Zamek Olsztyn k. Częstochowy
54 z 22.10.1947; 257/60 z 04.03.1960; 20/76/A z 20.02.1978











































Zamek Olsztyn położony jest ok. 17 km na południowy-wschód od Częstochowy. Znajduje się niemal w centrum wsi Olsztyn i widoczny jest już z oddali ze względu na swoją charakterystyczną wieżę usytuowaną na wzgórzu.
Obecnie ruiny Zamku Olsztyn znajdują się pod opieką Spółki do Zagospodarowania Wspólnoty Gruntowej, powołanej przez wieś Olsztyn. Ruiny zamku są udostępniane do zwiedzania odpłatnie. Opłata przeznaczona jest na renowację ruin zamkowych i rozwój W. G. Olsztyn.
Zamek zbudował około połowy XIV w. Kazimierz Wielki, co podają Janko z Czarnkowa i Długosz. Była to jedna z warowni w systemie obrony granicy od strony Śląska. W r. 1370 Ludwik Węgierski oddał zamek w lenno Władysławowi Opolczykowi. Władysław Jagiełło siłą odebrał zamek dopiero w r. 1396, a w 1 ćwierci XV w. przekazał w dzierżawę Janowi Odrowążowi ze Szczekocin. W latach 1442-57 niejednokrotnie najeżdżali Olsztyn książęta śląscy. Zamek został w tym czasie znacznie rozbudowany w kierunku południowo-zachodnim. Na południe od zamku w r. 1488 założono miasto.
W latach 1540-51 starosta Piotr Opaliński przebudował zamek, zapewne w części północno-wschodniej zamku górnego. W grudniu 1587 r. zamek oblegały wojska pretendenta do tronu polskiego, arcyksięcia Maksymiliana. Załoga pod wodzą Kacpra Karlińskiego nie poddała zamku, który jednak został uszkodzony, na co wskazuje lustracja z r. 1594. W r. 1656 Szwedzi obiegli i zdobyli zamek.
Zamek był siedzibą starostów królewskich, jednakże od połowy XVII w. powoli popadał w ruinę. W r. 1722 ruiny częściowo rozebrano, aby uzyskać materia! na odbudowę spalonego kościoła w Olsztynie. Zachowane ruiny zamku w obecnym stanie łączą się ze skalnym podłożem i stanowią wyraźny akcent w krajobrazie. Badania archeologiczne prowadzone w latach 1959, 1960 i 1969 pozwoliły w ograniczonym zakresie ustalić zarysy tego wielkiego zespołu warownego, składającego się z zamku górnego, dolnego oraz dwóch przedzamczy.
Zamek górny jest najstarszym elementem całego założenia i pochodzi, z XIV w. Był wzniesiony z miejscowego kamienia wapiennego, na planie zbliżonym do czworoboku, zajmował powierzchnię około 500 m2 na najwyższym skalistym wzgórzu. Od strony dostępu w narożu południowo-wschodnim stanęła cylindryczna wieża o wysokości nie przekraczającej 20 m. Obok wieży należy szukać bramy zamkowej. Można przypuszczać, że z przeciwległej strony mały dziedziniec był zamknięty domem mieszkalnym. Poniżej zamku górnego powstał zamek dolny założony na planie nieregularnym na powierzchni przekraczającej 2000 m2, otoczony murem obejmującym również wyniosłą skałkę, na której stanął murowany budynek. Wjazd znajdował się zapewne od południa. Do tego średniowiecznego założenia w XV i XVI w. zostały dostawione od strony południowo-zachodniej dwa przed-zamcza oddzielone murami i fosami. Południowy odcinek murów obwodowych wykorzystał stojące tam skałki wapienne wprowadzając je do linii obrony. Główna wieża na zamku górnym w XV w. została podwyższona do 26 m o ośmioboczną ceglaną nadbudowę. W północno-wschodniej części zamku górnego zapewne na przełomie w. XVI i XVII zbudowano trzykondygnacjową wieżę mieszkalną. Następnie 20 m poniżej stanęła druga wieża mieszkalna, również trzykondygnacjową, której najniższe pomieszczenia łączyły się z jaskiniami ukrytymi w masywie wzgórza zamkowego. Obok tej wieży znajdowała się zewnętrzna brama, której fragmenty fundamentów zachowały się. Zabudowa dwóch przedzamczy, których tylko zarys ogólny można było ustalić, składała się z wolno stojących budynków murowanych, z których niektóre były zagłębione w skalne podłoże.
