Wieża książęca w Siedlęcinie
87 z dn. 12.02.1949
Wieża książęca w Siedlęcinie to mieszkalna wieża zbudowana przez jaworskiego księcia Henryka I w latach 1313-1315, która w późniejszym okresie stała się siedzibą rycerską. Jej największą atrakcją są jedyne w Europie średniowieczne malowidła, obrazujące historię rycerza Okrągłego Stołu, sir Lancelota i jego romansu z królową Ginewrą, a także najstarsze w Polsce drewniane stropy. Do niedawna wieża książęca w Siedlęcinie nie była objęta jakąkolwiek opieką. Od 2001 roku jest własnością fundacji „Zamek Chudów”. Budowla jest udostępniona dla zwiedzających.
Podobnym budowli zachowało się na Śląsku kilka, lecz wieża siedlęcińska dotrwała do obecnych czasów jako stosunkowo najlepiej zachowana. Nie wiadomo, kto był jej fundatorem. Żadna z zachowanych kronik nie wymienia nazwiska pierwotnego właściciela. Powstała w początku XIV wieku prawdopodobnie jako rezydencja myśliwska księcia Bolka II świdnicko-jaworskiego.
Pomimo przeróbek wieża rycerska w Siedlęcinie zachowała pierwotny wygląd. Zbudowana została z kamienia na planie prostokąta (22,2 x 14,35) jest podpiwniczona, posiada cztery kondygnacje przykryte czterospadowym dachem gontowym. Zachowała się gotycki portal wejściowy z okna z fragmentami kamiennych laskowań. Dwie dolne kondygnacje podzielone są ściankami działowymi. Górne stanowią jednoprzestrzenne wnętrze zajmujące całą powierzchnię kondygnacji. Wokół wieży zachowała się w dużych fragmentach stara fosa wodna i ślady po murze, jaki otaczał niegdyś mały dziedziniec.
Ściany sali na trzeciej kondygnacji pokrywa duży cykl malowideł o łącznej powierzchni 33m2 , pochodzących z lat 1320-1340. Stanowią one jedyne na Śląsku, stosunkowo dobrze zachowane, wysokiej klasy artystycznej, malowidła ścienne z tego okresu. Są one unikalne ze względu na swoją świecką treść - przedstawiają bowiem między innymi sceny związane z ówczesnym życiem dworskim i rycerskim. Formalnie są zaliczane przez historyków sztuki do tak zwanego stylu linearnego, polegające na obrysowaniu postaci i przedmiotów dość grubym konturem. Wykonane zostały techniką polegającą na pokrywaniu barwnikami suchego tynku, skrapianego wodą wapienną. Można w ich tematyce wyróżnić trzy wątki: symboliczny (przedstawienia życia i śmierci), legendarny (przedstawiający dzieje Lancelota z Jeziora – jednego z rycerzy Okrągłego Stołu króla Artura) i sakralny (z przedstawieniem monumentalnej postaci św. Krzysztofa oraz apostołowie i prorocy). W niszy okna północnego znajdują się malowane tarcze herbowe rodziny von Redern i von Zedlitz z około 1369 – 1370 roku, a na ścianie obok dwie sylwetki rycerzy konnych. Autorem malowideł na ścianie południowej był najprawdopodobniej miejscowy mistrz malarski działający pod wpływem inspiracji sztuki zachodniej, być może z południowego Tyrolu, które z kolei mogły do niego dotrzeć poprzez Czechy, ponieważ podobna polichromia powstaje w roku 1338 w niezbyt odległym Jindrzichów Hradec. W sferze domysłów znajduje się ustalenie fundatora malowideł. Wielu badaczy wskazuje na księcia Bolka II lub Henryka Jaworskiego. Bezspornym jest jedno, że artysta cyklu malowideł reprezentował w pełni rozwinięty styl i wysokie umiejętności, których efekt możemy do dziś podziwia
Źródło: jezowsudecki.pl
Wieża książęca w Siedlęcinie usytuowana jest na kilku ważnych szlakach turystycznych:
- zielony Szlak Zamków Piastowskich - szlak pieszy,
- Euroregionalny Turystyczny Szlak Rowerowy "Dolina Bobru" ER-6 - niebieski szlak rowerowy,
- szlak kajakowy „Bóbr”,
- Sudecka Droga św. Jakuba (dawniej Via Cervimontana) – szlak pieszy,
- Kaczawski Szlak Średniowiecznych Malowideł Ściennych.
