Zamek Piastowski w Raciborzu
A/1672/66/97
W 2. połowie XII wieku zamek stał się siedzibą dworu księcia Mieszka IV Laskonogiego (Plątonogiego), władcy księstwa opolsko-raciborskiego, dzielnicowego władcy Polski. Po nim rezydowali tu kolejni książęta górnośląscy, w tym książę Kazimierz, dziad króla polskiego Władysława Łokietka. W I połowie XIII wieku rozpoczęto wznoszenie pierwszych partii murowanych zamku. Najcenniejszym elementem jest kaplica pw. św. Tomasza Becketa z końca XIII wieku, nazywana perłą górnośląskiego gotyku, bądź też, ze względu na podobieństwa do słynnej paryskiej kaplicy, śląską Saint-Chapelle. Upamiętnia spór między biskupem wrocławskim Tomaszem II a księciem Henrykiem IV Probusem, którego finał, opisany przez Jana Długosza, rozegrał się w Raciborzu.
Właścicielem zabytku jest Powiat Raciborski. Odbudowa zamku rozpoczęła się wiosną 2008 r. a zakończyła w czerwcu 2012 r. Na odbudowę pozyskano 5 mln euro z Unii Europejskiej, a część kosztów inwestycji sfinansowano z budżetu powiatu. Pracami objęto: budynek bramny, elewację słodowni, dom książęcy, dziedziniec, mury obronne i ruiny budynku skrzydła wschodniego z odtworzeniem konstrukcji baszty obronnej, a także konserwację północnej ściany kaplicy zamkowej oraz elewację świątyni. Dziedziniec zamkowy został przystosowany na potrzeby imprez plenerowych. W domu książęcym znajdują się sale wystawowe i konferencyjne oraz podziemia przeznaczone na działalność gastronomiczną. W budynku bramnym mieści się Punkt Informacji Turystycznej oraz biura Agencji Promocji Ziemi Raciborskiej i Wspierania Przedsiębiorczości na Zamku Piastowskim w Raciborzu, która zarządza zamkiem.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Zespół zamkowy jest położony na lekkim wzniesieniu pra¬wego brzegu Odry, na północ od miasta. Badania budowli zapoczątkował w okresie międzywojennym G. Raschke. Po II wojnie światowej prace wykopaliskowe, nastawione głów¬nie na poznanie wczesnośredniowiecznego grodziska, pro¬wadziła w latach 1960-1966 H. Nejowa. W 1963 podjęto tak¬że wstępne rozpoznania architektoniczne pod kierownic¬twem M. Kutznera. Kolejne badania archeologiczno-architektoniczne, zmierzające do odtworzenia układu prze¬strzennego średniowiecznego zamku, przeprowadził w la¬tach 1985-1988 B. Muzolf. Wyniki prac wykopaliskowych nie zostały dotychczas przedstawione w formie wyczerpu¬jącej publikacji. Średniowieczny zamek powstał na relik¬tach grodu wzniesionego prawdopodobnie w IX w. na wy¬spie zwanej Ostrogiem, otoczonej ramionami Odry. W XI w. Racibórz należał przejściowo do Czech i dopiero Bolesław Krzywousty przyłączył go do Polski. W wyniku podziałów dzielnicowych Śląska stał się od 1173 głównym grodem Mieszka Plątonogiego. Pierwszy kasztelan raciborski Stoigniew występuje w dokumencie z 1222. Książęta piastowscy władali Raciborzem do 1336, a później zamek i miasto było w posiadaniu książąt z linii opawskiej do 1521. W następ¬nych wiekach rezydujący na zamku dziedzice Raciborza zmieniali się dość często. Pierwszy dokładniejszy opis zam¬kowych budowli pochodzi z 1595 i świadczy, że była to ob¬szerna, aczkolwiek słabo umocniona rezydencja. Zamek miał wówczas 23 pomieszczenia mieszkalne, w tym trzy sa¬le, sześć pokoi, osiem izb i cztery sypialnie. Zaplecze gospo¬darcze stanowiły dwie kuchnie, piekarnia, stajnie oraz roz¬ległe piwnice. W obrębie zamku istniała kaplica z zakrystią. Po licznych rozbudowach zamek uzyskał kształt trójskrzydłowego założenia z dziedzińcem otwartym na południe. Badania B. Muzolfa przyniosły nowe ustalenia na temat pierwszych faz rozwojowych zamku. Szczegółowo rozpozna¬no konstrukcję wału otaczającego pierwotny gród, użytko¬wanego jeszcze w XIII w. Na nasypach wałów zostały wznie¬sione w trzeciej ćwierci XIII w. ceglane mury obronne. W XVI w. powstała druga, zewnętrzna linia ceglanych mu-rów. Bardzo ważnym odkryciem było odsłonięcie w płd.- -wsch. narożniku założenia fundamentów cylindrycznej wieży, lekko wysuniętej przed linię średniowiecznych mu¬rów obronnych. Wieżę wzniesiono z cegieł w wątku wendyjskim, | jej średnica u podstawy miała 16 m. Równie ważne ustalenia przyniosły badania wykopaliskowe wokół kaplicy, jednego z najciekawszych zabytków wczesnego gotyku w Polsce. Zbudowana około 1290, częściowo zawaliła się w 1519. Dzięki badaniom stwierdzono, że kaplica została przystawiona do już istniejących murów obwodowych, od¬tworzono też jej pierwotny układ. Najwcześniejsza kaplica była dwupoziomowa i o pół przęsła dłuższa od obecnej. Dol¬na kondygnacja miała wysokość 3,5 m i trzyprzęsłowe skle¬pienie. Badania zmierzające do pełnego rozpoznania we¬wnętrznej zabudowy zamku zostały przerwane. Pełne od¬tworzenie układu przestrzennego i funkcjonalnego całego założenia wymaga kontynuacji badań.
Źródło: Kajzer, Kołodziejski, Salm, Leksykon zamkóww Polsce, Arkady 2012.