Zamek w Olsztynie w pierwotnym układzie był typowym założeniem średniowiecznym złożonym z niewielkiego zamku głównego oraz większego przedzamcza. Rozbudowa w XV i XVI w. uczyniła z niego warownię, która oparła się oblężeniu w r. 1587.
Źródło: Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady 1974
O Maćku Borkowicu, więźniu na zamku w Olsztynie |
W XIV w. był więźniem w zamkowej wieży. Ten niegdyś dumny pan był j i wojewodą poznańskim i przeciwnikiem centralistycznej polityki króla Kazimierza Wielkiego. Usunięty z piastowanego urzędu, stanął na czele konfederacji. Dotychczas oczerniany, przedstawiany był jako butny możnowładca wichrzący przeciwko królowi. Tymczasem początkowo dążył do zmniejszenia kompetencji starostów królewskich, którzy brutalnie egzekwowali zarówno prawa królewskie, jak i... prywatne. Odpowiedzialny za zamordowanie kasztelana gnieźnieńskiego Beniamina, po rozbiciu konfederacji został skazany na banicję. Po niespełna czterech latach powrócił do kraju. Wkrótce został schwytany i osadzony w zamku olsztyńskim, gdzie zmarł pozbawiony wody i jedzenia. |
O Kacprze Karlińskim, bohaterskim obrońcy zamku |
W 1587 r., po nieudanej próbie zdobycia Krakowa, wojska Maksymiliana i Habsburga podeszły przez Siewierz i Koziegłowy pod Olsztyn. Austriacki elekt wezwał załogę zamku do poddania. Dowódcą garnizonu był wtedy Kacper Karliński herbu Ostoja, burgrabia olsztyński, który z rozkazu kanclerza Zamoyskiego obsadził zamek i przysiągł bronić go do śmierci. Żądaniu odmówił. Pierwszy szturm wroga odparty został salwami armat i śmigownic. Wtedy to przed własne wojska Maksymilian kazał , wystawić pochwyconego w okolicznych lasach 6-letniego syna Kacpra. Zadrżeć musiało serce ojca, ale gdy wróg zbliżył się zbyt blisko, pierwszy podpalił lont armatni. Gdy rozwiał się dym, na polu pod zamkiem obok ciał poległych wrogów leżał synek burgrabiego. Zamek został obroniony. |
Źródło: Sypek Robert, Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Almapress 2003
- M. Antoniewicz: Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej...
