Jezioro Szkoderskie
Jezioro Szkoderskie
Drogę i tory kolejowe z Podgoricy na wybrzeże poprowadzono groblą i mostem przez Jezioro Szkoderskie (Skadarsko jezero), największe na Półwyspie Bałkańskim. Zajmuje ono zagłębienie depresyjne między Czarnogórą a Albanią. Większość (63,2%) powierzchni jeziora należy do Czarnogóry.
Długi na 50 km i szeroki na 14 zbiornik wodny ma średnią głębokość 5-8 m (choć są też "dziury" w dnie głębokie na 90 m). Przy średnim stanie wody jego lustro leży 6 m n.p.m. Powierzchnia akwenu - ok. 390 km2, podczas wysokiego stanu wód zwiększa się do ponad 530 km2. Zalewane są wówczas sąsiednie niziny, zamieniające się w bagniska.
W miejscu, w którym znajduje się Jezioro Szkoderskie, była kiedyś dolina. Ląd obniżał się stopniowo, a powstałe zagłębienie wypełniły rzeki - Morača, Cromnica, Crnojevića, Proni Milešit, Proni Sit i Rijola, które wpadają teraz do jeziora. Wody wypływające z akwenu tworzą rzekę Bojanę.
W jeziorze żyje 48 gatunków ryb, również endemiczna ukleja (Alburnus alburnus), której długość nie przekracza 12 cm. Cenny jest też świat gadów, z kilkoma gatunkami żmij oraz endemiczną jaszczurką ostroglam guster (Lacerta oxicephala). Nad wodą mieszka i żeruje mnóstwo ptaków, m.in. czaple, dzikie kaczki, gęsi, nurki, perkozy, a nawet orły czy pelikany (w sumie 264 gatunki).
Jest tu ok. 50 wysp, zwanych gorica (przed powstaniem jeziora były pagórkami). Na niektórych zachowały się kilkusetletnie budowle - zrujnowane twierdze i klasztory.
W 1442 r. księżniczka Jelena, córka księcia Lazara, na największej wyspie Beška kazała zbudować klasztor, w którym chciała być pochowana.
Dwa lata później dobudowano do niego cerkiew św. Jerzego (crkva sv. Ðjorðe). Wyspa Vranjina była siedzibą metropolity państwa Zeta - w XIII w. wzniesiono na niej klasztor.
Blisko jeziora zbudowano twierdzę i zamek Žabijak, w XVI w. należące do Ivana Crnojevicia, jednego z ostatnich władców Zety.
W podziemiach klasztoru w okolicach wsi Ostros pochowano księcia Zety - Jovana Vladimira i jego żonę Kosarę.
Olbrzymi akwen z głównej drogi Podgorica-Petrovac nie prezentuje się zbyt imponująco - droga prowadzi przez jego najwęższą część. Znacznie lepsze widoki zapewnia boczna trasa z Virpazaru do Livari i Ostrosu, poprowadzona wzdłuż wysokiego południowego brzegu. Jest to jedna z najpiękniejszych widokowo tras w Czarnogórze.
Trasa Vladimir-Ostros-Virpazar
Wspaniały widok na Jezioro Szkoderskie zapewnia przejazd drogą łączącą wieś Vladimir z Virpazarem. Warto ją przejechać właśnie w tym kierunku ze względu na panoramę jeziora, która otwiera się po przekroczeniu gór Rumija. Trzeba pamiętać, że droga jest kręta, bardzo wąska i niebezpieczna.
Osada Vladimir leży niespełna 20 km na północ od Ulcinja, przy trasie do niedawno otwartego przejścia granicznego z Albanią Sukobin-Muriqan. Na północ skręca boczna droga, która wspina się na przełęcz na wschodnich krańcach gór Rumija. Wraz z wysokością przybywa widoków na stronę albańską - płaskie tereny w okolicach Szkodry i góry w tle. Jezioro widać dopiero po wjechaniu na przełęcz. Widać prawie cały akwen i należący do Albanii płaski brzeg północny, za którym wyrasta ściana tzw. Alp Albańskich (Góry Północnoalbańskie). Droga wiedzie dalej na zachód, wzdłuż jeziora (częściowo przez las).
W miejscowości Ostros znajdują się ruiny słynnego monastyru. Dalej rozpościerają się widoki na wysepki z klasztorami. W Virpazarze trasa łączy się z główną szosą z Podgoricy na wybrzeże.
