Jaskinia Zbójecka (Łagowska)

Jaskinia Zbójecka jest jedną z odnóg potężnej jaskini z ery paleozoicznej i znajduje się w lewym zboczu wąwozu na wysokości 312,5 m n.p.m. Długość jaskini to około 200 m i należy do najdłuższych w rejonie świętokrzyskim. Jest jaskinią jednootworową. Otwór jest naturalny, trójkątny, ma wysokość 2,7 m i szerokość 3,5 m. Nad wejściem do jaskini znajduje się okap skalny. Jest ona czteropoziomowa, utworzona w skałach wapiennych żywetu. Poszczególne części jaskini i prowadzące do nich korytarze znajdują się na rożnych poziomach: głównym, średnim, niższym i najniższym. Duża Sala znajduje się w końcu korytarza głównego. W jej ścianach występują ciasne rurki krasowe. Kilkumetrowy, niski kanał krasowy łączy Dużą Salę ze studnią o głębokości 5 m. Następnie w poziomie korytarza głównego znajduje się niedostępna część jaskini, czyli Sala Naciekowa. Występuje tutaj bogata, choć miejscami zniszczona szata naciekowa reprezentowana przez polewy naciekowe, draperie z polami ryżowymi, stalaktyty, stalagmity, kolumny naciekowe i cienkie naskorupienia nacieków grawitacyjnych. W poziomie średnim znajdują się Mała Sala oraz Lewa Komora. Natomiast w poziomach niższych i najniższych jest Dolna Komora i "Kanion". Dno Komory Dolnej pokryte jest blokami. Odchodzą od niej liczne i ciasne korytarzyki wypełnione na końcach namuliskiem. Komora ta przedłuża się w korytarz krasowy o nazwie Kanion. Na początku jest obszerny, a w końcowej części przechodzi w rurę o średnicy 0,5 m.

Korytarz Wstępny i Sala Duża są suche, położone w strefie światła pełnego i półmroku. Dalsze partie są ciemne i wilgotne. Warunki termiczno - klimatyczne partii wstępnych są silnie kształtowane przez warunki zewnętrzne. W jaskini występuje interesująca i bardzo różnorodna fauna, w tym rzadko spotykany w Polsce pająk - Porrohomma ergia, chrząszcz - Cholera agilis i owad bezskrzydłowy - Arrohopalites pymagens. Zobaczymy tam również trzy gatunki nietoperzy: nocek rudy, nocek duży oraz podkowiec mały. Na wapiennych zboczach tuż obok jaskini można zaobserwować różnorodną roślinność. Są tu np.: świerzbnica polna, przetacznik kłosowy, dziewanna, cykoria, podróżnik, paprotka zwyczajna i zanokcica skalna.

Z podnóża jaskini można podziwiać piękną panoramę Gór Świętokrzyskich:

• Pasmo Jeleniowskie ze wzniesieniem Góry Jeleniowskiej (531 m n.p.m.) i Szczytniakiem zwanym również Górą Opaczą (552 m n.p.m.). Pasmo to powstało z kambryjskich piaskowców kwarcytowych. Porośnięte jest lasem jodłowo ? bukowym i oddzielone od pasma Łysogórskiego poprzeczną doliną Słupianki.
• Pasmo Łysogórskie zbudowane również z kambryjskich piaskowców kwarcytowych jest najwyższym pasmem Gór Świętokrzyskich. W jego wschodniej części widocznym jest szczyt Łysiec zwany Łysą Górą (595 m n.p.m.). Na jego szczycie znajduje sie zabytkowy zespół Klasztoru Świętego Krzyża oraz wysoka wieża przekaźnika telewizyjnego.