- B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
- R. Sypek: Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej
- Krajewski R., Kubiszyn R., Orle Gniazda i warownie jurajskie, 1997
- Sypek Robert, Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Almapress 2003
Inne obiekty znajdujące się w:
Jura Krakowsko-Częstochowska (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska)
- AdrenaLinaPark w Podlesicach
- Aleja Klonów w Złotym Potoku
- Aleja Lipowa w Choroniu
- Brama Bolechowicka
- Brama Krakowska (Dolina Prądnika)
- Brama Laseckich w Bobolicach
- Brama Twardowskiego w Złotym Potoku
- Czarny Staw w Puszczy Dulowskiej
- Dawne sanatorium w Jaroszowcu
- Dawny hotel "Pod Kazimierzem" w Ojcowie
- Diabla Góra
- Dłubniański Park Krajobrazowy
- Dolina Będkowska
- Dolina Bolechowicka
- Dolina Brzoskwinki
- Dolina Czernki
- Dolina Dłubni
- Dolina Eliaszówki
- Dolina Grzybowska
- Dolina Kamienic
- Dolina Kluczwody
- Dolina Kobylańska
- Dolina Miękini
- Dolina Mnikowska
- Dolina Prądnika
- Dolina Racławki
- Dolina Sąspowska
- Dolina Szklarki
- Dolina Wiercicy
- Dolina Wodącej
- Drewniana dzwonnica w Skale
- Drewniana dzwonnica w Tenczynku
- Drewniana zabudowa uzdrowiskowa w Ojcowie
- Drewniany kościół pw. Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia w Wolbromiu
- Drewniany kościół pw. Nawiedzenia NMP w Paczółtowicach
- Drewniany kościół pw. śś. Mikołaja i Wawrzyńca w Dłużcu
- Drewniany kościół pw. św. Idziego w Zrębicach
- Drewniany kościół pw. św. Wojciecha i Matki Bożej Bolesnej w Modlnicy
- Drewniany kościół pw. Świętej Trójcy w Iwanowicach Włościańskich
- Drewniany spichlerz w Olsztynie
- Dwór w Tomaszowicach
- Dwór z Drogini w Wygiełzowie
- Dworek w Gieble
- Dworek Zygmunta Krasińskiego w Złotym Potoku
- Ekspozycja Przyrodnicza Ojcowskiego Parku Narodowego
- Główne źródło Warty w Kromołowie (Zawiercie)
- Góra Biakło w Olsztynie (Jurajski Mały Giewont)
- Góra Cegielnia
- Góra Janowskiego (516 m n.p.m.)
- Góra Koronna (438 m n.p.m.)
- Góra Ossona w Częstochowie
- Góra Prędziszów
- Góra Pustelnica (399,4 m n.p.m.)
- Góra Słupsko w Skałach Kroczyckich
- Góra Sokola (317 m n.p.m.)
- Góra Zborów (462 m n.p.m.)
- Góry Towarne
- Góry Towarne Duże (343 m n.p.m.)
- Góry Towarne Małe (343 m n.p.m.)
- Gród Birów w Podzamczu
- Grzęda Mirowsko-Bobolicka
- Izba Twórczości Jana Wiewióra w Olsztynie
- Januszkowa Góra
- Jaskinia Ciemna
- Jaskinia Głęboka w Podlesicach
- Jaskinia Grota Niedźwiedzia
- Jaskinia Łokietka
- Jaskinia na Biśniku
- Jaskinia na Łopiankach
- Jaskinia Nietoperzowa
- Jaskinia Ostrężnicka
- Jaskinia Towarna i Jaskinia Dzwonnica
- Jaskinia Wierzchowska Górna
- Jezioro krasowe w Kusiętach
- Jonaszówka
- Kąpielisko w Kroczycach
- Kaplica "Na Wodzie" św. Józefa Robotnika w Ojcowie
- Kaplica cmentarna św. Barbary i św. Wojciecha w Mstowie
- Kaplica pw. św. Barbary w Żurawiu
- Klasztor karmelitów bosych w Czernej
- Klasztor Norbertanek w Imbramowicach
- Kolejowy Park Rozrywki Ogrodzieniec
- Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Minodze
- Kościół pw. śś. Piotra i Pawła w Imbramowicach.
