Ruiny zamku Ostrężnik

W 1386 roku Wojciech z Potoka herbu Jelita, występuje jako rycerz w świcie księcia Władysława Opolczyka, gdy ten odwiedzał swoje opolskie posiadłości w Woźikach. Wojciech był właścicielem Potoka, Trzebniowa oraz Mokrzeszy i on prawdopodobnie zaczął budowę zamku na Ostrężniku, być może na polecenie i za pieniądze księcia Władysława.

Zamek był jak na owe czasy bardzo obszerny. Składał się z zamku dolnego i górnego, oddzielonych od siebie głęboką fosą wypełnioną wodą, z górnego nieczynnego już dzisiaj źródła. Zamek górny mieścił się na wysokiej, urwistej od strony północnej skale i zajmował obszar o pow. 1.500 m2. Długość murów obwodowych wynosiła 144 m. Otaczały one pomieszczenia mieszkalne o układzie amfiladowym. W południowej części wznosiła się, wystająca na zewnątrz murów, obszerna, czworokątna baszta o wymiarach 6 x 9 m (widoczna jeszcze dzisiaj), pod którą znajdowały się zasypane obecnie podziemia. Od strony południowej stok opada do głębokiej fosy. Poza nią znajdował się zamek dolny o pow. ok. 7.200 m2. Prowadzone badania ujawniły przygotowany do budowy usypany w sterty kamień wapienny oraz ceramikę i monety z okresu Cesarstwa Rzymskiego. Najprawdopodobniej Zamek na Ostrężniku funkcjonował krótki okres i został zburzony w 1391 r. przez ekspedycję karną wysłaną z Krakowa przez króla Władysława Jagiełłę przeciwko księciu Władysławowi Opolczykowi, który trudnił się również rozbojem (raubritterstwem) i na jego polecenie zaufany rycerz Wojciech z Potoka grabił karawany kupieckie ciągnące tutaj bursztynowym szlakiem z Gdańska przez Kalisz do Krakowa (stąd podania o zbójnikach na zamku). Karawany nocowały w Potoku bowiem tutaj kończyła się obszarowo małopolska, a na obrzeżu wsi przy tzw. Wielkiej Drodze (obecnie Kościuszki) stało 6 karczm z noclegowniami dla karawan. Jeszcze zapiska sądowa z 1473 r. podaje 2 karczmy należące do Anny Potockiej herbu Jelita z karczmarzami: Baduchem i Mikmidejem, oraz 2 karczmy należące do Piotra Potockiego herbu Szreniawa z karczmarzami: Krzeczułą i Żyłką a także 2 wspólne karczmy wspomnianych współwłaścicieli Potoka z karczmarzami: Wojdyłą i Kozą. Za Potokiem na Woli Ponikowej (obecnie Poniku) przeprawiano się przez bród na Wiercicy i pobierano opłaty celne (myto) na granicy małopolski. Władysław Jagiełło w 1391 r. przejmuje zamek Ostrężnicki dla korony i przekazuje ruinę w dzierżawę Janowi ze Szczekocin (Herbu Odrowąż) - kasztelanowi lubelskiemu. Ten jednak, nie związany z terenem nie odbudowuje zamku dlatego popada on w dalszą ruinę. Zamek na Ostrężniku jest najbardziej tajemniczą warownią na Szlaku Orlich Gniazd, gdyż nie zachowały się żadne pisane wzmianki na jego temat. Dzisiaj z zamku zostały jedynie resztki baszty i murów oraz przyziemia. Żywe są natomiast legendy o ukrytych na zamku skarbach.

Ruiny murowanego zamku znajdującego się na wapiennej skale nie zostały dotychczas solidnie zbadane. Zamku nie wspominają średniowieczne przekazy, co wraz z brakiem wyników badań wykopaliskowych utrudnia weryfikacje powszechnie wyrażanego poglądu, że został wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego i pełnił zadanie strażnicy w systemie obronnym zachodnich granic królestwa polskiego. Być może zamek od początku był związany z pobliską wsią Trzebniów, która zanim przeszła na początku XV wieku w posiadanie Kobyłów z Żarek, była własnością królewską. Wątpliwości odnośnie do czasu funkcjonowania zamku, jej fundatora i późniejszych dziedziców muszą rozstrzygnąć badania. Zachowane relikty założenia pozwalają przypuszczać, że zamek składał się z dwu członów. Na skale znajdował się zamek wysoki i z którego zachowały się na krawędziach wzniesienia fundamentowe partie muru obwodowego długości około 14 m i grubości 2,2 m partii północnej i wschodniej oraz 1,6 m w południowej i zachodniej. Swym przebiegiem mur zakreśla wydłużony wielobok o powierzchni około 1200 m zakończony od wschodniej strony trójkątnym narożnikiem. Wewnątrz zamku widoczne są pozostałości budowli na planie prostokąta (10m x 30m) przylegającego do północno-zachodniej partii muru obwodowego. Do południowego odcinka obwodu przylegała także baszta na planie prostokąta (6m x 9m). Oddzielony głęboką fosą zamek dolny był otoczony systemem naziemnych umocnień.

Źródło: Tablice informacyjne przy ruinach Zamku Ostrężnik

Dojście z parkingu do zamku to ok. 10-15 minut. Można skorzystać z ścieżki przyrodniczej wytyczonej dookoła rezerwatu, która pozwoli zobaczyć wszystkie ciekawsze miejsca w tym rezerwacie (w tym zamek, jaskinię oraz Źródła Zdarzeń).

Przy parkingu umiejscowiona jest restauracja "Bar Ostrężnik", w której można odpocząć i zjeść coś dobrego (np. pysznego pstrąga).

1. M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
2. B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
3. R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
4. Krajewski R., Kubiszyn R., Orle Gniazda i warownie jurajskie, 1997
5. Sypek Robert, Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Almapress 2003