Cerkiew pw. św. Mikołaja w Chełmie
Oa/178/56 z dnia 24.08.1957
Cerkiew św. Mikołaja w Chełmie to wyjątkowy zabytek sakralny o bogatej historii, sięgającej XVIII wieku. Zbudowana w stylu barokowym w latach 1711–1730 (lub około 1721 roku), była częścią kompleksu unickiego seminarium duchownego w Chełmie. Świątynia stanowi cenny przykład architektury sakralnej tego okresu i jedno z najstarszych miejsc kultu w mieście.
Architektura
Cerkiew św. Mikołaja w Chełmie jest doskonałym przykładem późnobarokowej architektury sakralnej. Budynek charakteryzuje się harmonijnymi proporcjami, bogato profilowanymi gzymsami oraz subtelnymi detalami architektonicznymi, typowymi dla epoki.
Wnętrze, choć wielokrotnie przebudowywane, zachowało częściowy układ przestrzenny pierwotnego projektu. Obiekt zbudowany został z cegły i kamienia, co zapewniło mu trwałość na przestrzeni wieków.
Jego jednonawowa bryła z prostokątnym prezbiterium i niewielką kopułą stanowi charakterystyczny element dla cerkwi unickich tego okresu, łączących elementy wschodniego i zachodniego stylu sakralnego.
Cerkiew w zmieniających się dziejach Chełma
Świątynia św. Mikołaja była świadkiem burzliwej historii regionu. Od czasów unickich po współczesność wielokrotnie zmieniała przynależność konfesyjną i funkcję. Symbolizuje złożone dziedzictwo religijne i kulturowe Chełma, w którym przez wieki współistniały różne tradycje – katolicka, prawosławna i unicka.
Obecnie cerkiew, jako część Muzeum Chełma, pełni funkcję edukacyjną. Zwiedzający mogą poznać nie tylko dzieje budowli, ale także historię religijną i artystyczną regionu.
Cerkiew św. Mikołaja dziś
Dziś cerkiew św. Mikołaja w Chełmie jest jednym z najważniejszych zabytków sakralnych miasta. Jej starannie odrestaurowana bryła przyciąga miłośników historii, architektury i sztuki sakralnej. Wnętrze pełni funkcję ekspozycji muzealnej, a sam budynek stanowi element szlaku turystycznego obejmującego Górę Zamkową, Bazylikę Narodzenia NMP oraz zespół dawnego klasztoru bazylianów.
Początkowo cerkiew pełniła funkcję świątyni przy seminarium unickim, kształcącym duchownych Kościoła greckokatolickiego. Jej powstanie wiąże się z dynamicznym rozwojem unii brzeskiej na ziemi chełmskiej, która stanowiła ważny ośrodek religijny i kulturowy regionu.
Po likwidacji unii w 1875 roku, kiedy władze rosyjskie rozpoczęły rusyfikację Chełmszczyzny, budynek został przejęty przez Cerkiew prawosławną. Cerkiew św. Mikołaja stała się wówczas kaplicą przy prawosławnym seminarium duchownym, które działało w dawnych zabudowaniach unickich.
W XX wieku, po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, świątynia została przekształcona w kaplicę katolicką, a następnie – po sekularyzacji – zaadaptowana na potrzeby muzealne.
Dziś cerkiew św. Mikołaja w Chełmie stanowi część Muzeum Ziemi Chełmskiej, pełniąc funkcję obiektu ekspozycyjnego i zabytku udostępnionego zwiedzającym.
