Zamek Bolków
A/2764/80 z 25.11.1949
Zamek w Bolkowie (niem. Bolkoburg) – położony w Bolkowie na Zamkowym Wzgórzu (niem. Burgberg, 396 m n.p.m.), którego zbocze urywa się od strony Nysy Szalonej ostrym urwiskiem (różnica wysokości wynosi 90 m), a łagodny wschodni stok zajmuje miasto. Zamek ten jest zamkiem wyżynnym. Budowla zajmuje 7600 m².
Badania archeologiczne
W 1959 r. zostały przeprowadzone badania archeologiczne, które prowadziła Katedra Historii Architektury Polskiej Politechniki Wrocławskiej we współpracy z Zakładem Archeologii Polski Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN we Wrocławiu. Pracami kierował Olgierd Czerner. Odkryto m.in. fundamenty pomiędzy wieżą a wewnętrznym murem. W wyniku badań naczyń znalezionych na obszarze budowli, po której pozostał mur o grubości ok. 80 cm, ustalono, że spłonęła ona w XIII w. Później na tym miejscu wzniesiono nową wieżę. Zniszczony budynek należał do grupy najstarszych założeń obronnych. W październiku 2000 r. szczecińskie przedsiębiorstwo przeprowadziło na zamku badania georadarowe, które miały pomóc ocenić hipotezę dr. Stulina o ukrytej na zamku Bursztynowej Komnacie. Ustalono wtedy, że na terenie zamku znajduje się nieznane dotąd podziemne pomieszczenie. W lipcu 2001 r. Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego prowadził badania archeologiczne, których celem było poszerzenie wiedzy na temat najstarszych założeń zamku. Prowadzono trzy wykopy: pierwszy w części południowej pomiędzy murem obwodowym a wieżą obronną A, a kolejne w zniszczonym Domu Gotyckim.
Architektura
Zamek wzniesiono z miejscowego kamienia: łupków krystalicznych diabalzaltowych o zabarwieniu zielonym i łupków czerwonych, piaskowca. Obecnie ma kształt wrzecionowaty.
Najbardziej charakterystycznym elementem zamku jest wieża z dziobem, została wzniesiona na skale zieleńcowej. W dolnej części wieży znajduje się dawny loch głodowy. W renesansowej części zamku (Dom Niewiast) mieści się muzeum.
Twierdza została zbudowana na planie nieregularnym. Dominującym elementem założenia obronnego była ogromna wieża (obecnie wys. wraz z attyką 25 m, średnica 15 m, grubość murów w przyziemiu 4,5 m) o zaostrzonym kształcie tzw. kroplistym, z „dziobem” skierowanym w stronę spodziewanego zagrożenia. Do wieży prowadził most zwodzony na wysokości 9 m, połączony z budynkiem mieszkalno-gospodarczym. Obok stołpu znajdowała się wykuta w skale cysterna na wodę. Wieżę, zabudowania i dziedziniec wewnętrzny okalały mury obwodowe z bramą od strony północno-zachodniej. Pierwotny zamek (XIII w.) reprezentował typ zamku wyżynnego, gdzie w celach obronnych wykorzystywano różnicę wzniesień. W XIV w. zamek rozbudowano i połączono z systemem obronnym miasta. W pierwszej połowie XVI w. twierdzę poszerzono i przebudowano w stylu renesansowym. Powstał wówczas trójkondygnacyjny budynek zwany Domem Kobiet, mury zwieńczono attyką, a ściany zyskały dekorację sgraffitową. Wtedy też wzniesiono drugi, zewnętrzny pierścień murów obronnych, przystosowanych już do użycia broni palnej. Głównym elementem tego nowego systemu obronnego były basteje. Wewnątrz obwarowań ukształtował się dziedziniec wewnętrzny, dziedziniec zewnętrzny (od strony północnej) oraz dziedziniec wielki. Wjazd na teren zamku prowadził przez wielką basteję od strony północno-wschodniej.