Zamczysko

Grodzisko znajduje się na południe od Nowego Stawu. "Forma interpretowana jako grodzisko zajmuje plateau wysuniętego w dolinę rzeczki Wszachówki cypla - ostrogi meandrowej, określane przez okoliczną ludność jako "Wzgórze Zamczysko". Cypel ten wyniesiony jest na około 25 m w najwyższym i około 8 m w najniższym punkcie plateau nad poziomem płaskiej doliny Wszachówki, która łączy się dokładnie w tym miejscu z doliną Łagowicy. "Zamczysko" stanowi zachodni kraniec Pasma Iwańskiego, łańcucha wzgórz położonego pomiędzy dolinami Wszachówki i Łagowicy, o stokach pokrytych lasem sosnowym i sosnowo - jodłowym. Zbocza samego cypla gwałtownie opadają w kierunku doliny, a zbocza macierzystego wzgórza, które opadają w kierunku Winnej, są dużo łagodniejsze. Ostro wcinająca się w dolinę ostroga meandrowa została odcięta u nasady przekopami od strony południowej i wschodniej.

Przekop południowy jest głęboki na 1,5 do 3 m poniżej stoku wzgórza po zewnętrznej stronie przekopu. Brak jest tutaj widocznych śladów przeciwwału jednak nie można wykluczyć jego pierwotnej obecności. Dużo gorzej zachowany jest przekop wschodni - sucha fosa, na zewnątrz której usypany był przeciwwał. Przekop ten odcinał grodzisko od północnego stoku wzgórza, opadające w dolinę Wszachówki, na której lokalizowana była osada wczesnośredniowieczna. Prawdopodobnie na północ od krańca tego przekopu, w dół stoku, znajdowała się pierwotnie brama prowadząca do wnętrza grodu. Wał wewnętrzny otacza majdan grodziska w sposób ciągły, ale jego wysokość jest bardzo zróżnicowana, a jego długość wynosi 180 m. Najlepiej zachowaną częścią wału jest południowy wal zaporowy o przebiegu sierpowatym w planie. Prawdopodobnie to on zamyka wnętrze grodu od strony południowej u nasady ostrogi meandrowej. Strome stoki tego wału sugerują, że w jego wnętrzu zachowały się relikty konstrukcji wzmacniających. Odcinek północny wału obwodowego wewnętrznego, na krawędzi cypla, zachowany jest w postaci niewielkiego wybrzuszenia terenu. Natomiast odcinki wschodni i zachodni opadają na północ, zgodnie z kierunkiem spadku plateau. Obecnie cały cypel łącznie z wałami jest porośnięty lasem liściastym i gęstymi krzewami. W grodzisku podczas badań sondażowych odnaleziono 99 fragmentów naczyń, a także żelazny grot będący fragmentem grotu bełtu kuszy.

W 1148 roku w bulli papieskiej znaleziono wzmiankę o tajemniczym castrum Lagou, która jest dowodem na istnienie grodu kasztelańskiego Łagów. Karol Podkański wysunął przypuszczenie, iż przeniesiono go z Opatowa. Opierając się na dziełach Jana Długosza Podkanski sądził, że gród należał najpierw do uposażenia kościoła św. Michała w Krakowie i wraz z prawem patronatu dostał się w ręce biskupów włocławskich. Inni historycy są poglądu, że w XI wieku istniała łagowska kasztelania państwowa będąca jednostką administracyjną podporządkowaną władzy książęcej. Tadeusz Lalik przypisał nadanie grodu łagowskiego zawichojskiemu kościołowi Panny Maryii Bolesławowi Krzywoustemu, twórcy biskupstwa włocławskiego. Biskupi natomiast ograbili zawichojski kościół odbierając mu gród łagowski i włączyli go do swoich włości. Stanisław Arnold postawił tezę, iż kasztelania łagowska oznaczała biskupią kasztelanię majątkową.

Źródło: Tablice informacyjne przy Jaskini Zbójeckiej

1. Sieradzka-Kasprzak J., Przewodnik po Polsce. Podziemne trasy turystyczne, Wyd. Daunpol
2. Paszkowski M., Jaskinie Gór Świętokrzyskich, Kielce 2006