Zamek Książ
A/4627/481 z 25.02.1958 i 31.12.1998
Zamek Książ to jeden z najpiękniejszych i największych zamków w Polsce, położony w malowniczym Książańskim Parku Krajobrazowym w Wałbrzychu. Jest trzecią co do wielkości warownią w kraju, ustępując jedynie Zamkowi w Malborku i Zamkowi Królewskiemu na Wawelu. Jego historia sięga końca XIII wieku, a przez wieki obiekt przechodził liczne przebudowy i zmiany właścicieli, od Piastów po ród Hochbergów. Dziś stanowi jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Dolnego Śląska, przyciągając rocznie setki tysięcy gości.
Historia zamku Książ
Budowę zamku przypisuje się księciu świdnicko-jaworskiemu Bolkowi I Surowemu, który w latach 1288–1292 wzniósł tu warownię znaną jako „Książęca Góra”. Ze względu na strategiczne położenie obiekt określano mianem „klucza do Śląska”. Przez wieki zamek był siedzibą książąt, starostów i możnych rodów, a od 1509 roku aż do II wojny światowej należał do rodu Hochbergów, którzy przekształcili go w jedną z najbardziej okazałych rezydencji arystokratycznych w Europie.
W czasie II wojny światowej zamek został przejęty przez III Rzeszę i przystosowywany przez organizację Todt na jedną z kwater Hitlera w ramach projektu Riese. W podziemiach drążonych przez więźniów obozu Gross-Rosen powstały tunele i schrony, których przeznaczenie do dziś budzi kontrowersje. Po wojnie obiekt niszczał, jednak od lat 70. rozpoczęto prace renowacyjne, a od 1991 roku zamek znajduje się pod opieką gminy Wałbrzych.
Architektura i atrakcje turystyczne
Dzisiejsza bryła zamku to połączenie stylów barokowego i neorenesansowego, z monumentalną wieżą główną o wysokości 47 metrów. Wnętrza skrywają reprezentacyjne sale, m.in. Salę Maksymiliana, Salę Balową, Zielony Salon czy Salon Chiński. Na terenie kompleksu znajdują się również malownicze tarasy ogrodowe, stajnie oraz romantyczne ruiny Starego Książa.
Szczególną atrakcją jest udostępniona turystom Podziemna Trasa Turystyczna Zamku Książ, prowadząca przez tunele wykute w czasie wojny. Zamek jest także gospodarzem corocznego Festiwalu Kwiatów i Sztuki, który przyciąga nawet 100 tysięcy odwiedzających.
Zamek Książ dziś
Obecnie Zamek Książ jest jednym z najważniejszych punktów na turystycznej mapie Polski. Oprócz zwiedzania wnętrz i ogrodów, turyści mogą wziąć udział w nocnych spacerach, wystawach czy koncertach. Obiekt został gruntownie odrestaurowany i zyskał nowoczesne udogodnienia, pozostając jednocześnie wiernym swojej historycznej formie.
To miejsce, w którym historia splata się z legendą, a każdy zakamarek kryje fascynujące opowieści o dawnych władcach, arystokratach i burzliwych losach Dolnego Śląska.
Zamek Książ Pomnikiem Historii
Zespół zamkowo-parkowy Książ, obejmujący zamek, ogrody tarasowe i palmiarnię w Lubiechowie, został 31 lipca 2025 roku uznany rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za Pomnik Historii. To wyróżnienie otrzymują obiekty o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego kraju. Książ jest jednym z nielicznych w Polsce kompletnie zachowanych zespołów rezydencjonalnych, którego historia i architektura kształtowały się nieprzerwanie od XIII do XX wieku, łącząc w sobie walory artystyczne, historyczne i krajobrazowe.
Zwiedzanie Zamku Książ możliwe jest w następujących godzinach:
- kwiecień - wrzesień:
- poniedziałek - piątek: 09:00 - 18:00
- sobota - niedziela: 09:00 - 19:00
- październik - marzec:
- poniedziałek - piątek: 10:00 - 16:00
- sobota - niedziela: 10:00 - 17:00
Kasy Zamku czynne są godzinę krócej.
Zamek położony na wysokim, cyplowym wzgórzu otoczonym zakolem rzeki Pełczycy. Zbudowany w latach 1288-92 przez Bolka I, księcia świdnicko-jaworskiego, na planie nieregularnym z kwadratową wieżą od strony wejścia. Przebudowany w latach 1548-58 oraz w 2 połowie XVII w. przez Hochbergów. W latach 1718-32 przekształcony w barokową rezydencję.
Źródło: Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady 1974
Przebudowy Zamku Książ - rys historyczny
Początki zamku Książ sięgają końca XIII wieku. W swojej historii zamek przeżył trzy wielkie przebudowy oraz kilka mniejszych.
