Zamek Likava

Komitat liptowski zajmował Kotlinę Liptowską, dziś obok Spisza najlepiej chyba znaną turystom z Polski część Słowacji. Osią tej kotliny jest rzeka Wag, wzdłuż której powstała większość wsi i wszystkie miasta. Naturalne granice komitatu wyznaczały pasma Tatr Zachodnich, Niżnych Tatr, Wielkiej Fatry i Gór Choczańskich. Jego powierzchnia wynosiła 2247 km2.
Początkowo Liptów wchodził w skład komitatu zwoleńskiego. Jako samodzielna jednostka został wyodrębniony pomiędzy 1321 a 1340 r. Przez krótki okres obejmował tereny sąsiedniej Orawy, która wyodrębniła się z niego niewiele lat później. Stolica komitatu początkowo mieściła się w Starym Zamku Liptowskim, w 1474 r. została przeniesiona do zamku Likawa, a w 1709 r. do pałacu św. Zofii w Rużomberku. Od połowy XVI w. funkcja żupana była dziedziczona w rodzinie lllésházych.

Zamek Likawa powstał w miejscu starego grodziska z okresu kultury puchowskiej oraz nowszego, istniejącego w okresie powielkomorawskim (X-XII w.). Jego nazwa pojawia się po raz pierwszy w źródłach w 1315 r., kiedy to Karol Robert nadał go za wierną służbę zwoleńskiemu żupanowi Donchowi. Sam zamek powstał nieco wcześniej w celu ochrony dróg handlowych biegnących wzdłuż Wagu oraz na północ ? na Orawę i do Polski. Stale przebywał w nim oddział wojska oraz administrator królewskich majątków na Dolnym Liptowie. Po 1330 r., kiedy Donch został żupanem Komarna, Likawa wróciła do króla. W latach 1431-34 zamek był w rękach husytów. Po ich ustąpieniu Zygmunt Luksemburczyk darował go za zasługi wojenne Janowi Hunyadyemu. Pod jego rządami zamek został przekształcony w wielką, czteropiętrową budowlę, której mury jeszcze dziś imponują wysokością. W II poł. XV w. jego zarządcą był Piotr Komorowski. W 1474 r. odebrano mu zamek za sprzyjanie Jagiellonom w walkach o węgierski tron. Ponieważ Stary Zamek Liptowski został wówczas zburzony, siedzibę żupana przeniesiono do Likawy. W tym samym mniej więcej czasie Likawa stała się ośrodkiem królewskiego majątku, obejmującego rozległe obszary wzdłuż Wagu i Rewuczy, w tym miasto Rużomberk, którym zarządzali liptowscy żupani.

Król Maciej Korwin darował likawski zamek swemu nieślubnemu synowi Janowi, który rezydował tu od 1478 r. Godne uwagi, że w tym czasie zamek posiadał szklane okna, jako jeden z nielicznych wówczas ? nie tylko na Słowacji. Wykonano je w hucie szkła w Dolinie Lubochnianskiej, należącej do właścicieli zamku. Od 1495 r. Likawa była w rękach Zapolyów, a w trakcie kolejnej wojny domowej o węgierski tron została zajęta przez wojska habsburskie.

W 1533 r. ponownie trafiła pod prywatny zarząd, tym razem władał nią liptowski żupan Ludwik Pekry, który dokonał kolejnej rozbudowy.
Po zachodniej stronie istniejących obiektów dobudowano zamek dolny z nową bramą i murami obronnymi, przekształcono też obiekty górnego zamku. W 1642 r. powstała nowa podwójna brama od północy, a pod koniec tego stulecia baszta południowa. Wtedy też wzmocniono mury obronne.

Po Pekrym właściciele Likawy kilkakrotnie się zmieniali, aż w końcu w 1651 r. zamek stał się własnością Stefana Thókolyego. W 1670 r., w trakcie "polowania" na członków antyhabsburskiego spisku palatyna Vesselényego, został zajęty przez oddziały habsburskie i zdemolowany. Od tego czasu jego pomieszczenia służyły jako kwatery dla wojska oraz więzienie. W początkach XVIII w. zamek obsadzili węgierscy powstańcy Franciszka II Rakoczego, którzy zniszczyli go, wycofując się na wschód (według części źródeł zrobili to Austriacy po zdobyciu zamku). Odtąd był opuszczony i popadał w ruinę.
W 1980 r. rozpoczęto badania archeologiczne oraz konserwację ruin, połączoną z częściową rekonstrukcją murów. Prace jeszcze trwają, ale część zamku została już udostępniona turystom.

Dominantą zamku jest czteropiętrowy pałac Hunyadych, którego wysokie mury wystają ponad porastające wzgórze drzewa i są widoczne z dużej odległości. Pozostałe części zasłania las, widać je dopiero z bliska. Droga osiąga ruiny od północnego wschodu. Pałac stoi na krawędzi 20-metrowej pionowej skały, sam posiada podobną wysokość. Jego ściany, będące równocześnie zewnętrznym murem górnego zamku, oglądane z dołu wydają się idealnie gładkie. Wrażenie psują jedynie otwory okienne i ślady wsporników podtrzymujących niegdyś balkony.

Do zamku wchodzi się przez XVII-wieczną bramę. Kiedyś był to obiekt podwójny, ale pierwsza część nie zachowała się. Za bramą ciągnie się mały dziedziniec, dalej wznosi się mur z kolejną bramą, która była zasadniczym wejściem w obręb dolnego zamku z XVI w. Obok kwadratowa baszta. Teren dolnego zamku jest obecnie pusty, budowle na nim stojące nie zachowały się. Poza basztą przy bramie jego mury obronne posiadały jeszcze dwie basteje. Trzecią, półokrągłą, dobudowano bezpośrednio do skały w południowej części zamku.

Od XV w. górny zamek był jednym wielkim budynkiem pałacowym o trzech skrzydłach ustawionych w kształt litery "U" z małym dziedzińcem pośrodku. Typowo obronną budowlą była tylko kwadratowa wieża na południowym zachodzie, osłaniająca bramę. Rekonstrukcja północnego skrzydła dobiega końca, pozostałe wciąż są dziurawe jak szwajcarski ser. We wszystkich skrzydłach zachowały się renesansowe attyki na zewnętrznych ścianach, obramowania okien, portale, otwory strzelnicze oraz sklepienia piwnic. Pod jednym z pomieszczeń był wykuty w skale zbiornik na wodę pitną. W południowej części zamku wykuto w skale tunel, który służył jako furtka wypadowa lub sekretne wyjście - istnieje on do dziś.

Źródło: Wasilewski A., Zamki i zamczyska Słowacji. Przewodnik, Wyd. Rewasz 2008

1. Wasilewski A., Zamki i zamczyska Słowacji. Przewodnik, Wyd. Rewasz 2008