Zamek Grodno (Zagórze Śląskie)
A/5191/100 z 4.12.1949
Zamek Grodno (niem. Kynsburg) – zamek położony w Górach Czarnych (część Gór Wałbrzyskich), na szczycie góry Choina (450 m n.p.m.) wznoszącej się nad lewym brzegiem Bystrzycy. Dolina tej rzeki, zwana kiedyś Śląską Doliną, stanowi naturalną granicę między Górami Sowimi i położonymi na zachód od nich Górami Wałbrzyskimi.
Malowniczą lokalizację zamku potęguje położone u podnóża góry zaporowe Jezioro Bystrzyckie.
Nazwa
Według niemieckiego geografa oraz językoznawcy Heinricha Adamy pierwotna nazwa zamku wywodziła się od polskiego słowa oznaczającego iglaste drzewo z rodziny sosnowatych - choinę. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu zalicza ją do grupy miejscowości, których nazwy wywodzą się od tego drzewa – „von choina = Fichte” wymieniając również nazwę zanotowaną w formie Kynsperch i podając jej pierwotne znaczenie „Fichtenberg” – „Świerkowa góra”. Niemcy zgermanizowali nazwę na Kynsburg w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.
Architektura
Zamek wzniesiono z kamienia na szczycie rozległego wzgórza, początkowo był największym zamkiem Śląska. Otaczał go blankowany mur obwodowy o nieregularnym kształcie, wsparty w narożnikach skarpami. W kurtynie południowej powstała niewielka, czworoboczna wieża. Wieża bramna z broną znajdowała się w narożniku południowo-zachodnim. Zamek górny zajmował powierzchnię około 950 m². Prawdopodobnie od zachodu znajdowało się gospodarcze przedzamcze. Na początku XVI w. miała miejsce trudna do identyfikacji przebudowa. W latach 1545–1587 powstały budynki wewnątrz dziedzińca i długa szyja bramna z zewnętrzną bramą i piętrem mieszkalnym. W tym samym okresie dobudowano ośmiokątną część wieży, dodatkowy pierścień murów, a przedzamcze poddano rozbudowie. Wtedy to otrzymało ono kształt wydłużonego dziedzińca otoczonego bastejami. Do jego wnętrza prowadził bogato zdobiony budynek bramny w kurtynie północno-zachodniej. Ostatecznie zespół zamkowy uzyskał długość około 170 m.
Źródło: wikipedia.pl
Ruiny zamku książęcego, zwanego obecnie Grodno, położone na skalnym cyplu (450 m n.p.m.). nad rzeką Bystrzycą.
Pierwsza wiadomość o zamku występuje w r. 1315. Zapewne jego budowa rozpoczęła się za czasów Bolka I, jak chce tradycja. Zakończenie budowy należałoby łączyć z działalnością Bolka II. Do r. 1392 zamek pozostawał w rękach książęcych, potem przeszedł w posiadanie śląskich rodów rycerskich. W XV w. był siedzibą rycerzy-rozbójników. W latach 1545-87 zamek został rozbudowany przez śląską rodzinę pochodzącą z Łagowa, która ufortyfikowała zamek średniowieczny i otoczyła fortyfikacjami tzw. zamek niższy. W 2 połowie XVIII w. zamek był oblegany w czasie rozruchów chłopskich. W r. 1774 został opuszczony i popadł w ruinę. Po r. 1824 podjęto wielką odbudowę: zabezpieczono mury zamku gotyckiego, a na zamku niższym rozszerzono dolny dziedziniec. W końcu XIX w. dobudowano basteję z attyką przy budynku bramnym, w którym następnie urządzono muzeum. Pierwotny zamek, wzniesiony na kulminacji wzgórza, był założony na planie nieregularnym wyraźnie dostosowanym do warunków terenowych. Wjazd do zamku prowadził od zachodu przez budynek bramny czy też wieżę bramną, obecnie bardzo zniekształconą. W części południowo-wschodniej znajdował się piętrowy dom mieszkalny, do którego została dobudowana na zewnątrz czworoboczna wieża. Pomiędzy tym domem mieszkalnym a bramą znajdowały się zabudowania. Dziedziniec otoczony był murem ze skarpami.