Wieża mieszkalna w Siedlęcinie stanowi bodaj najbardziej znany przykład tego typu budowli na terenie dzisiejszej Polski. Rangę zabytku podnosi zespół czternastowiecznych malowideł o bogatym programie ideowym. Wieża położona jest na terenie zespołu dworskiego z XVIII w., związanego z leżącą od północnego wschodu wsią. Przyjmuje się, że kamienna budowla wzniesiona została w dwóch fazach. Jej powstanie wiązane jest z książętami świdnicko-jaworskimi. Za ich sprawą w początkach XIV w. wybudowano potężną wieżę (donżon) na planie prostokąta o wymiarach 14,35 x 22,2 m i wysokości około 19 m. Pierwotnie wieńczył ją ganek obronny, zaopatrzony w blankowanie. Siedzibę otaczał początkowo mur obronny, przebiegający w odległości około 2,5m od lica budynku. Na zewnątrz warowny obwód otaczała fosa, zasilana przez wody płynącego w pobliżu cieku.
Potem międzymurze wypełniono ziemią i gruzem, tworząc sztuczne wzniesienie. Najniższa kondygnacja przekształciła się w ten sposób w piwnicę. W XV w. obiekt podwyższono o kolejną kondygnację i nakryto stromym, czterospadowym dachem. Wejście do wieży prowadziło pierwotnie przez piaskowcowy ostrołukowy portal w kondygnacji przyziemia. Nad sklepionym, składającym się z dwóch lokalności przyziemiem znajdowały się przykryte drewnianymi stropami kondygnacje mieszkalne. Świadczą o tym zachowane okna z pozostałościami gotyckiej kamieniarki i wykusze sanitarne. Na trzeciej kondygnacji mieściła się reprezentacyjna sala z dekoracją malarską. Te wysokiej klasy malowidła, pochodzące wg A. Karłowskiej-Kamzowej i J. Witkowskiego z lat 40. XIV w., przedstawiają najpewniej wątki opowieści o Lancelocie z Jeziora. Są dowodem oddziaływania sztuki dworskiej Zachodu na ziemie Śląska. Zgodnie z tą hipotezą fundatorem dekoracji mógł być książę Henryk świdnicki. Inni łączą powstanie polichromii z panowaniem Bolka II świdnickiego. Od 1369 Siedlęcin przeszedł w posiadanie rycerza Jenchina von Redern. W późniejszym okresie wieżę włączono w kompleks zabudowań dworskich. Poważniejsze prace zabezpieczające i konserwatorskie miały miejsce w XIX w., następnie w latach 1936-1938 i trzykrotnie w okresie powojennym. Mimo udowodnionego związku donżonowego zamku z książętami świdnicko-jaworskimi obiekt w popularnej literaturze nadal występuje jako ?wieża rycerska?.
Źródło: L. Kajzer, S. Kołodziejewski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, Wyd. Arkady, Warszawa 2012
* * *
Wieża w Siedlęcinie jest jedną z najwspanialszych i najlepiej zachowanych budowli tego typu w Europie Środkowej. Jej budowę rozpoczął prawdopodobnie Henryk I, książę jaworski w latach 1313-1314. Książe ten mógł być także inspiratorem powstania znakomitych polichromii o tematyce rycerskiej i religijno-moralizatorskiej, których chronologię określa się na II ćwierć XIV wieku (być może lata 1345-1346).
Kolejnym właścicielem siedlęcińskiej wieży był Bolko II, książę świdnicki. Po jego śmierci, w 1368 lub 1369 roku, wdowa po nim księżna Agnieszka z Habsburgów, sprzedała wieżę rycerzowi Jenschinowi von Redem. W rękach Redernów, którzy byli fundatorami malowideł o tematyce heraldycznej, wieża znajdowała się do pierwszej połowy XV wieku.
Otoczona fosą wieża, posiadała pierwotnie trzy kondygnacje zwieńczone krenelażem. Do istotnej przebudowy doszło w XVI wieku (około roku 1575), kiedy wieżę podwyższono o jedno piętro i przykryto czterospadowym dachem gontowym. Dotychczasowy krenelaż zamurowano, wybito dodatkowe otwory okienne, a do każdej kondygnacji dodano wykusze pełniące funkcje latryn.
Kolejne przebudowy wieży miały miejsce w wieku XVIII (częściowe zasypanie fosy, dobudowa barokowego dworu) i XIX (wymiana niektórych stropów, remont więźby dachowej). Na koniec XX wieku przypada gruntowny remont pokrycia dachu.
Od grudnia 2001 roku właścicielem wieży mieszkalnej w Siedlęcinie jest Fundacja "Zamek Chudów".
Źródło: Tablica informacyjna przy Wieży w Siedlęcinie.
- L. Kajzer, S. Kołodziejewski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, Wyd. Arkady, Warszawa 2012
- Małgorzata. Chorowska: Rezydencje średniowieczne na Śląsku : zamki, pałace, wieże mieszkalne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, ISBN 83-7085-680-2.
- Jacek Witkowski: Szlachetna a wielce żałosna opowieść o Panu Lancelocie z Jeziora : dekoracja malarska wielkiej sali wieży mieszkalnej w Siedlęcinie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002, ISBN 83-229-2256-6.