- Kościół pw. św. Katarzyny w Tenczynku
- Kuesta Jurajska
- Lipa "Babka" w Żarkach
- Lokalna Kolej Drezynowa w Regulicach
- Maczuga Herkulesa
- Modrzewiowy kościół pw. św. Marka w Rodakach
- Muzeum Karmelitańskie w Czernej
- Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie
- Muzeum Regionalne im. Zygmunta Krasińskiego w Złotym Potoku
- Ojcowski Park Narodowy
- Okiennik Wielki
- Osada Młynarska "Boroniówka" w Ojcowie
- Ostoja Kroczycka
- Ostoja Złotopotocka
- Pałac Potockich w Krzeszowicach
- Pałac Raczyńskich w Złotym Potoku
- Pałac Vauxhall w Krzeszowicach
- Pałac w Pilicy
- Park Doświadczeń Fizycznych w Podzamczu
- Park Dubie
- Park Etnograficzny Krakowiaków Zachodnich w Wygiełzowie
- Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie
- Park Krajobrazowy Orlich Gniazd
- Park Miniatur w Podzamczu
- Park pałacowy Krasińskich w Złotym Potoku
- Park Zamkowy w Ojcowie
- Platforma widokowa na Wzgórzu Kozubiec w Trzebniowie
- Podziemia dawnego ratusza w Olkuszu
- Przełom Warty w Mstowie
- Przeprośna Górka
- Pstrągarnia Raczyńskich w Złotym Potoku
- Punkt widokowy "Czubatka" na Pustyni Błędowskiej
- Punkt widokowy "Dąbrówka" na Pustyni Błędowskiej
- Punkt widokowy przy Kaczorze w Podzamczu
- Pustelnia Ducha Świętego w Czatachowie
- Puszcza Dulowska
- Restauracja Zamek Bobolice
- Rezerwat przyrody "Dolina Eliaszówki"
- Rezerwat przyrody "Dolina Racławki"
- Rezerwat przyrody "Góra Chełm"
- Rezerwat przyrody "Góra Zborów"
- Rezerwat przyrody "Ostra Góra"
- Rezerwat przyrody "Parkowe"
- Rezerwat przyrody "Pazurek"
- Rezerwat przyrody "Ruskie Góry”
- Rezerwat przyrody "Skała Kmity"
- Rezerwat przyrody "Sokole Góry"
- Rezerwat przyrody "Zielona Góra”
- Rezerwat przyrody Bukowa Kępa
- Rezerwat przyrody Dolina Kluczwody
- Rezerwat przyrody Dolina Mnikowska
- Rezerwat przyrody Dolina Potoku Rudno
- Rezerwat przyrody Dolina Szklarki
- Rezerwat przyrody Góra Stołowa im. Ryszarda Malika
- Rezerwat przyrody Góry Gorzkowskie
- Rezerwat przyrody Kajasówka
- Rezerwat przyrody Kaliszak
- Rezerwat przyrody Ostrężnik
- Rezerwat przyrody Smoleń
- Rezerwat przyrody Wąwóz Bolechowicki
- Rezerwat przyrody Zimny Dół
- Rozlewisko Centurii
- Rudniański Park Krajobrazowy
- Ruiny pałacu Moesów w Wierbce
- Ruiny strażnicy w Ryczowie
- Ruiny zamku Ostrężnik
- Ryczowski rejon skałkowy
- Rynek w Janowie
- Rynek w Olkuszu
- Rynek w Pilicy
- Rynek w Złotym Potoku
- Rzeka Kozi Bród
- Sanktuarium Matki Boskiej Płockiej w Płokach
- Sanktuarium Matki Bożej Leśniowskiej Patronki Rodzin w Leśniowie (Żarki)
- Skała "Miłości" w Mstowie
- Skała Kamień w Przybynowie
- Skała Rzędowa w Bzowie
- Skały Kroczyckie
- Skały Rzędkowickie
- Sokolica w Dolinie Będkowskiej
- Spływ kajakowy Wiercicą
- Stary Pałac Potockich w Krzeszowicach
- Staw "Amerykan” w Złotym Potoku
- Staw "Irydion” w Złotym Potoku
- Staw "Sen Nocy Letniej"
- Staw "Zygmunt” w Złotym Potoku
- Staw Czerwony w Kluczach
- Staw Wroński w Tenczynku
- Staw Zielony w Kluczach
- Stawy "Belnik"
- Stawy wędkarskie w Kluczach
- Stodólska Góra (435 m n.p.m.)
- Sucha woda w Zaborzu
- Święto Pstrąga w Złotym Potoku
- Turniej rycerski o szablę Kacpra Karlińskiego
- Układ urbanistyczny rynku w Krzeszowicach
- Uliczny zdrój wody pitnej w Prądniku Korzkiewskim
- Ulina Park
- Wąwóz Kochanowski w Lesie Zabierzowskim
- Wąwóz Kulenda
- Wąwóz lessowy w Alwerni
- Wąwóz Ostryszni
- Wąwóz Podskalański
- Wąwóz Półrzeczki
- Wąwóz Ruska w Ryczowie
- Wąwozy karniowickie
- Wielki Grochowiec (486 m n.p.m.)