Zamek Grodno jest dobrym przykładem średniowiecznego założenia warownego uwzględniającego potrzeby mieszkalne księcia. W XVI w. został przebudowany na twierdzę bastejową przystosowaną do broni palnej, a zamek niższy przeznaczono do celów gospodarczych.
Źródło: Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady 1974
| HISTORIA ZAMKU GRODNO | |
| 1198 | według tradycji książę Bolesław Wysoki wybudował warownie obronną pełniąca rolę strażnicy nadgranicznej. Koniec XIII w. - rozbudowa zamku przez księcia Bolka I Świdnickiego. |
| 1315 | najstarszy dokument stwierdzający istnienie zamku oraz wymieniający nazwisko zarządzającego Kiliana. Zachowany dokument wymienia nazwę warowni Kinsfergh. |
| 1353 | zawarcie układu sukcesyjnego. |
| 1368 | śmierć księcia księstwa świdnicko-jaworskiego Bolka II. |
| 1392 | umiera księżna Agnieszka, księstwo przechodzi pod Koronę Czech, zamek przestaje być siedzibą książęcą. |
| 1443-1450 | zamek pozostaje we władaniu Jerzego Puczka, który zajmuje się rozbójnictwem. |
| przed 1465 | panowanie rodu Czetrycow, w początkowych latach trudnią się rozbojem. Król Jerzy z Podjebradu zabiera im zamek. |
| 1465 - 1535 | Czetrycowie odkupują zamek za kwotę 1600 węgierskich guldenów. |
| 1535 - 1545 | Zamek jest w posiadaniu rodu Hochbergów . |
| 1545 | na zlecenie cesarza przekazany zostaje zamek rodowi panów z Łagowa. |
| 1545 - 1567 | Maciej z Łagowa dokonuje renesansowej przebudowy zamku polegającej na zespoleniu budynków w jeden obiekt powiększony o dwa skrzydła boczne. Budowie i obwarowaniu dziedzińca dolnego. |
| ok. 1567 | II faza przebudowy zamku, uzupełnienie fortyfikacji o mury opasowujące korpus zamku górnego. |
| ok. 1587 | III faza przebudowy zamku, budowa dziedzińca dolnego i obwarowanie go 5-ma basztami. Budowa budynku bramnego, budynków gospodarczych. |
| 1595 | znany najstarszy opis zamku. |
| 1618-1648 | okres wojen 30 letnich. |
| 1633 | zajęcie zamku przez wojska szwedzkie. |
| 1679 | właścicielem zamku zostaje Jerzy Eben. |
| 1689 | spalenie się renesansowej wieży od uderzenia pioruna. |
| 1774 | zamek przestaje być rezydencją. |
| 1784 | wskutek złego stanu technicznego wali się południowa ściana oraz zachodnie skrzydło mieszkalne. |
| 1823-1829 | opiekę. nad zamkiem przejmuje prof. Busching z Wrocławia. Prowadzi prace konserwatorskie i zabezpieczające, likwiduje renesansową łaźnie, środkową basteje wraz z murem obronnym, piekarnię, przebudowuje drugą bramę, zakłada na dziedzińcu dolnym ogród. |
| 1868-1869 | dalsze prace konserwatorskie prowadzą właściciele zamku - rodzina Zedlitzow z Nowego Kościoła. Budowa restauracji, bastei z esownicową attyka. |
| 1904 | konserwacja sgraffita na budynku bramnym, odkucie portali drzwiowych i obramień okiennych, utworzenie w zamku muzeum. |
| 1951 -1952 | podjęcie pierwszych prac konserwatorskich po wojnie przez PKZ z Wrocławia. |
| 1957-1958 | dalsze prace zabezpieczające prowadzone przez PKZ, kotnienie wieży, położenie stropów ognioodpornych, spoinowanie murów. |