Początkowo zamek miał formę typowej średniowiecznej warowni. Dostęp do zamku zabezpieczony był nie tylko tworami naturalnymi, jak stromizny wąwozu Pełcznicy, lecz także murami, wałami i fosami. Zamek dzielił się wtedy na właściwy zamek górny oraz zamek dolny z dziedzińcem, stanowiący zaplecze gospodarcze. Dziedziniec zamku górnego oddzielony był mostem z bramami od dziedzińca zamku dolnego, od południa i północy otoczony był murami a od strony zachodniej zamykał go budynek zamku górnego z wieżą.
Zasadnicze zmiany w tym układzie zamku zachodzą w XVII wieku, kiedy to jego właściciel - Hans Heinrich I - uzyskał cesarskie pozwolenie na likwidację twierdzy. Nastąpiła wtedy rozbiórka wałów, zasypanie rowów i fos oraz częściowa rozbiórka murów obronnych.
W roku 1670, za panowania Hansa Heinrich II, zostają odbudowane wieże górne i dolne Wtedy też powstaje portal do Długiego Domu, autorstwa Melchiora Ciocho z Brunowa.
Pierwsza wielka przebudowa, zwana przebudową barokową, rozpoczęta została w roku 1718, a zainicjował ją ówczesny pan na dobrach Fürstenstein - hrabia Konrad Maximilian Emst von Hochberg. Przebudowa rozpoczęta się od zbudowania reprezentacyjnego wejścia na teren zamku - dwuwieżowego budynku bramnego, w którym jedna z wież jest pozostałością dawnego systemu umocnień. Przeprowadzone na szeroką skalę prace budowlane (1722-32), prowadzone m.in. przez architekta Felixa Antona Hammerschmidta, nadały zamkowi charakter pałacowy. Dobudowano wtedy m.in. wschodnie skrzydło, w którym stworzono grupę reprezentacyjnych salonów. Wtedy to powstały reprezentacyjne wnętrza Salonu Zielonego a przede wszystkim wspaniałej Sali Maksymiliana, zwanej wcześniej Salą Marmurową. Przy pracach w tych pomieszczeniach zatrudnieni byli marmoryzator Andrea Provisore, malarz Anton Schettler, sztukator Ramelli. rzeźbiarz Schneck oraz mistrz kamieniarski Johannes Schwibs. Także w trakcie tej przebudowy splantowano teren dawnego przedzamcza, stał się on głównym dziedzińcem paradnym. Hans Heinrich VI zatrudnił do sprawowania opieki artystycznej nad wszelkimi pracami w rezydencji Christiana Wilhelma Tischbeina, malarza i budowniczego. Jego zainteresowanie średniowiecznymi ruinami znalazło odbicie w wystroju kilku pomieszczeń w barokowej części zamku, w których ściany Tischbein ozdobił wizerunkami średniowiecznego zamku Grodziec. Po dziś dzień sale te nazywane są salami Grodźca.
Kolejną przebudowę zainicjowaną przez Hansa Heinricha XV von Hochberg prowadził architekt von Scheinert, a później H. W. Ritter von Moltheim, architekt z Wiednia. Druga wielka przebudowa trwała 15 lat od roku 1908 do 1923. W ramach tej przebudowy do starej, podwyższonej we frontowej części budowli, dobudowano dwa nowe skrzydła od zachodu i północy, zamykając najstarszą część zamku - Długi Dom - wewnątrz bloku zabudowy i uzyskując w ten sposób dwa nowe, wewnętrzne dziedzińce. Podczas zakrojonych na szeroką skalę prac budowlanych w południowej stronie południowego skrzydła w miejscu starej oranżerii i ogrodów z XVII i XIX wieku utworzono cztery poziomy kamiennych tarasów ogrodowych. Przy nowym skrzydle zamkowym powstał zupełnie nowy taras.
W trakcie II wojny światowej zamek przeszedł w ręce armii niemieckiej i został przekształcony na kwaterę dowództwa. Wnętrza zamkowe, jak i cały zamek, zostały w dużej części zdewastowane i ogołocone z bezcennych dzieł sztuki. Przebudowane zostały prawie wszystkie zamkowe pomieszczenia, w pierwotnym kształcie pozostawione zostały sale tak zwanego ciągu barokowego - na wyraźne polecenie Konserwatora Zabytków Prowincji śląskiej - prof. Grundmana. W trakcie przebudowy zamku, nadzorowanej przez paramilitarną organizację Todt, całkowicie zmieniono wnętrze Sali Konrada, która przed wojną zachwycała bogatym wyposażeniem i wspaniałym barokowym wystrojem. Także utrzymana w stylu późnogotyckim Sala Krzywa została gruntownie przebudowana. Zniszczono jej marmurową posadzkę, odkuto freski, a strop obniżono. Także obecna sala wystawowa, która pierwotnie utrzymana była w bogatym renesansowym stylu, została całkowicie przebudowana.
- B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
