów, wzniesiono trwałą zabudowę z drewna. W centrum rozmieszczono studnie, zbudowane w połowie lat 90. X wieku. Pochodzące z tego czasu zabytki świadczą o obecności w grodzie zbrojnej załogi, w tym wojowników konnych. Niektóre znaleziska można nawet wiązać ze stacjonowaniem w tym miejscu drużyny Waregów – wojowników pochodzenia skandynawskiego, na których wyraźne piętno odcisnęła także kultura ruska. Co ważne, to właśnie z końca II fazy (przełom XI i XII wieku) pochodzi czołowy zabytek – unikatowy srebrny pierścień wielokątny z inskrypcją łacińską. Z kolei kępę przygrodową otoczono solidną, podwójną palisadą, a na jej kulminacji archeolodzy odkryli ślady tajemniczych, jeszcze pogańskich praktyk kultowych.

Wiadomo też, że w tym czasie gród łęczycki był centralnym ośrodkiem ziemi łęczyckiej i pełnił funkcje administracyjno-obronne. Był też głównym elementem ówczesnej Łęczycy, która nie miała jednolitej zwartej zabudowy, lecz była rozrzucona, rozproszona po obu stronach doliny Bzury, z grodem pośrodku. Na północny-wschód, w miejscu dzisiejszej kolegiaty, znajdowało się opactwo benedyktynów, założone w latach 60. XI wieku. O zachodu, za przedlokacyjną osadą na tzw. Kępie Dzierzbiętów, znajdowały się zabudowania, w tym zapewne dwory przedstawicieli kształtującego się stanu rycerskiego. Było to tzw. Stare Miasto czyli przedlokacyjna osada miejska zlokalizowana w rejonie nieistniejącego już kościoła Świętego Krzyża (miejsce to niegdyś nazywane przez miejscową ludność było nazywane jako Emaus).

Początek XII wieku
Dzięki źródłom pisanym wiemy, że na początku XII wieku o Łęczycę toczyły się walki podczas wojny domowej między synami Władysława Hermana - starszym Zbigniewem i młodszym Bolesławem Krzywoustym, z których ostatni jako zwycięzca, jak o tym pisze w swojej Kronice Królestwa Anonim Gall, miał odnowić stary gród. Tego przekazu o odbudowie, co interesujące, nie potwierdziły badania archeologiczne. W 1138 roku, po śmierci księcia Bolesława Krzywoustego ziemia łęczycka została wydzielona jako tzw. oprawa wdowia dla księżnej Salomei. Źródła wspominają o jej dworze, który miał znajdować się w Łęczycy. Archeolodzy spodziewali się odkryć jego pozostałości w obrębie grodu. Stwierdzono jednak, że od początku XII aż po połowę XIII w dziejach grodu miał miejsce ponad 100-letni okres znacznego spadku aktywności. W tym czasie łęczycki gród zapewne wciąż mógł służyć jako miejsce obrony, jednak podobnie jak w okresie przedpiastowskim nie był stale zamieszkany.

Po tym okresie przejściowym, pod koniec lat 50. XIII wieku rozpoczęła się III faza rozwoju grodu, tzw. okres kasztelański, który trwał do połowy XIV wieku. Drewniano-ziemną twierdzą mocno przebudowano. Zastosowano przy tym rozbudowany system wałów zewnętrznych i fos, ponad którymi od północy poprowadzono pomost drewniany do nowej bramy. Na majdan powróciła zabudowa wraz z całkowitą nowością w postaci wielokondygnacyjnej budowli wieżowej. Zabytki z tego okresu wskazują na intensywne użytkowanie grodu, w tym przez załogę wojskową, a także świadczą o funkcjonowaniu w grodzie łęczyckim kancelarii, a także wyspecjalizowanych warsztatów rzemieślniczych. Gród łęczycki był bardzo ważnym punktem obrony, a także siedzibą książęcą i kasztelańską. Z kolei położona obok kępa stanowiła bezpośrednie zaplecze grodu, gdzie m.in. rozwijano metalurgię żelaza. W miejscu benedyktyńskiego opactwa wzniesiono okazałą kolegiatę pw. NMP i św. Aleksego, konsekrowaną w 1161 roku, a po drugiej stronie Bzury rozwijało się łęczyckie stare miasto.

Od połowy XIV wieku, po ponad 500 latach rozwoju, nieczynny gród łęczycki szybko odchodził w zapomnienie, stopniowo przybierając postać dzisiejszego grodziska. Jego funkcję przejął w ciągu drugiej połowy tego stulecia zamek kazimierzowski. Gród nie został jednak zupełnie porzucony i w późnym średniowieczu wciąż przyciągał przygodnych przybyszów, a zwłaszcza okoliczne rycerstwo. W drugiej połowie XIX wieku oraz w okresie międzywojennym, wysoki wał ziemny został użyty jako kulochwyt dla lokalnej strzelnicy. Ostatnim akcentem związanym z wykorzystaniem walorów obronnych grodziska była kampania wrześniowa 1939 roku, gdy wojska niemieckie przysposobiły je do obrony.

Źródło: tum.maie.lodz.pl

Gród w Tumie jest czynny w sezonie letnim (kwiecień – październik), od wtorku do niedzieli.

• czynne poniedziałki: 10 kwietnia, 1 maja, 14 sierpnia
• Skansen i Grodzisko czynne również w wybrane dni świąteczne - 8,10 kwietnia, 1,3 maja, 8 czerwca, 15 sierpnia
• We wtorki wstęp wolny
• UWAGA we wtorki brak możliwości zwiedzania obiektów: wiatrak kozłowy w Skansenie Łęczycka Zagroda Chłopska, wieża na majdanie Grodziska w Tumie
• nie dotyczy 15 sierpnia - wtorek płatny z możliwością zwiedzania wiatraka i wieży
• 16 sierpnia (środa) - wstęp wolny