Zespół pałacowy w Rajczy
A-577/88 z 02.05.1988
Przepiękny zabytkowy pałac, wzniesiony pierwotnie przez Anastazego Siemońskiego w stylu neogotyckim, a przebudowany w stylu renesansowym przez Teodora Primavesicha to jedno z najpiękniejszych tego typu założeń na terenie całego województwa. Stojąca w przepięknym, zadbanym parku budowla zachwyca do dnia dzisiejszego, pomimo, iż od czasu jej powstania upłynęło już tyle lat. Niegdyś bywali tu najwięksi ówczesnego świata kultury i sztuki. Swoje koncerty dawał tu m.in. Paderewski, Rubinstein, Szymanowski i Szeluto. Miejsce to za czasów Lubomirskich i Habsburgów, którzy również byli jego właścicielami, tętniło życiem i było sławne w całej Europie. Dzisiaj, pomimo, iż nie pełni funkcji kulturalnych ani turystycznych, stanowi niezwykłą, unikalną atrakcję, którą niewątpliwie warto zobaczyć.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Historia pałacu w Rajczy zaczęła w 1833 r., kiedy to właścicielem tutejszych ziem została Anastazy Siemoński, założyciel zakładów żelaznych tzw. „hamry”. To właśnie on wzniósł ten wspaniały obiekt, który do dnia dzisiejszego zachwyca swoją architekturą, pomimo upływu czasu. Siemoński założył także wokół rezydencji park, który powiększył ok. 1843 r. Wówczas również nastąpiła pierwsza z kilku rozbudowań pałacu. Po Siemońskim kolejnym właścicielem Rajczy i pałacu w latach 1854–1893 był Teodor Primavesich. Jego rodzina pochodziła z Włoch i posiadała liczne zakłady przemysłowe. Za jego czasów pałac przyjął konkretny, zwarty kształt.
W 1894 r. Rajcza wraz z rezydencją przeszła w posiadanie Władysława Lubomirskiego, który był w jej posiadaniu do 1914 r. Za jego czasów pałac poddano ostatniej już przebudowie, nie licząc tej przeprowadzonej w XX w. Projektodawcą pałacu w ówczesnych czasach był prawdopodobnie jeden ze znanych krakowskich projektantów. Zaprojektował on i przebudował pałac o zachowanej do dziś bryle w stylu neorenesansowym. Rezydencja Lubomirskich w Rajczy tętniła cały czas życiem, dzięki czemu Rajcza stała się miejscem bardzo znanym w całej Europie. Przebywał tu między innymi Karol Szymanowski, światowej sławy polski kompozytor. Sam książę Lubomirski napisał tutaj operetkę „Die liebe Unschlud” wystawioną w Wiedniu 1912 r. oraz znany utwór „Aldante” wykonany w Warszawie w 1919 r. W 1914 r. książę Lubomirski sprzedał jednak Rajczę arcyksięciu Stefanowi Habsburgowi, będącemu również właścicielem zamku w Żywcu. W pałacu w Rajczy odbywały się więc, podobnie jak na żywieckim zamku, liczne koncerty z udziałem największych muzyków polskich tego okresu: Paderewskiego, Szymanowskiego, Różyckiego, Szeluto, Rubinsteina, etc. Taki stan rzeczy trwał do 1916 r., kiedy to arcyksiążę zdecydował się przekazać piękny pałac na cele sanatoryjno-szpitalne dla kombatantów I wojny światowej.
W 1918 r. obiekt wraz z parkiem został przekazany na szpital wojskowy Czerwonego Krzyża. Do wybuchu II wojny światowej pałac pełnił różne funkcje, wszystkie jednak związane były ze służbą zdrowia. I tak, mieścił się w nim szpital oraz sanatorium przeciwgruźlicze, leczące głównie żołnierzy i kombatantów wojennych. W czasie wojny znajdował się w nim szpital Wermachtu. W 1945 r. piękne zabytkowe wnętrza pałacowe zostały zdewastowane przez wkraczającą Armię Czerwoną. Udało się jednak we właściwy sposób je wyremontować. W latach 1966–1967 dobudowano do pałacu nową część, w której obecnie znajduje się kaplica i świetlica. W 1991 r. obiekt przekształcono w Państwowy Zakład Opiekuńczo-Leczniczy, a od 1999 r. mieści się tutaj Samodzielny Publiczny Zakład Opiekuńczo-Leczniczy dla przewlekle chorych z Ośrodkiem Rehabilitacyjno-Geriatrycznym.
Źródło: peuk.fiiz.pl