| 1965 | utworzenie Muzeum PTTK ?Zamek Grodno". |
| 1968-1969 | prace zabezpieczające w rejonie północno-zachodnim oraz przemurowanie uszkodzonego muru renesansowego. |
| 1971 | konserwacja kaplicy. |
| 1978 | zabezpieczenie szyi bramnej i muru wschodniego na pierwszym piętrze, |
| 1984 - 1988 | gruntowny remont zabezpieczająco-konserwatorski zamku. |
| Legenda o powstaniu studni |
W dawnych odległych czasach średniowiecznych Pan tego zamku stoczył bitwę, którą wygrał. Wedle średniowiecznych prawideł wojennych zwycięzca zabierał z placu boju wszystko co należało do pokonanego. Pewnego słonecznego dnia jeden z jeńców wojennych, a pochodził z Turcji zwrócił się z prośbą do Pana Zamku. ... Panie - czy ja, jako Twój uniżony sługa i jeniec mogę liczyć, że otrzymam wolność, aby wrócić do swojej ojczyzny? Po dłuższym zastanowieniu się Pan zamku odparł: O, tak! Wolność uzyskasz wtedy, gdy na dziedzińcu zamku wykopiesz studnię, w której będzie woda. zapewniam ciebie, że słowa dotrzymam. Oprócz wolności dostaniesz pieniądze i konia na podróż do ojczyzny. Turek skłonił się Panu dziękując za obietnicę, którą otrzymał. Ochoczo i żwawo zabrał się do kopania studni. Przerażenie ogarnęło Turka, gdy pod kilkudziesięciocentymetrową warstwą ziemi ukazała się twarda i lita skała. Marzenia szybkiego powrotu do ojczyzny oddalały się. Pozostała tylko wiara w swoje siły. Przystąpił zatem do kucia skały ostrymi narzędziami. Praca była bardzo trudna i ciężka. Woda pokazała się na dnie studni po 20-stu latach mozolnej pracy. Uszczęśliwiony Turek zawiadomił Pana, że oto w studni jest długo oczekiwana woda. Pan zamku zgodnie z obietnicą dał Turkowi wolność, pieniądze i konia aby mogił wrócić do swojej ojczyzny. Dzisiaj studnia pełni rolę ?Studni życzeń?, do której wrzuca się pieniądz na następującej zasadzie: 1. Należy wybrać życzenie 2. Stanąć tyłem do studni 3. Na wyprostowaną prawą dłoń położyć pieniądz 4. Rzucić prawą ręką monetę przez lewe ramię 5. O ile moneta wpadnie do wody życzenie się spełni |
Zagórze Śląskie położone jest około kilkunastu kilometrów na wschód od Wałbrzycha. Zamek znajduje się na wzgórzu górującym nad całą miejscowością. Będąc w centrum odnajdujemy drogowskaz kierujący do zamku i dalej jedziemy wąską drogą, która dociera mniej więcej do połowy wzgórza, gdzie należy zostawić samochód i dalej udać się pieszo do zamku.
Zwiedzanie Zamku Grodno jest w większej części (wraz z wieżą widokową) płatne. Bezpłatnie można ziwedzić główny dziedziniec zamkowy, natomiast wejście do komnat i pomieszczeń wymaga zakupienia biletu wstępu.
Istnieją bilety łączone pozwalające zwiedzać Zamek Grodno oraz pobliskie Sztolnie Walimskie w Walimiu, które wychodzą taniej niż osobny zakup biletów na zwiedzanie tych dwóch obiektów.
Na początku XIX w. u podnóża góry na której wznosi się Zamek Grodno znajdowała się wieś Schlesierthal. Dzisiaj na jej miejscu znajduje się Jezioro Bystrzyckie utworzone przez zaporę wybudowaną całkowicie z kamienia w latach 1912-1917.
- B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
