Zamek Chudów
568 z 05.02.1966
XVI-wieczny renesansowy zamek w Chudowie to jedyny w tym regionie przykład zamku nizinnego. Został on zbudowany przez Jana Gierałtowskiego na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 30 m x 28 m. W środku założenia znajdował się niewielki dziedziniec z centralnie usytuowaną, kamienną studnią. Czworoboczną wieżę o wymiarach 8,5 m x 11 m umiejscowiono w południowo-zachodniej części założenia. Po obu jej stronach wzniesiono prostokątne budynki, pełniące funkcje mieszkalne. Zamkowy dziedziniec okalały drewniane krużganki. Pierwotne wejście do zamku wiodło przez zwodzony most nad fosą, prowadzący na drugą kondygnację wieży. Po okresie swojej największej świetności, jaką budowla ta miała w XVIII w., kiedy to stała się jednym z najświetniejszych, tętniących życiem miejsc na terenie Śląska, zamek zaczął podupadać. W XIX w. budowla została rozebrana i stała się niezwykle wówczas modną ruiną. Swoje „drugie” życie otrzymała na przełomie XX i XXI w., kiedy to jej właścicielem stała się fundacja „Zamek Chudów”. To właśnie dzięki jej działalności, zamek został zrekonstruowany, a w dawnej wieży stworzona została ciekawa wystawa archeologiczna. Mieszczące się w nim obecnie muzeum archeologiczne bazuje na zbiorach powstałych dzięki prowadzonym od 2001 r. przez fundację badaniom archeologicznym. Znajdująca się w nim stała wystawa prezentowana jest w następujących pomieszczeniach:
- piwnicy wieży, w której mieści się wystawa archeologiczna – można tutaj zobaczyć zrekonstruowane naczynia ceramiczne, fragmenty średniowiecznej studni;
- kondygnacja wejściowa (zrekonstruowany system ryglowania bramy);
- I piętro wieży (zrekonstruowany kominek, model zamku);
- II piętro wieży (wystawa dawnych zdjęć zamku);
- III piętro wieży (rekonstrukcja pomieszczenia mieszkalnego, XVI-wieczna latryna);
- IV piętro wieży (wystawa muzealna prezentująca kafle piecowe z zamku);
- dziedziniec, na którym podziwiać można ekspozycję reliktów murów i filarów odkrytych podczas wykopalisk oraz studnię);
- lapidarium, w którym zgromadzone są fragmenty detali architektonicznych odkrytych podczas prac;
- rekonstrukcja bojowego wozu husyckiego.
Ważnym elementem zbiorów muzeum jest także zrekonstruowany późnorenesansowy piec kaflowy prezentowany we wnętrzu przyzamkowej „Oberży pod św. Jerzym”.
Ruiny renesansowego zamku w Chudowie z lat 30. XVI wieku, wzniesionego przez szlachcica Jana Saszowskiego z Gierałtowic (vel Gierałtowski z Gierałtowic, z Domu Saszowskich herbu Saszor) na miejscu drewnianej wieży obronnej.
Źródłó: peuk.fiiz.pl
Zamek w Chudowie zbudowano na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 30 m x 25 m. W środku założenia znajdował się niewielki dziedziniec z centralnie usytuowaną, kamienną studnią. Czworoboczną wieżę o wymiarach 8.5 m x 7.6 m umiejscowiono w południowo-zachodniej części założenia. Po obu jej stronach wzniesiono prostokątne budynki, pełniące funkcje mieszkalne. Zamkowy dziedziniec okalały drewniane krużganki. Pierwotne wejście do zamku wiodło przez most nad fos, prowadząc na drugą kondygnacje wieży.
Brak dokumentów związanych z budową zamku uniemożliwia dokładne określenie daty jego powstania. Z badań historycznych wynika, że renesansowy zamek mógł powstać najprawdopodobniej w latach 30-tych XVI wieku, co potwierdzają również przeprowadzone badania archeologiczno-architektoniczne. Badania wykazały także, że zamek murowany powstał na miejscu wcześniejszego, średniowiecznego założenia, po którym zachował się fragment dre?wnianej palisady oraz ślady budynku. Z obiektem tym związany jest skarb średniowiecznych monet - brakteatów, odnaleziony jesienią 2006 roku. Założenie to było prawdopodobnie XV-wieczną siedzibą Chudowskich.
Za budowniczego renesansowego zamku uznaje się Jana Gierałtowskiego, który w 1532 roku kupił wieś Chudów. Po jego śmierci majątek odziedziczył syn - Wacław. Gierałtowscy byli w posiadaniu zamku do 1622 roku.
W latach 1706-1767 właścicielami zamku była rodzina Foglarów. Zamek w tym czasie został przebudowany, czego pozostałością są relikty kamiennych filarów na dziedzińcu, będące podstawą zamkowych krużganków. Jak po?dają źródła historyczne, zamek w Chudowie należał wówczas do jednej z ważniejszych rezydencji Górnego Śląska, w której odbywały się liczne bale i przyjęcia. Po roku 1768 zamek dość często zmieniał właścicieli tracąc na znaczeniu.
W 1837 roku właścicielem zamku w Chudowie został Aleksander von Bally, który dokonał licznych przebudów, nie uwzględniając jednak pierwotnego stylu budowli. Jego prace doprowadziły do zatarcia renesansowej formy obiektu.
W 1850 roku dobra chudowskie wraz z zamkiem znalazły się w posiadaniu wychowanicy Karola Goduli - Joanny Gryzik von Schomberg-Godulla i jej męża Hansa Ulricha Gotharda von Schaffgotsch. W nocy z 11 na 12 stycznia 1875 roku na zamku wybuchł pożar, który jednak nie zniszczył całego obiektu. Uszkodzeniu uległo kilka pomieszczeń i część dachu. Z polecenia von Schaffgotschów zamku nie poddano remontowi a nawet częściowo rozebrano i prze?kształcono w modną wówczas romantyczną ruinę.
Do połowy lat 90-tych XX wieku zamek pozostawał bez opieki. Utworzona w 1995 roku Fundacja ?Zamek Chudów" rozpoczęła prace porządkowe zarówno w zamku jak i przyległym do niego parku. Od 2001 roku prowadzone są prace rekonstrukcyjne oraz towarzyszące im badania archeologiczno-architektoniczne. W 2004 roku zakończono odbudowę wieży, w której funkcjonuje zamkowe muzeum.
Źródło: Tablice informacyjne przy zamku w Chudowie.
Według legendy duchem, który straszy w Chudowie jest Julianna Urszula von Kotuliński. Żyła w 2. połowie XVII wieku. Gdy miała zaledwie 16 lat zakochała się z wzajemnością w swoim garderobianym. W tajemnicy przed rodzicami przyrzekła ukochanemu miłość i wierność oświadczając, że prędzej umrze niż poślubi innego. Na nieszczęście rękę Julianny jej ojciec przyrzekł bogatemu hrabiemu. Gdy dowiedział się o miłości córki i garderobianego, postanowił raz na zawsze zakończyć ich romans. Garderobianego nakazał poddać torturom, których nie przeżył. Juliannę natomiast w ślubnej sukni żywcem zamurowano w zamkowej wieży, gdzie dziewczyna wkrótce zmarła. Jej głos i płacz do dziś rozlega się wśród ruin.
Źródło: Kaczyńscy Izabela i Tomasz, Polska. Najciekawsze zamki, 2003
- Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999
- Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady 1974
- Kaczyńscy Izabela i Tomasz, Polska. Najciekawsze zamki, 2003