Virpazar
Malowniczy Virpazar (ok. 400 mieszkańców) ulokowany jest w zachodniej części Jeziora Szkoderskiego, u ujścia rzek Cromnicy i Orahovišticy, nieopodal mostu, po którym szosa i linia kolejowa do Podgoricy przeprawiają się na jego drugi brzeg. Miejscowość leży na wyspie, którą z lądem łączy gęsta sieć mostów. Pierwsze wzmianki o tutejszym osadnictwie pochodzą z połowy XIII w., ale właściwy Virpazar został założony w drugiej połowie XVIII w. przez ekscentrycznego władcę Šćepana Małego, który ? podając się za rosyjskiego cara Piotra III ? rządził Czarnogórą w latach 1766-1774.
W 1888 r. osadę połączono drogą jezdną z Barem, a dziesięć lat później doprowadzono tu kolej. W 1979 r. w okolicach Virpazaru znajdowało się epicentrum trzęsienia ziemi, które zniszczyło zabytkowe miasta na wybrzeżu Czarnogóry, sięgając aż po Chorwację.
Ponad miastem zachowały się ruiny tureckiej twierdzy Besac (XVI w.), do której prowadzi ścieżka odbijająca od szosy przy wylocie na Ostros (jest drogowskaz).
Centrum Virpazaru skupia się przy moście z kamiennymi przęsłami (Stari most). Cumują przy nim łodzie i stateczki wycieczkowe, którymi można popłynąć na jezioro i na okoliczne wysepki z monastyrami. Wycieczka kosztuje 15-25 ?/os., w zależności od ilości pasażerów. Można ją zorganizować samodzielnie - umawiając się na rejs z właścicielem łodzi lub korzystając z pomocy agencji turystycznej. Organizowane przez biuro turystyczne Godinje wycieczki po jeziorze kosztują 25 ?/os. (w cenie obiad). Agencja ta umożliwia również zwiedzanie z przewodnikiem zabytków na wysepkach jeziora i jego brzegach.
Wyspa Grmožur
Popularnym celem wycieczki stateczkiem lub łodzią z Virpazaru jest wysepka Grmožur, słynąca jako "Czarnogórskie Alcatraz". Stoją na niej resztki XIX-wiecznej tureckiej twierdzy, która w czasach króla Mikołaja I Petrovicia-Njegoša pełniła funkcję więzienia politycznego. Osadzani w nim byli tylko więźniowie nieumiejący pływać. Podobno kiedy pierwszemu skazańcowi udało się uciec (widocznie dobrze ukrył swoje umiejętności), więzienie zostało zlikwidowane. Obecnie wyspa stanowi ostoję ptactwa.
Lesendro
Most, po którym droga do Podgoricy przekracza jezioro, przebiega przez niewielką wysepkę Lesendro. Większą jej część zajmuje twierdza, powstała w XIX w. za panowania Petra II Petrovicia-Njegoša. Jej celem była m.in. ochrona sąsiedniej wsi Vranjina. W 1843 r. twierdzę zdobyli Turcy i utrzymali do 1878 r.
Vranjina
Nazwę tę nosi wyspa przy północnym brzegu jeziora (z lądem łączy ją most) oraz leżąca na niej niewielka wioska rybacka. Mimo niepozornego wyglądu, ma długą historię, z czasami świetności przypadającymi na XV stulecie, kiedy tutejszy XIII-wieczny monastyr św. Mikołaja (manastir sv. Nikole) stanowił siedzibę metropolity państwa Zeta. W 1843 r. obiekt został zniszczony przez Turków, a w 1886 r. odnowił go król Mikołaj - w ówczesnym pałacu lubiły spędzać wakacje królewskie córki. W klasztornej cerkwi, w ostatnich latach odrestaurowanej, zachowały się malowidła naścienne.
Žabijak Crnojeuića
Na wysokim kopcu pośród mokradeł, na prawym brzegu Moračy (w bok od osady Bijelo Polje, leżącej przy szosie do Podgoricy), wznoszą się dobrze zachowane pozostałości twierdzy Žabijak, należącej do rodu Crnojeviciów. Dojazd jest możliwy jedynie przy niskim stanie wody, w przeciwnym razie drogę trzeba pokonać łodzią. W XV w., w czasach świetności, było to samodzielne miasto - z pałacem, budynkami wojskowymi, cerkwią i zabudowaniami gospodarczymi. Całość otaczały silne fortyfikacje o długości 44 m, szerokości 25, wysokości do 14 i grubości do 2 m. Nie na wiele się jednak zdały podczas tureckiej inwazji w 1478 r. Mimo licznych prób, Czarnogórcy odzyskali twierdzę dopiero 400 lat później.
