Ulica Kanonia we Wrocławiu
Ulica Kanonia (Kleine Domstrasse, Göppertstrasse) – ulica położona we Wrocławiu na Ostrowie Tumskim, na osiedlu Stare Miasto (obręb ewidencyjny Plac Grunwaldzki), w dawnej dzielnicy Śródmieście. Łączy plac Kościelny od kolegiaty Świętego Krzyża z placem Katedralnym, przy którym południową pierzeję stanowi archikatedra św. Jana Chrzciciela.
Zabudowa i zagospodarowanie
W początku ulicy położony jest kościół Świętego Krzyża i Świętego Bartłomieja przy placu Kościelnym. Zachodnią pierzeję ulicy stanowi ogrodzenie Ogrodu Botanicznego, a wschodnią Pensjonat Jana Pawła II. Po zmianie kierunku przebiegu ulicy na wschodni, na północ od ulicy dalej rozpościera się teren ogrodu na południu zlokalizowany jest wyżej wymieniony pensjonat. Dalej przy skrzyżowaniu z ulicą Kapitulną północną pierzeję tworzy budynek dawnego Muzeum Botanicznego, a obecnie budynek administracyjny Instytutu Botaniki Uniwersytetu Wrocławskiego, a na południu położony jest budynek przylegający do dawnej kanonii dziekani katedralnej, w której współcześnie mieści się Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Bożego Serca Jezusa przy ulicy Kapitulnej 4. Za skrzyżowaniem po stronie północnej rozciąga się nadal obszar ogrodu, a po stronie południowej budynek pod numerem 9 i dalej po zmianie kierunku przebiegu ulicy po stronie zachodniej budynek pod numerem 11 stanowiący obiekt parafialny. Po stronie wschodniej posadowiony jest z kolei budynek dawnej Biblioteki Kapitulnej, wykorzystywany obecnie dla potrzeb Biblioteki, Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego. Za nimi znajduje się plac Świętego Jana Chrzciciela, a za nim na końcu ulicy po stronie zachodniej kościół św. Idziego, a po zachodniej dom kapituły katedralnej, oba obiekty już przy placu Katedralnym. Przed końcem ulicy pomiędzy wyżej wskazanymi budynkami znajduje się nad ulicą łuk (arkada), tzw. „Brama Kluskowa” (albo „Kluszczana”, niem. Klösseltor), której nazwa odnosi się do wieńczącego ten łuk detalu architektonicznego, będącego prawdopodobnie motywem roślinnym, który z legendy interpretowany jest jako kluska śląska. Oś widokową z ulicy zamyka budynek katedry.
Ochrona i zabytki
Obszar, na którym położony jest ulica Kanonia, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowia Tumskiego i wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z 12.05.1967 r. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii. Również miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego umieszcza ten obszar w strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej i określa jako obszar o najwyższych wartościach krajobrazowych oraz reprezentacyjnych. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta. Ograniczeniom podlega również kształtowanie nawierzchni drogowych, gdyż w całym obszarze ulicy obowiązuje wykonywanie nawierzchni z kostki kamiennej lub klinkierowej w nawiązaniu do historycznych nawierzchni zabytkowych.
Źródło: wikipedia.pl
Historia obszaru, przez który przebiega ulica Kanonia, nierozerwalnie związana jest z historią katedry wrocławskiej, oraz towarzyszącej jej zabudowie, której geneza sięga 1000 roku, a która położona była we wschodnim krańcu grodu na Ostrowie Tumskim, a za nią przy ramieniu rzeki przebiegały fortyfikacje okalające gród.
Sama ulica powstała w średniowieczu, natomiast obecne połączenia jej odcinków – południowego i równoleżnikowego – uzyskała około 1632 roku. W południowej części ulicy po jej wschodniej stronie znajdował się kościół Świętego Idziego, wybudowany w latach 20. XIII wieku na północ od katedry, oraz nieistniejące budynki domu kuratora oraz tzw. "karczmy mniejszej", natomiast po jej zachodniej stronie zlokalizowano Dom Kapituły Katedralnej z piwnicą świdnicką. W dalszej części ulicy biegnącej równoleżnikowo znajdowała się zabudowa gospodarcza oraz domu niższego duchowieństwa zarówno kapituły katedralnej jak i kapituły świętokrzyskiej. Po stronie północnej ulicy ukształtowana zabudowa nawiązywała do rozplanowania zabudowy kurii kanonicznych na terenie dawnego zamku. Obejmowała ona budynki drewniane lub szkieletowe, w której oficyny lokalizowano od frontu działki, natomiast murowane domy mieszkalne w jej głębi.
W 1769 roku wyburzono jedną z posesji w rejonie dzisiejszej ulicy Kapitulnej, a wiej miejscu umiejscowiono bramę forteczną. Bardzo istotne przekształcenia zabudowy przy ulicy nastąpiły natomiast w końcu XIX wieku, kiedy to większość budynków rozebrano i w ich miejscu wybudowane nowe obiekty. Wśród nich można wymienić:
- 1870-1875: kamienica i zespół warsztatów C. Buhla(pracownia stolarska/malarska firmy Buhl&Pohs)
- 1888 r.: w części środkowej budynek Muzeum Botanicznego
- 1889 r.: w części zachodniej Instytut Fizyki, którego ruiny rozebrano po II wojnie światowej
- 1896 r.: Archiwum i Muzeum Diecezjalne wg projektu Josepha Ebersa
Podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku większość budynków uległa znacznym zniszczeniom wojennym i została po zakończeniu wojny rozebrana. Zachowany został budynek Muzeum Botanicznego w pierzei północnej, natomiast nie odbudowano zachodniej jej części, a uzyskany teren przeznaczono na powiększenie Ogrodu Botanicznego. W pierzei południowej wybudowano nowe budynki w skali nawiązującej do skali zabudowy Ostrowa Tumskiego z XIX wieku w tym, w latach 2002-2004, budynek Pensjonatu Jana Pawła II przy skrzyżowaniu z placem Kościelnym. W 2010 roku budynek przy ulicy Kanonia 9 został bez stosownych zezwoleń wyburzony ze względu na zły stan techniczny, a następnie odbudowany w formie zbliżonej do pierwotnej.
Źródło: wikipedia.pl
