Ruiny strażnicy w Łutowcu

Strażnica w Łutowcu została zbudowana prawdopodobnie w XIII/XIV w. jako budowla obronna o charakterze wieży mieszkalno-obronnej. Dzisiaj nikłe resztki muru z wapienia jurajskiego można zaobserwować na wysokiej 20-metrowej skale wapiennej wznoszącej się na 390 m n.p.m. we wsi Łutowiec. Obok ostańca widnieje majdan gospodarczy oraz fortyfikacje ziemne, z których pozostały również słabe ślady. Opodal widoczne jest wyrobisko piasku formierskiego oraz wąwóz, którym doprowadzano urobek, a także naturalne wyżłobienie terenu, którym spływał nadmiar wód. Na środku dziedzińca powstał w latach 20. XX. w dom mieszkalny. Jednak pozostały po nim tylko piwnice i jedna ściana. Do jego budowy prawdopodobnie wykorzystano część kamieni z murów wieży. Rekonstrukcja założenia pozwala przypuszczać, że składało się ono z części górnej i dolnej. Część górną stanowiła duża wieża (tzw. kamieniec), zaś dolna – majdan gospodarczy – umocniona była wałem i fosą.

Niestety dokładne wzmianki na temat fortyfikacji nie są znane. W literaturze istnieją dwie hipotezy powstania wieży: pierwsza mówi o powiązaniach budowli z Kazimierzem Wielkim w celu zwiększenia obronności państwa, druga natomiast łączy powstanie strażnicy z Władysławem Opolczykiem w latach późniejszych tj. 70. i 80. XIV w. Obie powiązane są natomiast z systemem obronnym zwanym Orlimi Gniazdami.

Można domniemać, iż strażnicę tę opuszczono pod koniec XV w. lub na początku XVI w. Istnieje również hipoteza, że wieża został zniszczona wybuchem.

Na terenie strażnicy w latach 60. XX w. (1961–1963) przeprowadzano badania powierzchniowe i inwentaryzacyjne, które pozwoliły zebrać materiał datowania budowli na XIV w.

Jako ciekawostkę należy podać, że w pobliżu zamku odkryto ślady po dymarkach. Również w pobliżu w Rajcu Dużym znajduje się studnia zamkowa głęboka na 10 m głębokości (dawniej 30 m), z której podobno korzystali mieszkańcy strażnicy. Ponadto w skałach widnieją ślady okopów z czasów I wojny światowej.

Strażnica w Łutowcu jest jedną czterech wież znajdujących się w tych okolicach. Pozostałe to: Przewodziszowice, Ryczów i Suliszowice. Ich geneza i funkcje jako wież mieszkalno-obronnych nie zostały w sposób jednoznaczny jak dotąd wyjaśnione z uwagi na brak szczegółowych i systematycznych badań archeologicznych. Budowle te powstawały prawdopodobnie w różnym czasie (od XIII do XV w.) i były odpowiednikami rycerskich grodków stożkowych lub wieżowych dworów obronnych. Większość z nich była budowana z drewnianych bali, dlatego ich lokalizacja jest bardzo trudna. Brak jest również dokumentów historycznych na ich temat. Możliwe jest również, że wszystkie wieże mieszkalno-obronne były zamieszkiwane tylko w wypadku bezpośredniego zagrożenia oraz jako punkt obserwacyjny i miejsce stałej komunikacji optycznej pomiędzy obiektami sąsiednimi. W normalnych warunkach mieszkańcy mogli korzystać z domów drewnianych wznoszonych na dziedzińcach i majdanach gospodarczych znajdujących się na terenie fortyfikacji u podnóża skał.

Ostatnio przypuszcza się jednak, że strażnice pełniły ważną rolę taktyczną stanowiąc wysunięte punkty obserwacyjne flankujące w przypadku oblężenia powiązanych z nimi zamków. Strażnica w Łutowcu wraz ze strażnicą w Mirowie (później przebudowaną na zamek) współpracowałyby z zamkiem królewskim w Bobolicach.

Źródło: peuk.fiiz.pl