Park podworski Wodzickich w Porębie Wielkiej
I-3-18/46 z 17 maja 1947 I-4-50/47 z 5 grudnia 1947 A-657 z 23 marca 1992
Park podworski Wodzickich w Porębie Wielkiej to zabytkowy kompleks parkowy o powierzchni około 19 hektarów, zarządzany obecnie przez Gorczański Park Narodowy. Położony jest na południowych stokach i u podnóży góry Chabówka, przy granicy z wsią Niedźwiedź, w otoczeniu malowniczych krajobrazów północnych Gorców. Park stanowi enklawę Gorczańskiego Parku Narodowego, oddaloną o około 5 kilometrów od jego głównego kompleksu.
Przyroda i układ przestrzenny
Park podworski Wodzickich ma charakter krajobrazowy i został rozplanowany na dwóch poziomach, rozdzielonych naturalną skarpą biegnącą wzdłuż głównej alei. Z pierwotnego układu zachowały się ślady alei kasztanowców i lip oraz dwie malownicze polany widokowe.
Na terenie parku rośnie ponad 1000 drzew, w większości liściastych. Aż 14 z nich uznano za pomniki przyrody, a najstarsze okazy mają od 300 do 400 lat. W dolnej części parku dominują wiązy i jesiony, natomiast w górnej – lipy. Całość otacza XIX-wieczny kamienny mur, który podkreśla historyczny charakter tego miejsca.
Architektura i obiekty w parku
W granicach parku zachowało się kilka cennych obiektów architektonicznych:
Oficyna dworska – wzniesiona w 1946 roku na miejscu dawnego budynku zniszczonego podczas wojny. Po gruntownej renowacji w latach 2016–2019 mieści obecnie Ośrodek Edukacyjny Gorczańskiego Parku Narodowego.
Lamus-wozownia – jedyny ocalały budynek z czasów świetności dworu. Drewniany, o konstrukcji zrębowej, kryty gontem, z charakterystyczną wieżyczką-sygnaturką. Do jego bocznej ściany przylega kamienna lodownia, dawniej służąca jako spiżarnia.
Fragmenty modrzewiowego dworku Wodzickich – pozostałości dawnej rezydencji, spalonej w 1945 roku.
Najsłynniejsze wiązy parku
Park podworski Wodzickich słynie z monumentalnych drzew, wśród których szczególne miejsce zajmują trzy legendarne wiązy:
Wiąz Łokietka – najgrubszy wiąz w Polsce, mierzący 33 metry wysokości i 665 cm w obwodzie pnia (według pomiarów z 1967 roku). Jego pień podtrzymują specjalne metalowe wsporniki.
Wiąz chłosty – drugi co do wielkości wiąz w Polsce. Według lokalnej tradycji pod tym drzewem wymierzano karę chłosty chłopom uchylającym się od pańszczyzny.
Wiąz w bramie – niegdyś wbudowany w bramę wjazdową, stanowił niezwykły element krajobrazu parku
Historia parku sięga XVI wieku, kiedy stanowił on część majątku Poręba Wielka, należącego do rodów Pieniążków, Lubomirskich, a następnie Sanguszków. W 1761 roku dobra te przejęła rodzina Wodzickich, która zarządzała nimi przez kolejne pokolenia. Ostateczny kształt krajobrazowy parku nadał hrabia Ludwik Wodzicki w XX wieku. To właśnie on w 1934 roku doprowadził do uznania parku za pomnik przyrody i wpisania go do rejestru zabytków.
Z Porębą Wielką związany był również Władysław Orkan, który korespondował z hrabiną Wodzicką, prosząc o wsparcie dla swojej twórczości. Hrabia Wodzicki, mimo trudnych czasów wojennych, cieszył się szacunkiem lokalnej społeczności — to dzięki pomocy górali udało mu się bezpiecznie opuścić majątek i przedostać się na Węgry.
Podczas II wojny światowej park i dwór znalazły się pod zarządem Friedricha Krugera, dowódcy SS w Generalnym Gubernatorstwie. W 1945 roku zabudowania dworskie spłonęły, prawdopodobnie w wyniku działań wojennych. W 1967 roku park został oficjalnie uznany za pomnik przyrody, a od 1983 roku jest administrowany przez Gorczański Park Narodowy.
Inne obiekty znajdujące się w:
Gorczański Park Narodowy
- Czoło Turbacza (1258 m n.p.m.)
- Dyrekcja Gorczańskiego Parku Narodowego
- Gorczański Ośrodek Historii Turystyki Górskiej na Turbaczu
- Hala Turbacz
- Ośrodek Edukacyjny Gorczańskiego Parku Narodowego
- Park podworski Wodzickich w Porębie Wielkiej
- Polana Czoło Turbacza
- Schronisko PTTK im. Władysława Orkana na Turbaczu
- Turbacz (1310 m n.p.m.)
