Grodzisko Osiedle Wały w Złotym Potoku
A-247/1978
Grodzisko Osiedle Wały znajduje się na malowniczym wzgórzu w Dolinie Wiercicy, nieopodal Złotego Potoku, to jedno z najcenniejszych i najlepiej zachowanych grodzisk południowej Polski. Grodzisko Osiedle Wały to relikt wczesnośredniowiecznego osadnictwa, łączący funkcje militarne, administracyjne i religijne.
Potężne wały i naturalna obrona
Grodzisko zlokalizowano na skalistym cyplu, około 2 km na południowy zachód od Złotego Potoku, w rezerwacie przyrody „Parkowe”. Wybór miejsca nie był przypadkowy – strome stoki, wapienne ostańce i trudno dostępne podejścia zapewniały doskonałą ochronę. Naturalne elementy terenu zostały wzmocnione przez potrójny system wałów zbudowanych z ziemi, drewna i kamieni. Do dziś ich pozostałości są czytelne w terenie.
Główna część grodu i przedgrodzia
Centralnym elementem Osiedla Wały była elipsoidalna warownia o powierzchni około 1410 m² – siedziba lokalnego władcy i duchowego przywódcy. Otaczały ją trzy pierścienie obwarowań oraz dwa (lub trzy) podgrodzia, z których największe przekraczało powierzchnię 1,6 ha.
W podgrodziach mieszkała starszyzna plemienna i pozostali członkowie społeczności. Zabudowa obejmowała drewniane domy oraz budynki gospodarcze ze zwierzętami. Mieszkańcy trudnili się uprawą m.in. orkiszu i hodowlą.
Centrum kultu Światowita
Osiedle Wały było również ważnym ośrodkiem religijnym. Na jednej z północnych skał do dziś widoczne jest półokrągłe wyżłobienie – miejsce składania ofiar Światowitowi. Obok znajduje się zagadkowa studnia wykuta w skale, prawdopodobnie także związana z rytuałami ofiarnymi.
W grodzie palił się wieczny ogień, ukryty przed wzrokiem nieprzyjaciela i ogrzewający zabudowania władcy. Wszystko to wskazuje na znaczenie duchowe i polityczne tej osady w czasach plemiennych.
Grodzisko dziś – atrakcja turystyczna i zabytek
Grodzisko Osiedle Wały jest dostępne dla turystów przez cały rok. Przebiega przez nie czerwony Szlak Orlich Gniazd, a jego unikalne położenie i zachowane elementy fortyfikacji czynią je idealnym miejscem na piesze wędrówki i lekcje historii w terenie.
Obiekt znajduje się w rejestrze zabytków (nr A/247) i stanowi cenne źródło wiedzy o architekturze obronnej wczesnego średniowiecza oraz dawnych wierzeniach słowiańskich.
Jak dotrzeć do grodziska?
Grodzisko położone jest w pobliżu drogi wojewódzkiej nr 793, naprzeciwko wjazdu do znanej Pstrągarni w Złotym Potoku. Warto zatrzymać się również przy Skale z Krzyżem – malowniczym ostańcu tuż przy drodze.
Dlaczego warto odwiedzić Osiedle Wały?
- to jedno z największych i najlepiej zachowanych grodzisk skalno-wyżynnych w Polsce
- fascynująca historia sięgająca VIII wieku
- unikalne relikty słowiańskiego kultu
- doskonała lokalizacja w sercu Jury Krakowsko-Częstochowskiej
- część znanego Szlaku Orlich Gniazd
Grodzisko Osiedle Wały w Złotym Potoku to obowiązkowy punkt dla miłośników historii, archeologii i pieszych wędrówek. Połączenie dzikiej przyrody, majestatycznych skał i śladów słowiańskiej cywilizacji sprawia, że miejsce to pozostaje na długo w pamięci.
Grodzisko skalno-wyżynne położone na skalnym wzgórzu, na prawym brzegu źródłowego odcinka rzeki Wiercicy. Grodzisko wieloczłonowe z częścią centralną zlokalizowaną w obrębie skalnego „ogrójca” przy urwistej krawędzi wzgórza, przewyższającego poziom doliny Wiercicy o ponad 45 metrów. Poniżej „ogrójca” dwa podgrodzia oddzielone od siebie wałem i fosą. Całość otoczona podwójnym wałem od strony wschodniej, północno-wschodniej i północnej oraz czterema wałami od strony południowej o najdogodniejszym dostępie.
Pełny program obronny obiektu składa się z 6 linii i jest jednym z najbardziej rozwiniętych wczesnośredniowiecznych systemów obronnych w Polsce. Obwód wałów zewnętrznych wynosi ponad 700 metrów, a całość założenia obejmuje obszar o powierzchni ponad 2 ha, z czego wnętrze grodu zajmuje 1,8 ha.
Gród w Złotym Potoku wzniesiony został prawdopodobnie w IX wieku i funkcjonował w IX–X wieku w okresie późno plemiennym. Stanowił element większego systemu osadniczo-administracyjno-obronnego rozmieszczonego w pasie Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Stopień rozpoznania obiektu jest znikomy, poza archeologicznymi badaniami sondażowymi w latach 60. XX wieku nie prowadzono żadnych innych prac badawczych. Być może, podobnie jak kilka innych grodów tego samego systemu, miał charakter refugialny. Poniżej grodu, na przeciwnym brzegu Wiercicy funkcjonowała w X–XI wieku osada.
Źódło: peuk.fiiz.pl
