Rynek w Białej

Średniowiecze

Teren, na którym powstała Biała należał do plemienia Opolan.

Książęta opolscy założyli w XII wieku zamek w zakolu rzeki Biała. Był on siedzibą miejscowego majordoma. Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy była w 1225. Biała w następstwie wzmożonej kolonizacji, szczególnie niemieckiej, przybrała w 1285 r. nazwę Zülz. Osada otrzymała prawa miejskie w 1327 roku. W 1428 r. przez Białą przeszły znaczne siły wojsk husyckich, kierujących się w stronę Nysy. Doszło wtedy do krwawych potyczek, w których husyci pobili siły biskupie, lecz niedługo sami zostali pokonani.

XVI–XX wiek

Pocztówka z Białej z 1897 przedstawiająca panoramę miasta, ratusz, zamek, cukrownię oraz dworzec
W 1502 i 1503 r. książę Jan Dobry, oprócz nadania statutów cechowych tkaczom, krawcom, piekarzom i szewcom, nadał mieszkańcom Białej specjalny przywilej, pozwalający na remont zniszczonych murów obronnych.

W 1526 r. Habsburgowie objęli władzę nad Królestwem Czech w tym jego częścią Śląskiem. Ich panowanie na znacznej części Śląska przypada na lata 1526–1742. Biała w owym czasie posiadała dobrze rozwinięty handel i rzemiosło oraz zamek. W 1564 r. Cesarz Ferdynand I Habsburg nadał statuty cechowe rzeźnikom, kowalom, ślusarzom, bednarzom, blacharzom i stolarzom. Wielokrotnie miasto trawiły pożary, z czego 2 największe w 1544 i 1791 roku.

Sejmik księstwa opolsko-raciborskiego w 1562 przyjął uchwałę zobowiązującą Żydów do sprzedania swoich domów, spłacenia długów i opuszczenia granic księstwa w ciągu roku. Właściciel Białej i namiestnik księstwa Jan Krzysztof Prószkowski wstawił się za pozostaniem Żydów w mieście. Biała stała się jedyną miejscowością na Śląsku Opolskim, która pozwalała na swobodne żydowskie osadnictwo. Osiedlało się tu wielu Żydów, trudniących się głównie handlem. Z czasem było ich tak wielu, że Białą zaczęto nazywać „Miastem Żydów” lub „Miastem Sprawiedliwych”.

Wielkie straty ludzkie Biała poniosła podczas epidemii dżumy w 1633 roku. Do 1742 roku miejscowość znajdowała się w granicach Monarchii Habsburgów. Po trzech wojnach śląskich toczących się w okresie 1740–1763 miasto znalazło się wraz ze znaczną częścią Śląska w granicach Królestwa Prus. W 1747 r. w Białej wybudowano w rynku nowy budynek dla władz miasta, określany jako ratusz. Po kolejnym wielkim pożarze w 1793 r. w mieście zaczęto budować murowane budynki. W 1870 r. w mieście mieszkało ok. 3500 osób.

Po wprowadzeniu edyktu emancypacyjnego w 1812 wielu Żydów zamieszkałych w Białej zaczęło przeprowadzać się w lepiej rozwinięte gospodarczo rejony Śląska. Wśród nich znalazł się Samuel Fränkel, który założył tkalnię lnu i adamaszku (późniejszy „Frotex”) w Prudniku. Przez kilka kolejnych lat w Białej chowano zmarłych Żydów z pobliskich miejscowości, między innymi z Prudnika, Opola, Raciborza i Koźla.

Pierwotnie w miejscowości dominowała ludność polskojęzyczna, co odnotowuje topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie: „In den alteren Zeiten wurde mehr polnisch als deutsch gesprochen, gegenwartig ist aber deutsche Sprache die vorherrschende” („W starszych czasach mowa była bardziej polska niż niemiecka, ale w chwili obecnej dominującym językiem jest niemiecki”).

Z powodu praktyk germanizacyjnych część Polaków z Białej posyłała swoje dzieci na terytorium Królestwa Polskiego Imperium Rosyjskiego, aby w mogły uczyć się języka polskiego w większej swobodzie. Pisał o tym Filip Robota w „Gazecie Toruńskiej”.

W 1872 r. (rok wcześniej powołano Cesarstwo Niemieckie) zamek został zakupiony przez miasto. Począwszy od 1875 r. wykorzystywano go do celów oświatowych. Do 1925 r. mieściło się w nim seminarium nauczycielskie, następnie szkoła przygotowawcza dla dziewcząt, a po niej gimnazjum miejskie. W tym samym roku Biała obchodziła jubileusz 700-lecia istnienia.

W 1896 otwarto linię kolejową, która połączyła Białą z Prudnikiem i Gogolinem. W 1898 w mieście otwarta została cukrownia w Szonowicach.

27 czerwca 1914 w Białej dokonano odsłonięcia pomnika Friedricha Ludwiga Jahna.

W połowie 1916 do Białej został dyslokowany 6 Pułk Huzarów im. Hrabiego Goetzena (2 Śląski). W 1917 r. w czasie I wojny światowej został dyslokowany pod okupowane przez Deutsches Heer Wilno.

Dwudziestolecie międzywojenne

Od 1919 Biała należała do nowo utworzonej prowincji Górny Śląsk. Prowincja została zlikwidowana w 1938, a 18 stycznia 1941 utworzono ją ponownie ze stolicą w Katowicach.

W 1921 roku w trakcie plebiscytu śląskiego Biała znalazła się poza terenem plebiscytowym.

Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938, bojówki NSDAP spaliły bialską synagogę zbudowaną w 1774.

Oddziały niemieckie zostały w 1945 roku wyparte z miasta przez oddziały 117 korpusu piechoty 21 Armii i 7 samodzielnego korpusu zmechanizowanego gwardii ze składu 1 Frontu Ukraińskiego. W walkach o miasto zginęło 137 żołnierzy Armia Czerwona. Na miejscu ich pierwotnego pochówku na Placu Zamkowym postawiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej. W wyniku walk została spalona wschodnia pierzeja rynku z ratuszem.

Polska Ludowa

W wyniku II wojny światowej Biała znalazła się w granicach państwa polskiego. W 1945 roku na ul. Prudnickiej ówczesny komendant posterunku Milicji Obywatelskiej ufundował symboliczną tablicę ku pamięci partyzantów polskich poległych podczas okupacji. Miasto weszło w skład województwa śląskiego. W 1946 roku w zamku powstało gimnazjum, szkoła podstawowa, potem liceum ogólnokształcące, a w 1987 r. ta zabytkowa budowla została własnością Mody Polskiej.

Źródło: wikipedia.pl