Wieża z dziobem
25 m wieża (zwana wieżą głodową) została założona na planie koła o średnicy 12 m., przechodzącym od strony południowo-zachodniej w ostrze (tzw. dziób). Średnica w przyziemiu mierzy 15 m., a grubość murów, które zwężają się ku górze, 4,5m. Jest to prawdopodobnie jedna z dwóch zachowanych wież opatrzonych dziobem w Polsce (druga pełniąca niegdyś funkcje mieszkalne, obecnie częściowo zrujnowana znajduje się w pobliskim zamku Niesytno) oraz pierwszy przykład takiego założenia. Dziób skierowany w stronę wejścia – miejsca spodziewanego ataku, miał powodować ześlizgiwanie się kul armatnich po płaszczyznach wieży. Dziób jest skierowany w stronę najłatwiej dostępną. W odróżnieniu od pozostałej części wieży dziób wykonany jest z ciosów czerwonego i żółtego piaskowca. Powstała ona najprawdopodobniej już za panowania Bolka I. Wcześniej takie wieże budowano m.in. we Francji i Czechach. Pierwotnie wejście do niej znajdowało się na poziomie pierwszego piętra, obecnie zaś stanowi je drewniany krużganek. W przyziemiu znajduje się loch głodowy, do którego pierwotnie można było się dostać jedynie z góry (10 m. wysokości). Skazańców zrzucano z góry, zwykle przeżywali oni około tygodnia choć zdarzało się, że zlizując wodę z murów udawało się im utrzymać przy życiu znacznie dłużej.
Muzeum
Muzeum powstałą za sprawą założonego na początku XX w. „Bolkenhainer Heimatverein” (Bolkowskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami), które w renesansowym Domu Niewiast na ten cel zagospodarowało trzy kondygnacje.
W wyniku jego działalności w odbudowanej części renesansowej powstało muzeum, a zbiory zajęły aż trzy kondygnacje. W 1953 r. na zamku w Domu Niewiast została otwarta filia Muzeum Narodowego we Wrocławiu. W tym czasie na dwu kondygnacjach znajdowało się 7888 eksponatów. Na parterze można było oglądać m.in. ryciny, a na pierwszym piętrze meble oraz tablice genealogiczne Piastów, obraz Bolka II oraz metalowe naczynia i mapy. Na drugim piętrze znajdował się zbiór oręża: miecze, halabardy, hakownice, zbroje. W tym czasie dochodziło do włamań i kradzieży zbiorów. W 1976 r. muzeum stało się oddziałem Muzeum Okręgowego w Jeleniej Górze. Same eksponaty pozostały jako depozyt i własność Muzeum Narodowego w murach zamku. Po włamaniu w 1982 r. i podpaleniu biura eksponaty zostały przewiezione do Wrocławia.
Do 1994 r. parter zajmowała wystawa przedmiotów związanych z historią zamku i miasta, na piętrze znajdowała się wystawa XIX w. śląskich mebli ludowych. Podczas prac remontowych odbywających się w Domu Niewiast muzeum zostało zamknięte.
Obecnie na zamku mieści się Muzeum Regionalne (filia Muzeum Karkonoskiego), jest ono zarządzane przez stowarzyszenie Bractwo Rycerskie Zamku Bolków powstałe w 1995 r. Obecnie dostępna jest wystawa stała znajdująca się na I piętrze Domu Niewiast zatytułowana: „Budownictwo Obronne Księstwa Świdnicko-Jaworskiego”.
Źródło: wikipedia.pl
Ruiny zamku położone na prawym brzegu Nysy Szalonej na wysokiej górze (396 m n.p.m.), której zbocze urywa się od strony rzeki ostrym urwiskiem. Na przeciwległej stronie góry na jej łagodnym zboczu leży miasto lokowane w r. 1276, w XIV w. połączone fortyfikacjami z ze?społem zamkowym. Zamek został założony przypuszczalnie przez księcia legnickiego Bolesława Łysego, a w 4 ćwierci XIII w. roz-budowany w dwóch etapach przez jego syna Bolka I, księcia świdnicko-jaworskiego. W pierwszym etapie powstały mury obwodowe o zarysie nieregularnym przystosowanym do terenu, budynek przy murze północno-wschodnim oraz budynek stojący obok wie?ży. W drugim etapie została zbudowana wolnostojąca wieża na planie koła z "ostrzem" skierowanym w stronę południowo-zachodnią, a więc najłatwiej dostępną. Wieża ta jest jedynym w Polsce przykładem takiego ukształtowania. Zamek i sprzężone z nim miasto stanowiły ważny punkt oporu w ogólnym systemie obrony Śląska od południa.
W latach 1301-68 za panowania książąt Bernarda i Bolka II Małego został powiększony budynek południowo-wschodni. Po śmierci Bolka zamek dostał się w ręce wdowy, księżny Agnieszki, a po jej śmierci przeszedł w r. 1392 na własność królów czeskich.
