KL Auschwitz I (Stammlager) w Oświęcimiu

Nr w rejestrze zabytków:
A-714/95 z 2.08.1995
Aktualna funkcja: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu
Data powstania obiektu: 1940 r.

KL Auschwitz I (Stammlager) to pierwszy, potem główny obóz zespołu i jego centrum zarządcze, znany też jako Stammlager (obóz macierzysty), który wchodzil w skład Konzentrationslager Auschwitz – zespołu niemieckich, nazistowskich obozów koncentracyjnych i obozu zagłady, działającego w latach 1940–1945 w Oświęcimiu (niem. Auschwitz) i pobliskich miejscowościach. KL Auschwitz istniał na terenie opuszczonych austriackich, następnie polskich koszar artyleryjskich, w dwudziestu dwu ceglanych budynkach (8 dwu- i 14 jednopiętrowych), powiększonych o osiem dalszych bloków dwupiętrowych, zbudowanych siłami więźniów, otoczonych dużym łańcuchem straży oraz wyludnionym tzw. obszarem interesów obozu (40 km²).

KL Auschwitz to dzisiaj symbol Zagłady Żydów, nazywany też „fabryką śmierci”. Obóz Auschwitz jako jedyny niemiecki obóz koncentracyjny został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO (1979) pod nazwą "Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945)". W części obozu utworzono Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu (1947), pomnik i instytucję kultury dokumentującą zbrodnie niemieckie w okupowanej Polsce.

Pierwszym komendantem KL Auschwitz był Rudolf Hoess (od kwietnia 1940 do listopada 1943 r.), drugim – Arthur Liebehenschel (od listopada 1943 do maja 1944 r.), trzecim i ostatnim – Richard Baer (od maja 1944 do stycznia 1945 r.). Najstarsza jego część – obóz macierzysty – została utworzona w budynkach dawnych koszar. Część ta mieściła jednokrotnie 15–20 tys. więźniów. 20.05.1940 r. przywieziono z Sachsenhausen do Auschwitz 30 niemieckich więźniów kryminalnych, którzy mieli pełnić funkcje nadzorcze wśród więźniów. 14.06.1940 r. przywieziono z Tarnowa pierwszy transport Polaków, liczący 728 osób. Na początku umieszczano w obozie aresztowanych masowo Polaków, zwłaszcza inteligencję i działaczy ruchu oporu. W pierwszym okresie obóz ten nie różnił się od licznych obozów koncentracyjnych, zakładanych w latach 30. XX w. przez Niemców na terenie Rzeszy. Obozem koncentracyjnym pozostał zresztą przez cały okres swego istnienia, nawet gdy w 1942 r. stał się równocześnie największym obozem śmierci. 

KL Auschwitz I (Stammlager)  20 maja przywieziono do obozu 30 więźniów przestępców kryminalnych narodowości niemieckiej, wybranych na żądanie Hößa z obozu w Sachsenhausen. Oznaczono ich numerami od 1 do 30 i osadzono w bloku nr 1. Jako więźniowie funkcyjni przeznaczeni byli do nadzoru nad więźniami. Do obozu skierowano również 15 SS-manów z kawaleryjskiego oddziału SS w Krakowie jako członków przyszłej załogi.

Początkowo obóz był przeznaczony głównie do przetrzymywania polskich inteligentów oraz Polaków walczących z okupantem. Jego powstanie związane było z narastającym polskim ruchem oporu, który był zwalczany przez nazistów bezwzględnym terrorem, co szybko doprowadziło do przepełnienia istniejących więzień. Osadzono w nim wielu młodych ludzi, którzy próbowali przyłączyć się do ruchu oporu lub nielegalnie przekroczyć granicę w celu przyłączenia się do armii polskiej. Następnie kierowano tu także pospolitych niemieckich przestępców kryminalnych, radzieckich jeńców wojennych, księży, Żydów, tzw. elementy antyspołeczne, w mniejszym stopniu również niemieckich homoseksualistów. Liczba przetrzymywanych jednorazowo wahała się od kilku do kilkunastu tysięcy, rzadko przekraczając 20 tysięcy więźniów.