- Wieża obserwacyjna p-poż. w Choroniu
- Wodospad Szum w Dolinie Będkowskiej
- Wtórne źródło św. Jana w Ojcowie
- Wysoka (Rzędkowice)
- Wzgórze Kromołowiec
- Wzgórze św. Piotra
- Zabytkowy układ urbanistyczny w Ogrodzieńcu
- Zachowany układ urbanistyczny Mstowa
- Zalew "Kamieniołom" w Zabierzowie
- Zalew Chechło w Trzebini
- Zalew Dzibice (Kostkowice)
- Zalew Nerka w Wolbromiu
- Zalew Siamoszyce
- Zalew Tasarki w Mstowie
- Zalew w Pilicy
- Zalew w Przyłubsku
- Zalew Wolbromski
- Zamek Bobolice
- Zamek Bydlin
- Zamek Korzkiew
- Zamek Lipowiec
- Zamek Mirów
- Zamek Morsko (Zamek Bąkowiec)
- Zamek Ogrodzieniec
- Zamek Ojców
- Zamek Olsztyn k. Częstochowy
- Zamek Pieskowa Skała
- Zamek Rabsztyn
- Zamek Smoleń
- Zamek Tenczyn
- Zespół klasztorny oo. Bernardynów w Alwerni
- Zespół Pałacowo-Parkowy w Młoszowej
- Złota Góra
- Źródła Czarnej Przemszy w Zawierciu Bzowie
- Źródła Elżbiety w Złotym Potoku
- Źródła w Jaworzniku
- Źródła Zygmunta w Złotym Potoku
- Źródło Aleksandry w Imbramowicach
- Źródło Alicji w Dolinie Będkowskiej
- Źrodło Anny w Domaniewicach
- Źródło Antoniego w Dolinie Kobylańskiej
- Źródło Bażana w Dolinie Racławki
- Źródło Będkówki
- Źródło Czatkowice
- Źródło Dłubni w Jangrocie
- Źródło Elżbiety w Zamłyniu
- Źródło Filipowskiego w Dolinie Sąspowskiej
- Źródło Geografów w Przybysławicach
- Źródło Główne w Krzeszowicach
- Źródło Harcerza w Dolinie Sąspowskiej
- Źródło Hydrografów w Imbramowicach
- Źródło Jerzy w Brzoskwini
- Źródło Jordan w Ściborzycach
- Źródło Jurajskie w Regulicach
- Źródło Maryli
- Źródło Miłości w Ojcowie
- Źródło Miłości w Rodakach
- Źródło Mirosława w Maszkowie
- Źródło nad Orczykiem
- Źródło Pióro w Jerzmanowicach
- Źródło proroka Eliasza (Źródło Miłości) w Czernej
- Źródło proroka Eliasza w Czernej
- Źródło proroka Elizeusza w Czernej
- Źródło Ruskie w Dolinie Sąspowskiej
- Źródło Spełnionych Marzeń
- Źródło spod brzozy
- Źródło spod Graba w Dolinie Sąspowskiej
- Źródło Strusi w Imbramowicach
- Źródło św. Jana w Ojcowie
- Źródło św. Józefa w Czernej
- Źródło Świętej Kingi w Sułkowicach
- Źródło Sztoły
- Źródło w Chechle
- Źródło w Czubrowicach
- Źródło w Dolinie Grzybowskiej
- Źródło w Dolinie Mnikowskiej
- Źródło w Iwanowicach
- Źródło w Prądniku Korzkiewskim
- Źródło w Sąspowie
- Źródło w Żarkach Leśniowie
- Źródło w Zimnym Dole
- Źródło Warty w Kromołowie (Zawiercie)
- Źródło Zdarzeń w Ostrężniku