Zamek Będzin
337 z 15.10.1951; 1/60 z 23/02/1960
Położony na wysokiej skarpie na lewym brzegu Czarnej Przemszy zamek stanowi przykład budownictwa obronnego z poł. XIV w. Obiekt był ważnym ogniwem systemu obronnego zachodniej granicy Polski przed najazdami od strony Śląska i Czech. Należał do tzw. Orlich Gniazd. Miał także gwarantować bezpieczeństwo wodnych i lądowych dróg handlowych, m.in. traktu handlowego ze Śląska do Krakowa.
Od 1956 r. w odbudowanych murach zamku mieści się Muzeum Zagłębia, którego do 1983 r. zamek był siedzibą. Przy zamku działa ponadto Bractwo Rycerskie Zamku Będzin. Co roku odbywają się „Strzelania Zamkowe z Broni Czarnoprochowej i Pneumatycznej” przy współudziale Bractwa Kurkowego Grodu Bytomskiego oraz konkursy i spotkania plenerowe, w tym turnieje rycerskie z okazji Dni Będzina.
W XIV-wiecznych gotyckich piwnicach zamku znajduje się bardzo klimatyczna, oryginalna Karczma Zamkowa.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Zamek Górny
Zamek w Będzinie został wzniesiony w miejscu wcześniejszego drewnianego grodu obronnego. Pierwszym murowanym obiektem była okrągła wieża-stołp, wzniesiona w drugiej połowie XIII wieku, być może przez księcia Bolesława Wstydliwego. Kazimierz Wielki w latach 40. XIV stulecia dobudował do tej wieży budynek mieszkalny i całość założenia otoczył podwójnym pierścieniem murów - w ten sposób powstał zamek górny. Niedługo później wzniesiono także zamek dolny, a całe założenie obronne połączone zostało z wzniesionymi około 1364 roku kamiennymi murami miejskimi, częściowo zachowanymi do dziś.
Pierwszym znanym burgrabią będzińskim (dowódcą załogi zamkowej) był Wiernek (Vernco), występujący w dokumencie z roku 1349. Najbardziej znanym burgrabią był słynny na całym pograniczu raubritter Mikołaj Kornicz-Siestrzeniec (1415 - 1434), tak zwany "Czarny Rycerz".
Zamek dolny
Zamek dolny w Będzinie jak dotąd nie został należycie zbadany. Powstał zapewne równolegle z zamkiem górnym lub niedługo później.
W jego północnej stronie znajdowała się pierwotna brama wjazdowa do zamku, częściowo zachowana do dziś. Czytelna jest także jedna z baszt, przylegająca do muru od strony wschodniej. Według jednej z hipotez mogła ona stanowić punkt czerpania wody z przepływającej u jej stóp rzeki Czarnej Przemszy. Zamek dolny w Będzinie spełniał funkcje gospodarcze. Wobec szczupłości miejsca w zamku górnym, zapewne tutaj znajdowały się wszelkie drewniane zabudowania użytkowe, które z czasem przekształciły się w folwark zamkowy. Zabudowania te można ujrzeć jedynie w XVIII-wiecznym wizerunku Zamku, jaki namalowano na ścianach Salonu Myśliwskiego pobliskiego pałacu Mieroszewskich.
Początki Będzina - miasto
"Miasto, któremu nadajemy nazwę Będzin", powstało u stóp wznoszącej się na szczycie wzniesienia warowni. Zajmowało obszar o powierzchni około 7 hektarów, co sytuowało je wśród średnich miast małopolskich. W centrum miasta znajdował się Rynek (dzisiejszy Plac Kazimierza Wielkiego), z którego narożników wychodziły prostopadłe uliczki. Dwie z nich, Sławkowska i Bytomska (Czeladzka) prowadziły do dwóch bram miejskich o takich samych nazwach, istniejących do przełomu XVIII/XIX wieku. Całe miasto, wraz zamkiem i kwartałem kościelnym, otoczone było kamiennym murem z około trzynastoma basztami w formie otwartych do wewnątrz wykuszy, z których trzy zachowały się do dzisiaj.
Lokacja miasta
W pisanych źródłach historycznych Będzin pojawił się stosunkowo późno, bo dopiero w XIV wieku. Z roku 1301 pochodzi informacja o sołtysie Stanisławie, co wskazywałoby, że w tym czasie Będzin był wsią. Być może wkrótce został lokowany jako miasto na tak zwanym prawie polskim. Świadczy o tym fragment z późniejszej, udokumentowanej lokacji miasta na prawie niemieckim (magdeburskim) z roku 1358, który mówi o "lepszym lokowaniu''. Oryginalny dokument lokacyjny, wystawiony przez Kazimierza Wielkiego 5 sierpnia 1358 roku nie zachował się, ale jego treść znamy z XVI-wiecznego odpisu.
W Imię Pańskie Amen... Mając staranie o ulepszenie i poprawę naszego królestwa pozwalamy mieć i na prawie niemieckim magdeburskim lokować pod zamkiem naszym będzińskim miasto, któremu nadajemy nazwę Będzin.
Specjalną łaską naszą wszystkich obywateli i mieszkańców tego naszego miasta już osiedlonych i mających się osiedlić uwalniamy na przeciąg sześciu lat od wszelkich naszych czynszów i ciężarów, posług, podwód i innych opłat jakiekolwiek się należą i miasto nasze uwalniamy spod prawa polskiego i wszelkich jego ciężarów i obowiązków, które różnią się z prawem niemieckim.
Źródło: Tablice informacyjne w Zamku Będzin
Przy zamku działa Bractwo Rycerskie Zamku Będzin. Co roku odbywają się Strzelania Zamkowe z Broni Czarnoprochowej i Pneumatycznej przy współudziale Bractwa Kurkowego Grodu Bytomskiego, różnego rodzajuimprezy kulturalne oraz konkursy i spotkania plenerowe, w tym turnieje rycerskie z okazji Dni Będzina.
- M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
- B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
- R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
- Krajewski R., Kubiszyn R., Orle Gniazda i warownie jurajskie, 1997
- Sypek Robert, Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Almapress 2003