Pierwsza grupa 30 więźniów niemieckich stanowiła zaczątek funkcyjnej kadry obozowej (kapo, blokowi). Pierwszy masowy transport do Auschwitz odbył się 14 czerwca 1940. Przywieziono wtedy wagonami kolejowymi drugiej klasy z więzienia w Tarnowie 728 więźniów politycznych – byli to Polacy oraz kilku polskich Żydów. Otrzymali oni numery od 31 (przypadł Stanisławowi Ryniakowi) do 758. Wojnę przeżyło 239 z nich.

Więźniowie byli zmuszani do rozbudowy obozu. Do 22 bloków dobudowano z czasem siłami więźniów kolejnych osiem bloków, a do bloków parterowych dobudowano piętro. Wokół obozu utworzono mały i duży łańcuch straży oraz wyludniony tzw. obszar interesów obozu (40 km²).

W marcu 1941 po raz pierwszy obóz wizytował Himmler – zdecydował wtedy o jego rozbudowie, tak aby mógł pomieścić 30 tysięcy więźniów (wcześniej obóz planowano na ok. 10 tysięcy), a także wydał rozkazy o rozpoczęciu budowy obozu Auschwitz II w odległej o trzy kilometry od KL Auschwitz wsi Brzezinka. Początkowo miał to być obóz dla jeńców (przygotowywano miejsce dla tysięcy jeńców radzieckich), jednak potem plany te zostały zmienione. Jeńców radzieckich do Auschwitz przywieziono ok. 15 tysięcy. W związku z planami rozbudowy przeprowadzono wysiedlenia Polaków z Oświęcimia oraz okolicznych wsi. Na przełomie marca i kwietnia 1941 wysiedleniami objęto Babice, Budy, Rajsko, Brzezinkę, Broszkowice, Pławy i Harmęże. Wsie w większości wyburzono, a nieliczne pozostałe budynki zaadaptowano na potrzeby obozu. W niektórych wsiach utworzono podobozy Auschwitz, zakłady produkcyjne oraz gospodarstwa rolne przeznaczone dla personelu obozowego SS.

Nad bramą wejściową do obozu umieszczony jest napis Arbeit macht frei (pol. Praca czyni wolnym). Trzon napisu stanowią dwie wyprofilowane rury pomiędzy które przyspawano litery wycięte z blachy. Napis wykonali więźniowie z komanda ślusarzy pod kierownictwem Jana Liwacza w kuźni obozowej. Bramy z napisem „Arbeit macht frei” powstały również w innych niemieckich obozach koncentracyjnych, między innymi w Dachau, Groß-Rosen, Sachsenhausen, Theresienstadt, Flossenbürg.

Kolumny więźniów (zestawionych w komanda) wyprowadzanych do pracy i powracających do obozu przekraczały tę bramę często przy dźwiękach obozowej orkiestry symfonicznej. Nieprawdziwe są liczne kadry filmów fabularnych, pokazujące kolumny Żydów, przechodzących przez tę bramę. Zdecydowana większość z nich trafiała do obozu Auschwitz II.

Niektóre bloki i budynki obozowe pełniły w różnych okresach specjalne funkcje:

  • Dziewięć bloków (1, 2, 3, 12, 13, 14, 22, 23, 24) od października 1941 do marca 1942 stanowiło odgrodzony obóz dla radzieckich jeńców wojennych (Russisches Kriegsgefangenarbeitslager). Stopniowo umieszczono w nim około 10 000 osób, z których do likwidacji obozu dotrwało mniej niż tysiąc – przeniesiono ich do rozbudowanego obozu w Brzezince.
  • Blok 10 stanowił miejsce zbrodniczych eksperymentów medycznych in vivo. Prowadził je dr Carl Clauberg, który poszukiwał szybkiej i taniej metody sterylizacji kobiet.
  • Bloki od 1 do 10 w okresie od marca do sierpnia 1942 stanowiły pierwszy obóz kobiecy, który potem został przeniesiony do obozu w Brzezince (najpierw na odcinek BIa, potem na BIa i BIb).
  • Blok 11 był wewnętrznym więzieniem, przeznaczonym do odbywania kar za naruszenia prawa obozowego – dotyczyło to zarówno załogi, jak i więźniów. Tylko ci ostatni podlegali egzekucjom przez rozstrzelanie, powieszenie lub zagłodzenie. Znajdowały się tu m.in. tzw. cele stojące, tak małe, że zamknięte w nich po cztery osoby musiały pozostawać w pozycji stojącej przez całą noc, niekiedy wiele nocy z rzędu (powierzchnia celi to niecały metr kwadratowy). Na dziedzińcu bloku 11 oraz na jego piętrze stosowano tzw. karę słupka. Polegała ona na wieszaniu więźniów za wygięte do tyłu ręce. Na parterze bloku mieściły się cele, w których więźniowie czekali na rozstrzelanie pod Ścianą Śmierci, która znajdowała się na dziedzińcu między blokami 11 i 10. Na piętrze bloku 11 znajdowały się pokoje przesłuchań, w których pracowali funkcjonariusze obozowego Gestapo (tzw. Wydziału (Oddziału) Politycznego – niem. Politische Abteilung). We wrześniu 1941 przeprowadzono tu pierwszą próbę zagazowania ludzi (ok. 600 jeńców radzieckich i 250 Polaków ze szpitala obozowego) gazem cyklon B, używanym wcześniej do dezynsekcji. Ponieważ piwnice bloku nie nadawały się na komorę gazową, hitlerowcy przebudowali kostnicę obozową (znajdującą się obok krematorium obozowego) na pierwszą stałą komorę gazową – używano jej od 1941 do 1942 r.
  • Blok 24 na rozkaz Himmlera mieścił od lata 1943 obozowy dom publiczny (tzw. puf, zwany także „domem lalek”). Usługi seksualne dla nagrodzonych uprzywilejowanych więźniów świadczyły tu specjalnie wyselekcjonowane kobiety, a także ochotniczki spośród więźniarek. W piwnicach bloku 24 swoją salę prób miała orkiestra obozowa.

Między blokami, wzdłuż osi środkowej, znajdował się plac apelowy. Przy obozie funkcjonowały budynki administracji obozowej, Gestapo oraz komendantura. Tuż za drutami stał dom komendanta wraz z ogrodem – mieszkał w nim razem z rodziną.

Źródło: wikipedia.pl / sztetl.org.pl

Szczegółowe informacje na temat możliwości zwiedzania dawnego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau znajdują się na stronie Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.

Obóz Auschwitz stał się dla świata symbolem terroru, ludobójstwa i Szoah. Utworzony został przez Niemców w połowie 1940 r. na przedmieściach Oświęcimia, włączonego przez nazistów do Trzeciej Rzeszy.

Bezpośrednim powodem utworzenia obozu była powiększająca się liczba aresztowanych masowo Polaków i przepełnienie istniejących więzień. Początkowo miał to być kolejny z obozów koncentracyjnych, tworzonych przez nazistów już od początku lat trzydziestych. Funkcję tę Auschwitz spełniał przez cały okres swego istnienia, także gdy - od 1942 r. - stał się równocześnie jednym z ośrodków ?Endlösung der Judenfrage? (ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej) - nazistowskiego planu wymordowania Żydów zamieszkujących okupowane przez III Rzeszę tereny.

Do początku 1942 r. naziści deportowali do KL Auschwitz wyłącznie Żydów przywożonych w stosunkowo niedużej liczbie razem z więźniami nie-żydowskimi, głównie Polakami, którzy stanowili do połowy 1942 r. większość stanu liczbowego obozu.

