Lewocza (słow. Levoča) to miasto położone w Słowacji w odległości ok. 25km na wschód od Popradu. Miasto to charakteryzuje niemal nietknięty zespół urbanistyczny starego miasta co jest chyba największym atutem tego miasta. W Lewoczy możemy zobaczyć liczne gotyckie, renesansowe i barokowe domy patrycjuszy.
Lewocza, dzięki swoim zabytkom architektury, należy do jednych z najważniejszych miast na Słowacji. Wokół rynku jest ponad 50 gotyckich, renesansowych i barokowych domów patrycjuszy z arkadowymi wewnętrznymi podwórzami. Wokół dawnego centrum zachowały się części gotyckich, miejskich murów obronnych z XIV i XV w. o długości 2 km. W większości odrestaurowane są baszty, wieże, Koszycka i Menhardtowska brama.
Ciekawy pod względem architektonicznym ratusz postawiono pod koniec XV w. w stylu gotyckim a z początkiem XVII w. przebudowano go w stylu renesansowym. Na południowej fasadzie ma alegoryczne freski. Dzwonnica z lat 1665-1661 została ozdobiona elementami barokowymi w XVIII w. i połączona jednym dachem z ratuszem. Dziś w budynku ratusza ma siedzibę Spiskie Muzeum. Przed ratuszem jest klatka hańby z 1600 roku.
Gotycki kościół św. Jakuba - pomnik kultury narodowej i drugi największy kościół na Słowacji - został zbudowany przed 1400 r., a pod koniec XV w. wyremontowany w późnogotyckim stylu. Znajduje się w nim wyjątkowo kilkach cennych fresków z końca XIV w. Godnym uwagi jest przede wszystkim główny ołtarz, wysoki na 18,6 m. a szeroki na 6 m., pochodzący z początku XVI w. Rzeźby pochodzą z pracowni Mistrza Pawła z Lewoczy. W środku ołtarza jest skrzynia z rzeźbami Madonny z Dzieciątkiem (2,47 m.), św. Jakuba Starszego (2,32 m.), i św. Jana Ewangelisty (2,30 m.). Na drzwiach skrzyni są reliefy a po zamknięciu skrzyni - malowidła. U podstawy jest umieszczona grupa Ostatniej Wieczerzy. Całe wnętrze kościoła, bardzo dobrze zachowane, jest w zasadzie muzeum średniowiecznej sztuki sakralnej. Godne uwagi są przede wszystkim gotyckie, skrzydłowe ołtarze z rzeźbami i malowidłami jak również poszczególne rzeźby.
Główny ołtarz jest najwyższym gotyckim, drewnianym ołtarzem na świecie. Dzieło Mistrza Pawła z Lewoczy jest pomnikiem kultury narodowej.
Z mieszczańskich domów wokół rynku do najbardziej interesujących zaliczyć należy renesansowy dom Thurzonów. Powstał w XVI w. z połączenia dwóch domów gotyckich. Uwagę przyciąga grafitową fasadą i stiukową attyką. Do cennych sakralnych budowli zaliczyć należy, tuż przy murach obronnych, gotycki kościół franciszkanów z klasztorem z XIV w. Są w nim gotyckie malowidła ścienne z XIV i XV w. oraz barokowe wnętrze. Kościół Ducha Świętego i klasztor franciszkanów znajduje się przy Bramie Koszyckiej.
Źródło: slovenskyraj.sk
Ślady osadnictwa w okolicach miasta pochodzą z epoki kamienia. Już w XI wieku, w okolicy dzisiejszej Bramy Koszyckiej, istniał murowany romański kościółek pw. Świętego Ducha. Pierwsze - słowiańskie - osady w miejscu dzisiejszej Lewoczy powstały jeszcze przed XII wiekiem, co wiadomo stąd, że już wtedy handlowały z Krakowem, miastami Hanzy i Wenecją. W połowie XII w. król węgierski Gejza II osiedlił w tym rejonie osadników niemieckich, głównie z Saksonii. Osady te uległy niemal zupełnemu zniszczeniu wskutek najazdów mongolskich w latach 1241-1242. Jeszcze przed 1245 r., w ramach rekolonizacji prowadzonej głównie przez przez rodziny Berzeviczych, Mariassych i Görgöyów, ziemie spiskie odżywają znów dzięki napływowi Sasów. Na terenie Lewoczy niemieccy koloniści założyli trwałą osadę, o której pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z dokumentu wydanego przez króla Belę IV w 1249 r.
