Zespół pałacowo-dworski w Irządzach
420/67 z 23.06.1967; 674 z 18.12.1957
Irządze leżą na wschodnich krańcach województwa śląskiego, przy granicy z województwem świętokrzyskim. Gmina Irządze należy do powiatu zawierciańskiego. Geograficznie tereny gminy położone są na, graniczącym z Jurą Krakowsko-Częstochowską, Progu Lelowskim. Historia miejscowości sięga odległych czasów średniowiecznych. Tradycja wiąże ją z początkami państwa polskiego. Według legendarnych przekazów, wioska Irządze miała wchodzić w skład dóbr ziemskich przypadających pierwszej chrześcijańskiej żonie Mieszka I – Dąbrówce. I później właścicielkami tych ziem miały być kolejne żony władców. O takich początkach wioski świadczy również domniemana etymologia nazwy „Irządze”, czyli „jej rządy”. Pierwsze pewne wzmianki o historycznych Irządzach pochodzą z XIII wieku i zawarte są w dokumencie wydanym przez biskupa krakowskiego, Iwo Odrowąża. Pod koniec XIV wieku stał już we wsi kościół pod wezwaniem św. Wacława. Jednak zdaniem znakomitego historyka z XV wieku, Jana Długosza, założycielką parafii miała być już wspomniana Dąbrówka. W następnych stuleciach wieś pozostawała w cieniu dynamiczniej rozwijających się Szczekocin czy Lelowa. Przez lata funkcjonowały Irządze Dolne i Górne. Najciekawszymi zabytkami Irządz są dwie budowle: kościół św. Wacława (o XIV-wiecznych korzeniach) oraz dwór z pozostałościami parku. Budynek dworski został wzniesiony w XVIII wieku dla rodziny Misiewskich. Jest parterowy, murowany, otynkowany, przykryty dachem mansardowym. Elewacja frontowa jest dziewięcioosiowa, z XIX-wiecznym portykiem pośrodku. Elewacja tylna posiada płytki ryzalit z tarasem. Wewnątrz zachowały się częściowo sklepienia kolebkowe i żaglaste. Obecnie gospodarzem dworu jest urząd gminny. W otoczeniu budowli znajdziemy drzewa będące pomnikami przyrody; efektownie prezentuje się lipa drobnolistna o 750 centymetrowym obwodzie pnia.
Źródło: slaskie.travel
Dwór w Irządzach został wybudowany w XVIII w. dla ówczesnych dziedziców m. Irządze – rodziny Misiewskich. W II poł. XIX w. został znacznie przebudowany i uzyskał swój dzisiejszy wygląd. Po II wojnie światowej zostały wyremontowany w 1948 r. Jego generalny remont został przeprowadzony w 1968 r., a remont dachu i elewacji zewnętrznych w 1984 r.
Irządze to miejscowość o ponad tysiącletniej historii. Najstarsza o nich wzmianka pochodzi bowiem z 977 r. Nazwa miejscowości wiąże się z czeską księżną Dąbrówką (Dobrawą) – matką chrzestną Polski, która po zawarciu związku małżeńskiego z pogańskim księciem Mieszkiem I podróżując do Poznania w 965 r. zatrzymała się obok istniejącego prężnego Opola, nad źródłami Białki, mówiąc „Tutaj ja rządzę”. Opole Irządzkie aż do 986 r. należało do Czech i stanowiło znaczący gród w państwie Wiślan, które zchrystranizował Świętopeł Morawski wraz z Metodym. Wynika stąd, że Opole Irządzkie przyjęło chrześcijaństwo w obrządku bizantyjskim jeszcze przed chrztem polskim.
Ziemie te stanowiły uposażenie żon królowych i księżnych władców polskich. Od 1220 r. część wsi należała do klasztoru, a część do dziedziców stanu rycerskiego herbu Lis.
W 1982 r. powstała na mapie administracyjnej Polski gmina Irządze. Wówczas zabytkowy dworek stał się jej siedzibą.
W 1987 r. obchodzono jubileusz 1020-lecia istnienia miejscowości Irządze. W czasie uroczystości wręczono Gminie Irządze odznaczenia nadane przez Radę Państwa „Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski” za: „wybitne zasługi mieszkańców położone w walkach o narodowe i społeczne wyzwolenie oraz za wkład w rozwój socjalistycznej samorządności”.
Źródło: peuk.fiiz.pl