Podstawowym celem polityki niemieckiej na obszarze okupowanej Polski po zlikwidowaniu polskiego państwa i jego instytucji była eksploatacja zasobów materialnych, siły roboczej oraz usuwanie z jej terenu miejscowej ludności ? Polaków i członków mniejszości narodowych. Odbywało się to poprzez ich wysiedlenie i systematyczną eksterminację. Ziemie polskie miały być całkowicie zgermanizowane przez zasiedlenie Niemcami opustoszałych terenów.

Na terenie obozu Auschwitz I naziści utworzyli pierwszy obóz dla mężczyzn i kobiet, tu miały miejsce pierwsze eksperymenty uśmiercania przy użyciu Cyklonu B, tu mordowali pierwsze masowe transporty Żydów, tu prowadzili pierwsze zbrodnicze eksperymenty na więźniach, tu wykonywali większość egzekucji przez rozstrzelanie, tutaj też mieścił się centralny areszt obozowy w bloku nr 11 dla więźniów z wszystkich części obozowego kompleksu, a także główna komendantura obozu i większość biur SS. Stąd władze obozowe kierowały dalszą rozbudową kompleksu obozowego.

W obozie Birkenau naziści wybudowali większość urządzeń masowej zagłady, w których zamordowano około miliona Żydów. Birkenau był jednocześnie największym obozem koncentracyjnym (blisko 300 prymitywnych, w większości drewnianych baraków), w którym w 1944 r. przebywało ponad 100 tys. więźniów: Żydów, Polaków, Romów, i innych. Na blisko 200 ha zachowały się ruiny komór gazowych i miejsca wypełnione ludzkimi prochami, prymitywne baraki więźniarskie oraz kilometry obozowego ogrodzenia i dróg.