Rijeka Crnojevića
Sielankowa miejscowość (500 mieszkańców) leży na obu brzegach rzeki Crnojevića (łączy je malowniczy most, przy którym latem działa niewielki lokal gastronomiczny), obok widokowej bocznej drogi z Virpazaru do Cetinje. Crnojevića. Liczy niewiele ponad 200 lat - pierwszy dom powstał w 1801 r. Dawniej wiódł tędy główny szlak handlowy z Cetinje do Podgoricy, toteż kupcy otwierali tu sklepy o bardzo różnorodnym asortymencie (od broni po stroje ludowe). Po zbudowaniu nowej drogi, kilka kilometrów na północ, osada straciła na znaczeniu.
3 km ponad wsią (przy moście trzeba skręcić w prawo) znajduje się jedno z najbardziej znanych miejsc widokowych w Czarnogórze.
Rzeka Crnojevića omija tutaj wysoki zielony kopiec, skręcając pod kątem 180°. Punkt widokowy usytuowany jest wysoko na przeciwległym wzgórzu, oferując panoramiczne ujęcie tego pięknego miejsca.
Można je często zobaczyć na folderach, opatrzone podpisem "Jezioro Szkoderskie", w czym jest trochę prawdy, bo rzeka wkrótce wpada do jeziora (przy wysokim stanie wody można ją uznać za jego odnogę). Najłatwiej dojechać od strony szosy Podgorica-Cetinje. Trzeba skręcić przy drogowskazie reklamującym hotel.
Starćewo
Jeden z ważniejszych monastyrów w czasach państwa Zeta istniał na wyspie Starčevo, blisko południowego brzegu jeziora. Nazwa pochodzi od żyjącego tu w XIV w. pustelnika, starca Makarije. W 1377 r., za panowania Ðjorðe Balšicia, wzniesione zostały zabudowania klasztorne, z jednonawową cerkwią Zaśnięcia Bogurodzicy (crkva Uspenja Bogorodice). W swojej długiej historii monastyr stanowił ważny ośrodek lokalnego piśmiennictwa.
W pewien sposób nawiązuje do tych czasów grób XVI-wiecznego prekursora drukarstwa - Božidara Vukovicia. Prócz cerkwi, odrestaurowany w ostatnich latach kompleks zawiera pomieszczenia mieszkalne dla mnichów, którzy niedawno znów się tu wprowadzili.
Beška
Nieco większe rozmiary ma wyspa Beška, mniej więcej na wysokości wsi Murići. Tutejszy monastyr zawiera dwie cerkwie. Większa i starsza z nich to świątynia św. Jerzego (crkva sv. Ðjorðe), którą w XIV w. nakazał wznieść ówczesny władca Zety Ðjorðe II Stratimirović-Balšić. Mniejsza to cerkiew Bogurodzicy (crkva sv. Bogorodice), zbudowana w 1440 r. na polecenie jego żony Jeleny, która chciała być tutaj pochowana. W przeszłości monastyr był jednym z ośrodków prawosławnego piśmiennictwa.
Ostros
Miejscowość Ostros leży przy trasie Vladimir-Virpazar, nad południowym brzegiem Jeziora Szkoderskiego.
Pod koniec X w. władca państwa Zeta (wówczas zwanego Duklja), książę Jovan Vladimir, ufundował w okolicy monastyr, który 500 lat później stał się siedzibą zeckiej diecezji, a pod koniec XVI w. uległ zniszczeniu. Sam Vladimir został w nim pochowany, wraz z żoną Kosarą, córką bulgarsko-macedońskiego cara Symeona. Ich miłość była w średniowieczu opiewana przez poetów i pieśniarzy. Niektórzy twierdzą, że motyw ten wykorzystał W. Szekspir w Burzy. Ciekawostką w samej wsi jest studnia z 1001 r.
Źródło: S. Adamczak, K. Frilej, Czarnogóra, Pascal 2008