W 1271 r. Lewocza stała się głównym ośrodkiem specjalnej jednostki administracyjnej - Związku Sasów Spiskich (późniejszej Prowincji XXIV Miast Spiskich), grupującej kolonie niemieckich górników na Spiszu. Jednak miasto szybko wycofało się z tego związku, by już w 1317 stać się uprzywilejowanym wolnym miastem królewskim. Od 1321 miastu służyło prawo składu, udzielone przez króla Karola Roberta: zagraniczni kupcy musieli obowiązkowo zatrzymywać się w mieście, oferując swe towary przez 15 dni. W 1402 r. król Zygmunt Luksemburski zwolnił kupców lewockich z obowiązku składu w innych miastach w całych Węgrzech, a w 1411 r. rozszerzył lewockie prawo składu również na kupców węgierskich z innych miast. W 1419 r. zostali lewoccy kupcy zwolnieni od płacenia cła na granicach państwa - tzw. trzycatku. Wszystko to otworzyło dla lewoczan ogromne możliwości w zakresie handlu, nie tylko na Węgrzech, ale i zagranicą. Pod koniec XIV wieku Lewocza stała się członkiem związku wschodniosłowackich wolnych miast królewskich - Pentapolitany.
Szybki wzrost znaczenia i bogactwa miasta był skutkiem jego położenia na ważnym szlaku handlowym - na węgierskiej Via Magna, prowadzącej znad Cisy przez Szarysz i Spisz do Krakowa, nieopodal miejsca, gdzie łączyła się z nią "Wielka Droga Gemerska", wiodąca z górniczego Gemeru. W 1494 właśnie Lewoczę wybrali na miejsce spotkania jagiellońscy władcy Polski, Litwy, Czech i Węgier. W ciągu XV wieku miasto stało się bogatym ośrodkiem handlowym i utrzymało tę prosperity w ciągu XVI wieku, mimo katastrofalnych pożarów w 1550 i 1599. Miasto dorobiło się wielu kościołów, trzech aptek, szkoły i drukarni (od 1624), działało tu ponad 40 cechów rzemieślniczych. Dobrobytu miasta nie podkopały najazdy husyckie w XV wieku, ponad stuletni (1435-1558) konflikt z pobliskim Kieżmarkiem o prawo składu ani nawet najazd turecki i wywołane nim zubożenie Węgier. Uległy jednak zmianie trasy szlaków handlowych - Via Magna straciła na znaczeniu. W epoce powstań antyhabsburskich w XVII wieku rozpoczął się zmierzch miasta.
W XVI i XVII wieku Lewocza była najważniejszym ośrodkiem ewangelicyzmu na ziemiach słowackich, jednak za czasów habsburskich doszło do niemal całkowitej rekatolicyzacji Lewoczy i całego Spisza. Miasto, które początkowo miało charakter czysto niemiecki, po wiekach uległo slawizacji do tego stopnia, że w latach czterdziestych XIX wieku powstał tu ośrodek narodowego ruchu słowackiego. Zostało tu m.in. założone znane później liceum ewangelickie, do którego przeszło w 1844 r. (na znak protestu po usunięciu Ľudovíta Štúra ze stanowiska w Bratysławie) trzynastu jego bratysławskich uczniów z Janem Franciscim na czele. Powstała wówczas pieśń Nad Tatrou sa blýska, która została później przyjęta jako hymn państwowy Słowacji (do dnia dzisiejszego). Pierwsze wykonanie pieśni miało miejsce podczas wiecu właśnie w murach lewockiego liceum. Wyszło stąd wielu pisarzy i poetów z pokolenia "Szturowców", jak np. Ján Botto, Janko Čajak, Pavol Dobšinský, Mikuláš Dohnány czy Peter Kellner - Hostinský. Ze szkołą tą, środowiskiem "Szturowców" i Lewoczą w ogóle związanych było i wcześniej i później jeszcze wiele innych postaci, znaczących dla dziejów Słowacji i jej kultury narodowej, jak Peter Michal Bohúň, Ján Chalupka, Ján Kalinčiak, Janko Kráľ, Ľudovít Kubáni, Albert Škarvan, Vavro Šrobár i inni.
Przeprowadzona w 1871 r. linia Kolei Koszycko-Bogumińskiej ominęła Lewoczę, co wówczas zmniejszyło znaczenie miasta i tempo jego rozwoju. Paradoksalnie, z dzisiejszego punktu widzenia, Lewocza dzięki temu zyskała, ponieważ został zachowany nietknięty zespół urbanistyczny starego miasta. W 1910 miasto liczyło 7,5 tys. mieszkańców, z czego: 3,1 tys. Słowaków, 2,4 tys. Węgrów, 1,4 tys. Niemców, 0,2 tys. Rusinów i 0,2 tys. Rumunów. Do 1923 Lewocza była ośrodkiem administracyjnym komitatu (żupy) spiskiego. Pod koniec II wojny światowej większość lewockich (i w ogóle spiskich) Niemców uciekła na zachód przed Armią Czerwoną, która zajęła miasto 21 stycznia 1945. W 1998 odbyło się tu spotkanie prezydentów 11 państw środkowej Europy. W 2009 roku zabytki Lewoczy zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako rozszerzenie wpisu, obejmującego m.in. Zamek Spiski.
Źródło: wikipedia.pl
