Dwór w Harmężach
A-606/94 z 11.10.1994
Dwór w Harmężach zbudowany ok. połowy XIX w. w stylu klasycystycznym, mimo częściowych przekształceń zachował pierwotną bryłę architektoniczną a wystrój jego fasady jest unikalnym przykładem w architekturze dworskiej Podbeskidzia. Zespół dworski w Harmężach składa się z dworu i parku. Dwór w Harmężach jest murowany z cegły, otynkowany, dwukondygnacjowy, nakryty dwuspadowym dachem. Ma siedmioosiową fasadę z centralnie umieszczonym wejściem głównym, z portykiem z przysadzistych kolumn, podtrzymujących belkowanie, nad którym prawdopodobnie znajdował się trójkątny przyczółek.
W latach 1943–44 Niemcy przeprowadzili przebudowę dworu w Harmężach, a w styczniu 1945 r., uciekając przed zbliżającymi się oddziałami Armii Czerwonej, podpalili budynek.
Dwór odbudowano dopiero w 1951 r. i utworzono w nim siedmioklasową szkołę podstawową. Pomimo różnych przekształceń szkoła podstawowa istnieje w budynku do dziś. Od 2000 r. nosi ona imię świętego Maksymiliana Marii Kolbe. Budynek można zobaczyć z zewnątrz. Za dworem znajduje się boisko szkolne i niewielkie pozostałości parku dworskiego. W 1994 r. zespół dworsko-parkowy w Harmężach wpisano do rejestru zabytków.
Dwór otoczony jest przez kompleks parkowy z kilkoma starymi drzewami, stanowiącymi pomniki przyrody.
Źródło: malopolska.szlaki.pttk.pl
Pierwsza znana wzmianka o wsi Harmęże położonej w księstwie oświęcimskim w pobliżu Oświęcimia pochodzi z 3. ćw. XIV w. Do połowy XVI w. miejscowość była własnością Charmęskich. W 1457 roku księstwo oświęcimskie przeszło we władanie króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka. W 2. poł. XVI w. Harmęże krótko posiadał Seweryn Boner, po nim przejęli wieś Porębscy, którzy dzierżyli ją do połowy XVII w. W 1. poł. XIX w. miejscowość była własnością Jana Bobrowskiego, a w połowie tego stulecia przeszły w ręce Zwillingów. Miejscowy dwór wzniesiony został zapewne ok. poł. XIX w. przez Karola Zwillinga. Jego spadkobiercy byli właścicielami rezydencji do września 1939 roku. Prawdopodobnie w okresie międzywojennym obiekt był przebudowywany. W kwietniu 1941 r. Niemcy wysiedlili mieszkańców Harmęży, a na terenie wsi utworzyli podobóz KL Auschwitz-Harmense, który był częścią obozu koncentracyjnego Auschwitz III-Monowitz (Monowice). Na terenie podobozu więźniowie zajmowali się hodowlą drobiu (głównie kur), a także utrzymaniem okolicznych stawów rybnych. W dworze Zwillingów od kwietnia 1941 r. zamieszkiwało 70 więźniów-robotników, a później od czerwca 1942 do 18 stycznia 1945 roku 50 więźniarek. W latach 1943-1944 dwór został zmodernizowany, m.in. do budynku doprowadzono wodę i założono kanalizację. W styczniu 1945 r. wycofujący się przed wojskami sowieckimi Niemcy podpalili budynek, który częściowo został zniszczony. W latach 1947-1950 z inicjatywy mieszkańców wsi dwór odbudowano na potrzeby miejscowej szkoły podstawowej, która znajduje się tutaj do dzisiaj. W czasie odbudowy zachowano pierwotną bryłę i zewnętrzne mury obiektu, a wnętrza przystosowano do pełnienia nowej funkcji. Znacznie powiększone zostały otwory okienne budynku. W 2003 r. Szkoła Podstawowa im. św. Maksymiliana Marii Kolbego została połączona z miejscowym Przedszkolem Samorządowym.
/Źródło: zabytek.pl