W XV w. zamek był kilkakrotnie oblegany, zdobywany i niszczony: w r. 1463 przez króla czeskiego Jerzego, w r. 1468 przez mieszczan świdnickich i wrocławskich, a w r. 1491 przez króla czeskiego Władysława Jagiellończyka. W tym czasie nastąpiło umocnienie bramy oraz zamiana ganku straży z drewnianego na murowany. W latach 1539-40 została podjęta przebudowa zamku pod kierunkiem Jakuba Parra, polegająca przede wszystkim na powiększeniu obszaru warownego. Powstały nowe dziedzińce od południowego zachodu i od strony miasta, otoczone murami z ba?stejami. Do zespołu włączono również dwie baszty miejskie. Wówczas powstały attykowe zwieńczenia wieży i zabudowań.
W czasie wojny trzydziestoletniej zamek był oblegany w r. 1640, ale nie zdobyty. W r. 1646 zajęły go wojska szwedzkie. Od r. 1703 należał do cystersów z Krzeszowa, którzy skończyli w r. 1715 przebudowę wnętrz. W r. 1810 przeszedł na skarb państwa pruskiego. Przeprowadzono restauracje murów w latach 1850, 1893, 1920-23, 1927-28 i 1937-38, a badania w r. 1957 (Olgierd Czemer).
Źródło: Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady 1974
Zamek w literaturze, filmie i telewizji:
- Na zamku w Bolkowie toczy się znaczna część akcji Rapsodii świdnickiej Władysława J. Grabskiego – powieści historycznej z czasów Bolka II.
- Wiedźmin – zamek pojawia się w 11 odcinku pt. „Jaskier” serialu, znajduje się także w filmie o tym samym tytule.
- Tajemnica twierdzy szyfrów – w 3 i 8 odcinku jako zamek w Szkocji.
- W książce Felix, Net i Nika oraz Trzecia Kuzynka autorstwa Rafała Kosika – Podczas wycieczki do Lolkowa, które najprawdopodobniej jest Bolkowem.
Zamek stanowił także tło dla programów telewizyjnych:
- Labirynty kultury – program realizowany przez Regionalną Telewizję Wrocław
- Ziarno – katolicki program dla młodzieży
Zamek pokazano również w teledyskach: grupa Vader „Sword of the Witcher”, Ensiferum „in my sword i trust”, Castle Dreams „Lover”.
Legendy i miejskie mity:
- Czasy II wojny światowej - Na zamku miała znajdować się jednostka nadzorująca fabryki oraz prowadząca badania. Do tej pory brak dostatecznych dowodów w tej sprawie. Część infrastruktury miała być zlokalizowana w legendarnym przejściu pomiędzy zamkiem Bolków a Świny. W czasie gdy Armia Czerwona zbliżała się do miasta, strażników miało zastąpić SS. Na zamek miały wjechać ciężarówki z dobrami materialnymi, które następnie ukryto w tunelu, a ten zabetonowano. Pozostałości ponoć zasypano piaskiem i ziemią, a pracujących przy tym robotników rozstrzelano.
- Tunel pomiędzy zamkiem Bolków a Świny - O tunelu między zamkiem Bolków a pobliskim zamkiem Świny wspominają legendy. Przejście zostało zilustrowane na wyemitowanym w 1923 roku jednomarkowym niemieckim Notgeldzie (banknot kryzysowy). Młodzież bolkowska wystawiała sztuki teatralne o przejściu i kochankach z niego korzystających.
- Zamkowe skarby - W czasach Bolka II, zamek był skarbcem, jednak został on później przeniesiony do Pragi. W okresie wojen napoleońskich przebywający na zamku Rosjanie wykuli u podstawy wieży dziurę, by dostać się do lochu głodowego, nie ma żadnych dowodów na to, że coś wtedy znaleźli. Krążą też historie, że po sekularyzacji zakonu cystersów, ukryli oni część swoich dóbr na terenie warowni.
Źródło: wikipedia.pl
- Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, 1984
- Jaroszewska M., Zamek Bolków, Wrocław 1970
- Jan Salm, Stanisław Kołodziejski, Leszek Kajzer, Leksykon zamków w Polsce, ISBN 83-213-4158-6.
- T.Mazurska, E.Rachwalski, J.Załęski, Zamki Dolnego Śląska, Wrocław 1996
