Dwór w Czerwionce-Leszczynach (ul. Nowy Dwór)
A-1283/81 z 17.12.1981
Zespół dworski w Nowym Dworze to dziedzictwo najbardziej zasłużonego dla rozwoju Leszczyn właściciela – Konrada Bartelta. Znajdujące się tutaj obiekty obejmowały niegdyś zabudowania folwarczne oraz wzniesioną na początku XX w. dla jego córki – Heleny Eickl – małą willę. Jest ona budynkiem murowanym z cegły i otynkowanym. Posiada dwie kondygnacje i podpiwniczenie. Do trzyosiowego korpusu nakrytego wysokim dachem z lukarnami dostawiona jest dwuosiowa dobudówka z płaskim zadaszeniem. W ścianie bocznej korpusu pozostał ślad po drugiej, zapewne podobnej dobudówce. W elewacjach fragmentarycznie przetrwały boniowania naroży, obramienia otworów okiennych oraz gzyms wieńczący. Wnętrza zabytkowego dworku są już dzisiaj zupełnie zdewastowane. Willa należy obecnie do prywatnego właściciela i popada w coraz większą ruinę.
W dużo lepszym stanie znajduje się natomiast siedziba Bartletów, czyli wzniesiony w latach 1882–1883 pałac, zwany również zameczkiem, w Leszczynach, w którym obecnie swoją siedzibę ma m.in. Świetlica Terapeutyczno-Środowiskowa, filia Biblioteki Miejskiej oraz Stowarzyszenie Artystyczno-Muzyczne. Murowany z cegły, zbudowany na planie prostokąta wg wzorców włoskich willi renesansowych. Budowla jest charakterystyczna dla popularnego w XIX w. neoklasycyzmu, bazującego na doświadczeniach włoskiego odrodzenia. Pałac posiada graniastą, czworoboczną wieżą narożną przy wejściu głównym, który przewyższa jego korpus o jedną kondygnację, ukształtowaną jako otwierający się na zewnątrz dużymi okrągło łukowymi oknami zabudowany taras widokowy typu belwederskiego. Boczną elewację zameczku urozmaicono prostokątnym ryzalitem. Charakterystyczny jest również boniowaty cokół oddzielony gzymsem od pierwszego piętra zwieńczonego płaskim dachem, pod którego okapem umieszczono dekoracyjne belkowania. Nad wejściem widoczny jest kartusz herbowy von Barteltów.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Folwark Nowy Dwór po raz pierwszy pojawił się w dokumentach w 1820 r. Pola na tym terenie były wykorzystywane przez właścicieli Leszczyn, ale folwark właściwie przez czterdzieści lat nie istniał. Pierwsze budynki (stodoła, spichlerz, obora, budynek mieszkalny) wzniósł dopiero ok. 1867 r. Konrad Bartelt, który w 1866 r. nabył majątek leszczyński od Fryderyka Langera. Bartelt zasłynął jako dobry gospodarz, inwestujący duże sumy pieniędzy w swój majątek. To on w latach 1882–1883 wzniósł w Leszczynach dla siebie swoją nową, murowaną siedzibę rodową – istniejący do dzisiaj pałac, zwany także zamkiem lub zameczkiem. Jego zasługą było także wybudowanie lokalnej szkoły. On również w 1880 r. rozbudował folwark o owczarnię i dwie kolejne stodoły ze spichlerzami.
W 1904 r. wybudował on niewielką willę dla swojej córki, Heleny Eiekl – żony Jana Eickela. W willi tej znajdowało się sześć pokoi, kuchnia, łazienka z ubikacją oraz duża oszklona weranda. Od południa do budynku przylegał ogród i sad. Po śmierci Konrada Bartelta w 1906 r., zgodnie z jego testamentem, cały majątek wraz folwarkiem odziedziczyła Helena wraz z mężem, którzy jeszcze w tym samym roku sprzedali go Spółce Akcyjnej „Huta Królewska i Laura”. Reszta dóbr znalazła się pod zarządem macochy Heleny, której drugi mąż w krótkim czasie doprowadził majątek do stanu upadłości. W 1918 r. przeszedł on także na własność wspomnianej spółki. Od tego momentu w willi Barteltów mieszkał zarządca majątku. Folwark wielokrotnie niszczony przez pożary, był odbudowywany i funkcjonował również w nowej rzeczywistości po II wojnie światowej. Zagłada folwarku nastąpiła w ostatnich latach, dziś z Nowego Dworu pozostały dwa budynki mieszkalne, opuszczona willa oraz resztki murów budynków gospodarczych.
Źródło: peuk.fiiz.pl