Źródło: auschwitz.org

  • Architektura zbrodni. Budynek tzw. centralnej sauny w KL Auschwitz II ? Birkenau, redakcja Teresa Świebocka, Oświęcim 2001.
  • Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, t. I-V, Redakcja naukowa: Wacław Długoborski, Franciszek Piper, Oświęcim Brzezinka 1995.
  • Auschwitz. Nazistowski obóz śmierci, redakcja Franciszek Piper, Teresa Świebocka, Oświęcim 1993.
  • Białecka Alicja, Działalność pedagogiczna muzeum i miejsca pamięci Auschwitz-Birkenau, w: Wartości w edukacji historycznej, red. Janusz Rulka, Bydgoszcz 1999.
  • Cebo Lechosław, Więźniarki w obozie hitlerowskim w Oświęcimiu-Brzezince, Katowice 1984.
  • Cyra Adam, Pozostał po nich ślad... Życiorysy z celi śmierci, Oświęcim 2006.
  • Czech Danuta, Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz, Oświęcim-Brzezinka 1992.
  • Domasłowski Wiesław, Badania nad konserwacją obiektów murowanych (beton, cegła) w Obozie Zagłady Oświęcim-Brzezinka, Toruń 2000.
  • Glińska Alicja, Istota i mechanizm przemian w moralności więźniów Oświęcimia, 1969
  • Glińska Alicja, Moralność więźniów Oświęcimia, ?Etyka? 1967, t. 2, s. 173-178
  • Jagoda Zenon, Kłodziński Stanisław, Masłowski Jan, Oświęcim nieznany, Kraków 1981.
  • Jagoda Zenon, Kłodziński Stanisław, Masłowski Jan, Więźniowie Oświęcimia, Kraków-Wrocław 1984
  • Klee Ernst, Auschwitz medycyna III Rzeszy i jej ofiary, Kraków 2001.
  • Kubica Helena, Nie wolno o nich zapomnieć: najmłodsze ofiary Auschwitz, Oświęcim 2002
  • Kubica Helena, Zagłada w KL Auschwitz Polaków wysiedlonych z Zamojszczyzny w latach 1942-1943, Oświęcim - Warszawa 2004.
  • Kucia Marek, Auschwitz jako fakt społeczny, Kraków 2005.
  • Lachendro Jacek, Zburzyć i zaorać...? Idea założenia Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w świetle prasy polskiej w latach 1945-1948, Oświęcim 2007.
  • Langbein Hermann, Ludzie w Auschwitz, Oświęcim-Brzezinka 1994.
  • Lasik Aleksander, Załoga SS w KL Auschwitz w latach 1940-1945, Bydgoszcz 1994.
  • Oleksy Krystyna, Symbolika Auschwitz i uniwersalne wartości moralne związane z tą tematyką, w: Wartości w edukacji historycznej, red. Janusz Rulka, Bydgoszcz 1999.
  • Pawełczyńska Anna, Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa 1995.
  • Piper Franciszek, Ilu ludzi zginęło w KL Auschwitz. Liczba ofiar w świetle źródeł i badań 1945-1990, Oświęcim 1992.
  • Rees Laurence, Auschwitz. Naziści i ?ostateczne rozwiązanie?, wstęp Władysław Bartoszewski, przełożył Paweł Stachura, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.
  • Rymaszewski Bohdan, Pamiętać będą pokolenia, Oświęcim 2000.
  • Setkiewicz Piotr, Z dziejów obozów IG Farben Werk Auschwitz 1941-1945, Oświęcim 2006.
  • Strzelecki Andrzej, Deportacja Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz i ich zagłada, Oświęcim 2004.
  • Sobański Tomasz, Ucieczki oświęcimskie, Warszawa 1987.
  • Świebocki Henryk (red.), Ludzie dobrej woli. Księga pamięci mieszkańców ziemi oświęcimskiej niosących pomoc więźniom KL Auschwitz, Oświęcim 2005.
  • Zarembina Natalia, Auschwitz, Obóz Śmierci, oprac. Andrzej K. Kunert, (reprint z wydania podziemnego Polska 1942, Londyn 1944), Warszawa 2005
  • Ważnymi pozycjami są także artykuły zawarte w zeszytach ?Zeszyty Oswięcimskie? i ?Pro Memoria? wydawanych przez Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Zaktualizowano 2 miesiące temu

Inne obiekty znajdujące się w:
Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945)

Inne obiekty znajdujące się w:
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

Dane teleadresowe

Leszczyńskiej 15
32-600 Oświęcim
place
50.026475, 19.203975Skopiowano do schowka
N50º1'35.31", E19º12'14.31"Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Wstęp płatny
Miejsce/obiekt, z którego korzystanie, zwiedzanie wymaga uiszczenia opłat.
Dla niepełnosprawnych
Miejsce/obiekt przystosowane dla osób niepełnosprawnych.
Parking
Miejsce/obiekt w pobliżu którego istnieje możliwość płatnego lub bezpłatnego zaparkowania samochodu.
Toaleta
Miejsce/obiekt posiadające na swym terenie bezpłatną lub płatną toaletę.
Możliwość zwiedzania
Miejsce/obiekt, który jest udostępniany do zwiedzania.
Ogólnodostępny
Obiekt ogólnodostępny dla wszystkich w określonych dniach i godzinach. (np. instytucja publiczna lub kościół czynne w określonych godzinach).
Wstęp bezpłatny

Inne w kategorii: Upamiętnienia To najbliższe atrakcje w tej samej kategorii.

Najbliższe atrakcje W najbliższej okolicy znajduje się wiele ciekawych atrakcji. Oto niektóre z nich.

Korzystając z tej strony akceptujesz, że w Twoim urządzeniu końcowym zostaną zainstalowane pliki cookies, które umożliwiają nam świadczenie usług. Brak zgody na pliki cookies oznacza, że pewne funkcjonalności strony mogą być niedostępne. Pamiętaj, że zawsze możesz zmienić te ustawienia. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Cookies.