Dawny Klasztor Bazylianów w Chełmie
A/568 z 24 sierpnia 1957
Dawny klasztor bazylianów w Chełmie to niezwykle cenny zabytek sakralny, będący częścią zespołu katedralnego na Górze Zamkowej. Wzniesiony w latach 1640–1649 z fundacji biskupa unickiego Metodego Terleckiego oraz pierwszego rektora chełmskiego seminarium duchownego Jakuba Suszy, stanowi jedno z najstarszych i najważniejszych miejsc związanych z historią Chełma i Kościoła unickiego.
Architektura
Dawny klasztor bazylianów to piętrowy budynek o prostokątnym planie, ustawiony równolegle do Bazyliki Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Charakteryzuje go solidna, murowana konstrukcja oraz elementy typowe dla architektury XVII wieku.
Najważniejsze cechy architektoniczne:
Sklepienia kolebkowo-krzyżowe w dolnych kondygnacjach, które podkreślają klasztorny charakter budowli.
Refektarz na piętrze – dawniej jadalnia zakonników – przykryty kolebką z lunetami, stanowiący najcenniejszą część wnętrza.
Trzy kondygnacje piwnic, które służyły jako magazyny i pomieszczenia gospodarcze klasztoru.
Choć w wyniku XIX-wiecznych przebudów budynek częściowo utracił cechy stylowe, wciąż zachowuje atmosferę dawnych wieków i jest ważnym świadectwem historii unickiego Chełma.
Otoczenie klasztoru
Tuż obok dawnego klasztoru znajduje się klasycystyczny budynek Chełmskiego Prawosławnego Bractwa Bogurodzicy, wzniesiony pod koniec XIX wieku. Obiekt zbudowany został na rzucie litery „L” i pierwotnie posiadał kolumnowy portyk przy wejściu.
Bractwo miało znaczenie polityczne – powstało w okresie rusyfikacji Chełmszczyzny i pełniło rolę instytucji propagującej prawosławie na terenach dawnej unii. Zestawienie tych dwóch budynków – klasztoru bazylianów i domu bractwa – symbolicznie ukazuje złożoną historię religijną regionu.
Dawny klasztor bazylianów dziś
Obecnie budynek dawnego klasztoru bazylianów pełni funkcję mieszkalną, jednak nadal stanowi ważny element historycznego krajobrazu Góry Zamkowej.
Spacerując po tym terenie, można dostrzec nie tylko monumentalną bazylikę, ale także pozostałości dawnego kompleksu klasztornego, w tym Bramę Uściłuską, budynki gospodarcze i dawny refektarz. Wspólnie tworzą one niezwykle wartościowy zespół architektoniczny o wysokiej randze historycznej i kulturowej.
Klasztor powstał w połowie XVII wieku jako siedziba Bazylianów – zakonu o dużym znaczeniu dla duchowości i kultury wschodniego chrześcijaństwa. Zakon ten odgrywał ważną rolę w rozwoju szkolnictwa, piśmiennictwa oraz dialogu między Wschodem a Zachodem.
Budynek był miejscem działalności seminarium duchownego, kształcącego duchownych unickich. Działał tu również ośrodek edukacyjny i duszpasterski, który miał wpływ na rozwój religijny i intelektualny regionu.
Po kasacie unii w 1875 roku, gdy władze carskie zlikwidowały Kościół unicki, klasztor został zaadaptowany na cele mieszkalne. Wraz z przebudową utracił część swoich oryginalnych cech stylowych, jednak zachował dawny układ przestrzenny i elementy architektoniczne świadczące o jego sakralnym rodowodzie.
