Cmentarz na wzgórzu zamkowym w Lelowie

Cmentarz na wzgórzu zamkowym w Lelowie to miejsce o wyjątkowej wartości historycznej i symbolicznej. Znajdujący się na uboczu, pośród podmokłych łąk i moczarów, nekropolia ta została założona na miejscu dawnego grodu i królewskiego zamku, który wzniósł w XIV wieku Kazimierz Wielki. Zamek ten, choć rozebrany na początku XIX wieku, pozostawił po sobie trwały ślad w postaci kopca oraz zachowanych podziemi – dziś przykrytych grobami dawnych dziedziców, powstańców i żołnierzy.

Od grodu do cmentarza – średniowieczne korzenie

Miejsce to ma długą i bogatą historię. Początkowo znajdował się tu gród, który w latach 1341–1343 został przekształcony w gotycki zamek murowany. Warownia wznosiła się na sztucznie usypanym wzgórzu, otoczonym rozlewiskami rzeki Białki. Usytuowany nieopodal murów miejskich Lelowa zamek był dobrze zabezpieczony – otaczała go fosa, a całość budowli prawdopodobnie wieńczyła wieża.

Przez kolejne stulecia zamek pełnił funkcję rezydencji starostów oraz siedziby administracyjnej. Przetrwał pożary, zniszczenia potopu szwedzkiego i okresy zaniedbań. W końcu, z początkiem XIX wieku, popadł w całkowitą ruinę. W 1805 roku został ostatecznie rozebrany z rozkazu władz pruskich, a na jego miejscu założono cmentarz parafialny.

Nekropolia z historią ukrytą pod ziemią

Dzisiejszy cmentarz parafialny w Lelowie jest miejscem wyjątkowym. Rozciąga się na wzgórzu o stromych zboczach i nienaturalnie płaskim szczycie – pozostałości po dawnym majdanie zamkowym. Wśród mogił można znaleźć fragmenty średniowiecznej ceramiki, będące śladem po nieistniejącej już warowni. Niezwykłość tego miejsca potęguje obecność grobowców dawnych właścicieli okolicznych dóbr, takich jak Józef Zwierkowski (1772–1841) – ostatni dziedzic Białej Wielkiej czy Oswald Kamocki – właściciel Mełchowa, zmarły w 1849 roku.

Na szczycie wzgórza znajdują się też kamienne płyty kryjące groby czterech pokoleń rodziny Schützów, później spolszczonych do nazwiska Szyc. Byli oni spadkobiercami Białej Wielkiej i zamieszkiwali ją do końca II wojny światowej.

Miejsce pamięci narodowej

Cmentarz w Lelowie pełni także funkcję miejsca pamięci narodowej. Spoczywają tu Powstańcy Styczniowi oraz żołnierze Wojska Polskiego polegli we wrześniu 1939 roku. Ich zbiorowa mogiła zachowała się na zachodnim zboczu cmentarza.

W 2003 roku cmentarz został uporządkowany z inicjatywy Towarzystwa Kulturalnego Lelowa, a prace wykonała młodzież szkolna. Dzięki temu dziś można swobodnie spacerować między grobami, odkrywając historię nie tylko zamku, ale i lokalnej społeczności.

Dziedzictwo ukryte w ziemi

Choć z dawnego zamku w Lelowie nie pozostały widoczne ruiny, jego fundamenty nadal istnieją – zakopane pod cmentarnym wzgórzem. To miejsce łączy w sobie pamięć o średniowiecznej warowni i lokalnych bohaterach. Stanowi wyjątkowy punkt na mapie historycznej Małopolski – miejsce, gdzie historia dosłownie spoczywa pod stopami odwiedzających.