Twierdza Zamość - Bastion IV w Zamościu

Bastion IV ukończony został przed 1605 r., być może modernizowany w latach 1618-23 przez Andrea dell’Aqua (wprowadzenie kazamat barkowych). Podczas szturmu 20 maja 1809 r. w wyniku ostrzału zawaliło się prawe (północne) czoło bastionu, co wymusiło gruntowną modernizację. Zbudowano wówczas ziemny nadszaniec (właściwie „zaszaniec”) w szyi, stanowiący zarazem przedłużenie wału kurtyny północnej. Na jego osi wprowadzono poternę dla skomunikowania platformy bastionu z zapolem. Północne czoło bastionu ponownie zawaliło się w 1817 r. Dzieło to musiało być radykalnie przebudowane, począwszy od fundamentów. W rezultacie w latach 1818-20 bastion wykonano w znacznej części od nowa: oskarpowany został nowym murem z wytworzeniem od wnętrza galerii strzelniczej, w barkach wykonano nowe kazamaty. W roku 1831 podniesiono jeszcze nadszaniec w szyi bastionu. Mimo tych prac w 1850 r. pojawiły się znów spękania murów. Mury te zostały zburzone po likwidacji twierdzy, natomiast generalnie nie naruszono form ziemnych, które do dziś są zachowane. Podczas wielkiego remontu bastionu zmieniono również fortyfikacje zewnętrzne, zamiast dawnej lunety wprowadzając przed bastionem wielkie słoniczoło. Również ono nie zostało całkowicie zniszczone w latach sześćdziesiątych, straciło jedynie przedpiersie.

Dzięki założeniu w 1919 r. na tym terenie parku miejskiego wg projektu Waleriana Kronenberga, zarówno część czołowa bastionu, jak i jego słoniczoło zostało uczytelnione w postaci ukształtowania terenu oraz nasadzeń.

Dzisiejsza postać Bastionu IV nie jest jedynie uporządkowanym reliktem, pozostałym po wysadzeniu bastionu, lecz XX-wieczną kreacją architektoniczną na wzór dawnej budowli obronnej. Podobnie ukształtowano parkową wyspę, jako pamiątkę słoniczoła bastionu. Był to pierwszy w Niepodległej Polsce przykład twórczego podejścia do zdewastowanego krajobrazu fortecznego, rozwijającego jego wartości i nie zacierającego militarnej tożsamości miejsca.

Efektem prac przeprowadzonych w ramach projektu „Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki” jest udostępnienie turystyczne Bastionu IV, jako punktu widokowego na założenie parkowe Kronenberga – jako zabytkowego założenia modernistycznego, a także z nadszańca na panoramę miasta. Wprowadzone nowe elementy mają za zadanie powiązanie wizualne bastionu z obwodem fortyfikacji. Wykonane zostało uczytelnienie (integracja) elementów ziemnych oraz korekta zieleni na Bastionie IV z nasadzeniami w tle bastionu (zapole), uczytelnienie urządzeń obronnych wokół kojca, mianowanie terenu (tablice informacyjne). Kazamaty Bastionu IV zostały przeznaczone na funkcje turystyczne.

Efektem realizacji tego działania jest także atrakcyjniejszy wygląd i lepsza funkcjonalność Parku Miejskiego.

Źródło: twierdza.zamosc.pl