Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945)

Auschwitz-Birkenau to najbardziej znany z sześciu obozów koncentracyjnych i zagłady założonych przez nazistowskie Niemcy w celu realizacji polityki ostatecznego rozwiązania, która miała na celu masowe wymordowanie Żydów europejskich. Obóz Auschwitz Birkenau zbudowany w okupowanej przez Niemców Polsce, początkowo jako obóz koncentracyjny dla Polaków, później także dla jeńców radzieckich, a następnie również dla więźniów wielu innych narodowości. W latach 1942–1944 obóz Auschwitz-Birkenau stał się głównym obozem masowej zagłady, gdzie torturowano i zabijano Żydów za ich tzw. pochodzenie rasowe. Obok ponad miliona zgładzonych masowo żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci oraz kilkudziesięciu tysięcy Polaków, w Auschwitz zamordowano również z przyczyn rasowych tysiące Romów i Sinti, a także więźniów z innych narodów Europy.

Tereny byłych obozów Auschwitz-Birkenau zostały wpisane w 1979 r. na podstawie kryterium VI. Na Liście Światowego Dziedzictwa reprezentują wszystkie obozy koncentracyjne i obozy zagłady na świecie.

Źródłem nazistowskiej polityki ograbiania, degradacji i eksterminacji Żydów była rasistowska i antysemicka ideologia propagowana przez III Rzeszę.

Obóz Auschwitz Birkenau, służący zarówno eksterminacji, jak i pracy przymusowej, był największym ze stworzonych przez niemiecki reżim hitlerowski kompleksów obozów koncentracyjnych. Położone w centrum ogromnego krajobrazu wyzysku i cierpienia ludzkiego, pozostałości obozów Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau to dowód nieludzkiej, okrutnej i metodycznej próby odmówienia prawa do godności ludzkiej grupom uznanym za podludzi, która doprowadziła do ich systematycznego mordowania. Obozy te są dobitnym świadectwem morderczego charakteru antysemickiej i rasistowskiej polityki nazistów, która spowodowała unicestwienie w krematoriach ponad milion ludzi, z pośród których około 90% stanowili Żydzi.

Ogrodzenia, druty kolczaste, wieże strażnicze, baraki, szubienice, komory gazowe oraz krematoria świadczą o warunkach, w jakich odbywało się hitlerowskie ludobójstwo na terenie dawnego obozu koncentracyjnego i obozu zagłady Auschwitz-Birkenau, największego w III Rzeszy. Badania historyczne wykazały, że w obozie tym, stanowiącym symbol okrucieństwa ludzi wobec ludzi w XX wieku, systematycznie głodzono, torturowano i wymordowano 1,5 miliona ludzi, w przeważającej części Żydów.

W skład kompleksu KL Auschwitz w miarę jego rozbudowy weszły:

• KL Auschwitz I - Stammlager (Oświęcim) – pierwszy obóz (tzw. „obóz macierzysty”), głównie pracy przymusowej, pełniący również funkcję centrum zarządzającego dla całego kompleksu; obecnie cały teren 
• KL Auschwitz II – Birkenau (Brzezinka) – początkowo obóz koncentracyjny, potem także miejsce masowej eksterminacji, w którym umieszczono komory gazowe i krematoria;
• KL Auschwitz III - Monowitz (Monowice) – obóz pracy przymusowej w zakładach Buna-Werke koncernu IG Farben.

Nazwy Auschwitz, Birkenau i Monowitz są niemieckimi odpowiednikami polskich nazw Oświęcim, Brzezinka i Monowice, stosowanymi po agresji Niemiec na Polskę w 1939 roku i aneksji tych ziem przez III Rzeszę.

W części obozu utworzono Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu (1947), pomnik i instytucję kultury dokumentującą zbrodnie niemieckie w okupowanej Polsce. Na Muzeum składają się głównie dwie wielkie części byłego kompleksu obozowego: KL Auschwitz I Stammlager i KL Auschwitz II – Birkenau, wraz z ponad 150 obiektami budowlanymi, około 300 ruinami, autentycznymi drogami, rampą, ogrodzeniami, a także archiwalia, które przetrwały ewakuację obozu oraz zbiór ponad stu tysięcy obiektów ruchomych (m.in. walizki, buty i przedmioty codziennego użytku, pasiaki i przedmioty więźniarskie, a także przedmioty pochodzenia esesmańskiego).

Źródło: unesco.pl / wikipedia.pl / zabytek.pl